Gripla - 20.12.2006, Blaðsíða 79

UM HÁTTATAL SNORRA STURLUSONAR 77
Í þessari grein verður sjónum einkum beint að eftirfarandi atriðum: Hvað
segir Háttatal okkur um lögmál þeirra bragarhátta sem þar er fjallað um?
Hvaðan koma hugmyndirnar um braggreininguna; að hve miklu leyti eru þær
fengnar að láni erlendis frá, og að hve miklu leyti er hér um hefðbundinn nor-
rænan lærdóm að ræða, og að hve miklu leyti er greiningin frumleg? Og ekki
síst verður hugað að kostum og göllum greiningarkerfis Háttatals, samanborið
við tilraunir síðari tíma fræðimanna til að greina fornan íslenskan kveðskap.
Greinin er þannig upp byggð, að í 2. kafla er fjallað lauslega um þær hug-
myndir sem menn hafa gert sér á síðari öldum um bragformin sem um er fjall-
að í Háttatali. Í 3. kafla er fjallað um Háttatal sjálft, form þess og tilgang, en í
4. kafla um hinn fræðilega grundvöll braglýsingarinnar, m.a. um merkingu
orðsins háttur, um hugtökin tala og grein, og um stafasetningu og hendingar.
Í 5. kafla er rætt um það hvernig Háttatal greinir hrynjandi dróttkvæðs háttar
með því að vísa til samstafna, sem geta verið skjótar eða seinar. 6. kafli fjallar
um vitnisburð Háttatals um það hvernig háttum er breytt með setningaskipan,
en 7. kafli fjallar um „full háttaskipti“, þar sem háttum er breytt, m.a. með
stuðlasetningu, hendingum og hrynjandi, án þess að atkvæðafjölda sé breytt. Í
8. kafla er fjallað um afbrigði í lengd vísuorða, bæði lengri línur (t.d. kimla-
bönd, hrynhendu og draughendu) og styttri (t.d. stúfa og tögdrápu). Í 9. kafla
er fjallað um hneppingu eins og hún kemur fram í Háttatali, en í þeim 10.
greinir stuttlega frá runhendum háttum sem fá allmikið rúm í kvæðinu. Í 11.
kafla segir frá niðurlagi Háttatals, auk þess sem dregnar eru saman helstu
niðurstöður þessarar athugunar.
2. Greining skáldahátta fyrr og síðar
Til þess að greina bragform þannig að hægt sé að tala um þau hlutlægt og bera
saman ólíkar braghefðir, óháð listrænu innsæi, er þörf á hugtökum sem lifa lífi
sínu utan þeirra tilfinninga sem skáldið fylgir og hlustandinn (listunnandinn)
nýtur. Þörf er fyrir einhvers konar hugtakakerfi eða stafróf sem nota má til að
lýsa formgerðum kveðskaparins, líkt og málfræðihugtök (nafnorð, sagnorð,
frumlag, andlag, atkvæði, áhersla ...) eru notuð til að lýsa málnotkun, og á
sama hátt og tónfræðin lýsir tónlistinni með hugtökum eins og takti og tón-
stigum, án þess að grípa endilega hinn listræna neista.
Þótt nútímamenn séu langt frá að vera þess umkomnir að fara í spor Snorra
í notkun kenninga, eða að hafa á tilfinningu hljóðdvalarlögmálin sem drótt-
kvæðin byggðu á, hafa þeir leyft sér að setjast í einhvers konar dómarasæti