Gripla - 20.12.2012, Page 123
121uPPHAf MÁLDAGABókA oG stjóRnsÝsLu BIskuPA
í kirknatalinu er helsta röksemd þess að telja að þær hafi haft viðvarandi
prestskyld og legg ég til að það þýði líka að hún hafi haldist fram á
fjórtándu öld við þær allar.
7. Prestskyldarkirkjur sem ekki standa í kirknatalinu
Að lokum skal hyggja að kirkjum sem ekki standa í kirknatalinu en
heimildir eru þó um að hafi haft prestskyld. Þar eru fyrst tvær kirkjur á
Austurlandi, Borgarhöfn í fellshverfi og Breiðá í Litlahéraði. Hvorug hafði
prestskyld á síðasta hluta miðalda og gætu þær því hafa verið teknar út úr
kirknatalinu á einhverju stigi málsins. til eru þrír samstofna máldagar
Borgarhafnarkirkju, og er sá yngsti í Vilchinsbók (DI 4, 234–235), annar
í Hítardalsbók (í ágripi; DI 3, 234), en sá elsti er einhverjum árum eða
áratugum eldri (DI 2, 770–771 sbr. DI 8, 4). samkvæmt þeim var prestskyld
í landi en þó ekki full þjónusta, og prestkaup óvenjulega skilgreint: rúmlega
¾ af venjulegu kaupi við alkirkju. óvenjulegt er einnig að aðeins hálfir
ljóstollar féllu þar heima. kirkjan átti enga sókn aðra en Borgarhöfn sjálfa,
en þar hefur þó án efa verið margbýlt á miðöldum eins og síðar. Bendir því
allt til að prestskyld þessi hafi staðið tæpt. Máldagar kálfafells frá sama
tímabili stangast á við þetta því í þeim er skýrt tekið fram að prestur frá
kálfafelli eigi að syngja til Borgarhafnarkirkju og missa söngs fjórða hvern
helgan dag en sama prestkaup er þar og í Borgarhafnarmáldögum og sýnir
það skyldleika þessara skjala (DI 2, 771; DI 3, 243–244; DI 4, 200–201,
234–235). vandséð er hvernig leysa má úr þessu, en helst mætti stinga upp
á að klausan um prestskyld sé upprunalegasti hluti Borgarhafnarmáldaga
og að þar hafi á einhverju stigi málsins verið gefinn hlutur í heimalandinu
til að standa undir prestvist; sú skipan hafi þó ekki festst í sessi og
kálfafellsprestar í raun og veru þjónað Borgarahafnarkirkju frá því á
fjórtándu öld hið skemmsta. ekki verður því mikið lagt upp úr því þó
Borgarhafnarkirkju vanti í kirknatalið.
Öðru máli gegnir um kirkju á Breiðá. til eru tveir samstofna máldagar
hennar frá fjórtándu öld sem sýna að hún hefur ekki aðeins haft prestskyld
heldur einnig dálitla sókn með tveimur bænhúsum (DI 2, 772–73; DI 4,
14). Breiðá var auk þess staður (Magnús stefánsson 2000, 129) og hefur
prestskyldin því staðið traustum fótum fjárhagslega. Prestkaupið var þó