Gripla - 20.12.2012, Page 46
GRIPLA44
ólíkum stöðum. Minna fer fyrir pákuslátts-þríhljómum (C) eftir því sem
fjær dregur frumgerðinni; í Lbs-handritunum eru þeir ekki lengur brotnir
heldur þrír tónar í skrefagangi niður á við. Þá hefur tóntegundin breyst: í
Lbs 1422 8vo, Lbs 1485 8vo og Lbs 1536 8vo er lagið í D-dórískri og hefur
því annan og dekkri blæ en þýski jólasöngurinn.71
Þótt Hymnodia sacra sé yngra handrit en Lbs 1422 8vo og Lbs 1485 8vo
er laggerð þess að sumu leyti nær Melódíu. kannski er það til marks um
að tæpri öld eftir að eldra handritið var ritað hafi menntamenn á borð við
Guðmund Högnason enn kunnað „lærðari“ útgáfu af laginu. Guðmundur
einn sparaði sér auk þess ómakið og notaði endurtekningamerki í fyrri
hluta lagsins, og skrifaði aðeins út þrjár hendingar í stað sex. Lagið er nær
allt heiltóni hærra en frumgerðin og endar á G; þótt tóntegundin sé nokkuð
á reiki í fyrri hluta lagsins – upphafslínan A–H–C–D gefur fremur til
kynna dóríska tóntegund – má segja að það endi í mixólýdískri á G.72 Líkt
og í yngri gerðum eru endurteknar hendingar seinni hlutans mun færri en
í frumgerðinni; aðeins þrír stuttir „hljóðfæri/hljómandi“ frasar birtast áður
en laginu lýkur.
Geymd lagsins mótaðist þannig af þeim sjálfsögðu sannindum að söngv-
arar áttu hægara með að muna hendingar sem voru endurteknar með reglu-
legum hætti en óreglulegum. eftir standa fjórar gerðir lagsins, sem hver um
sig stendur ólíkt á milli skriflegrar og munnlegrar geymdar. Cornell Ms 4
stendur greinilega næst frumhandritinu, gerð Melódíu litlu fjær, Hymnodia
sacra enn fjær með breyttri tóntegund og miklum styttingum í síðari hluta
lagsins, og loks Lbs-handritin þrjú fjærst með mestum breytingum.
71 Þessi tóntegundabreyting er í samræmi við niðurstöður rannsókna á geymd sálmalaga í
íslenskum heimildum, sbr. Róbert Abraham ottósson, „tvesang,“ Kulturhistorisk leksikon
for nordisk middelalder fra vikingetid til reformationstid 19 (kaupmannahöfn: Rosenkilde og
Bagger, 1975), 83–86; Ingibjörg eyþórsdóttir, „Með sínum tón: tóntegundabreytingar í
íslenskum sálmalögum“ (B.A. ritgerð, Listaháskóla íslands, 2005). svo virðist sem algengt
hafi verið að lög sem upprunalega voru í dúr flyttust í dóríska eða frýgíska tóntegund, og
sömuleiðis að lög færu úr moll yfir í lýdíska tóntegund.
72 sjöundi tónn tónstigans er ekki notaður í laggerðinni í Hymnodia sacra og því ekki hægt að
skera úr um hvort Frábæra, –bæra er þar í dúr eða mixólýdískri tóntegund. Þá vekur athygli
að upphafshendingarnar í Hymnodia sacra skuli ekki byrja á lokatóni lagsins (þær væru þá
G–A–H og viðhéldu dúr-blæ lagsins í samræmi við Cornell Ms 4 og Melódíu), heldur
skrefi hærra svo að útkoman verður skrefagangur í moll/dórískri. Að þessu leyti brúar
Hymnodia sacra bilið á milli dúr-gerðarinnar í eldri handritunum og dórísku gerðarinnar
í þeim yngri. sama gildir um tveggja tóna flúrið í upphafshendingunni, sem er eins konar
millivegur milli hinna eldri og yngri laggerða.