Peningamál - 01.02.2003, Blaðsíða 30

PENINGAMÁL 2003/1 29
Í þessum viðauka er fjallað um efnahagsleg áhrif
fyrirhugaðra stóriðjuframkvæmda, þ.e. byggingar
álvers Alcoa Inc. á Reyðarfirði og raforkuvers sem
Landsvirkjun reisir á Austurlandi til að sjá álverinu
fyrir orku. Hugsanleg stækkun Norðuráls er ekki tek-
in með í þessari greinargerð, enda óljóst um tíma-
setningu hennar og umfang fjárfestingarinnar. Mat á
stóriðjufjárfestingum á Austurlandi nægir til að lýsa
þeim áhrifum sem stórframkvæmdir af þessu tagi
hafa og þeim hagstjórnarviðbrögðum sem þær kalla
á.
1. Helstu niðurstöður
Helstu niðurstöður eftirfarandi greinargerðar eru:
1. Fyrirhugaðar stóriðjuframkvæmdir eru mjög um-
fangsmiklar í samanburði við stærð íslenska
hagkerfisins. Fjárfestingin er að magni til líklega
sú stærsta í sögu þjóðarinnar en að tiltölu við
landsframleiðslu svipuð og bygging Búrfells-
virkjunar og álversins í Straumsvík á sjöunda
áratug aldarinnar sem leið.
2. Framkvæmdirnar verða mestar á árunum 2005 og
2006, en þá munu um 2/3 hlutar fjárfestingarinnar
eiga sér stað. Þegar fjárfestingin verður mest á
árinu 2006 mun hún nema 9% af landsfram-
leiðslu. Þá nær vinnuaflsnotkunin einnig hámarki
í tæplega 2.500 ársverkum, eða sem nemur um
1¼% af áætluðu vinnuafli í landinu.
3. Gera verður greinarmun á tímabundnum áhrifum
byggingar orkuvera og álbræðslu annars vegar og
langtímaáhrifum af starfrækslu þeirra hins vegar.
Fyrri áhrifin fela í sér tímabundna aukningu eftir-
spurnar en seinni áhrifin styrkja framboðshlið
hagkerfisins og skjóta frekari stoðum undir út-
flutning.
4. Áhrifin á byggingartíma felast í aukinni eftir-
spurn sem fjármögnuð er með erlendu eiginfé og
lánsfé. Því fylgir tímabundinn viðskiptahalli, sem
ekki er vandamál, og eftirspurnarspenna og verð-
bólguþrýstingur. Þar sem framkvæmdirnar eru að
mestu fyrirséðar er við því að búast að gengi
krónunnar, vextir og eignaverð verði fyrir áhrif-
um um leið og ljóst er að af framkvæmdum
verður. Hækkun gengis krónunnar að undanförnu
á a.m.k. að hluta rætur að rekja til þessa. Hún
byggist ekki aðeins á væntu gjaldeyrisinnstreymi
heldur einnig á væntingum um hærri Seðlabanka-
vexti á næstu misserum en ella. Hækkun gengis
krónunnar verður því ekki slitin úr samhengi við
það aukna aðhald í peningamálum sem óhjá-
kvæmilega tengist svo stórum eftirspurnarhnykk
sem hér er um að ræða.
5. Útreikningar sem gerðir eru með líkönum
Seðlabankans af hagkerfinu og einstökum hlutum
þess benda til þess að án gengisaðlögunar og hag-
stjórnaraðgerða verði framleiðsluspenna um-
talsvert meiri en varð á ofþensluárunum 2000 og
2001. Ástæðan er sú að hagvöxtur verður töluvert
umfram jafnvægisvöxt, eða sem nemur 4-4½
prósentu þegar mest lætur, sem gæti þýtt um 7%
hagvöxt. Afleiðing þessa er að verðbólga yrði um
eða yfir 4 prósentum meiri en án stóriðjufram-
kvæmda á árunum 2005 og 2006 og víki því
verulega frá verðbólgumarkmiði Seðlabankans.
6. Til að koma í veg fyrir þetta þurfa að koma til
hagstjórnarviðbrögð. Ef gengið helst óbreytt frá
því sem orðið hefði án stóriðjuframkvæmda og
engar aðgerðir verða í ríkisfjármálum þurfa
Seðlabankavextir að hækka þegar líður á þetta ár
og verða á árunum 2004 og 2005 veruleg hærri en
án stóriðju. Útreikningarnir sýna niðurstöður sem
byggjast á hefðbundinni framsýnni reglu fyrir
ákvörðun seðlabankavaxta sem tekur tillit til
framleiðsluspennu á hverjum tíma en verðbólgu
næsta árs á eftir. Þá verða Seðlabankavextir rúm-
lega 4½ prósentu hærri en án stóriðju, sem gæti
þýtt allt að 10% stýrivexti. Þetta nægir reyndar
ekki til að halda verðbólgu innan þolmarka á
árunum 2005 og 2006 og því þarf peningastefnan
að verða enn aðhaldssamari ef hún nýtur ekki
aðstoðar ríkisfjármálastefnu eða gengisþróunar.
7. Gengisþróun sem tæki mið af stóriðjufram-
kvæmdum og/eða aðgerðir í ríkisfjármálum
Viðauki Mat á þjóðhagslegum áhrifum fyrirhugaðra stóriðjuframkvæmda
og möguleg hagstjórnarviðbrögð við þeim