Peningamál - 01.11.2009, Blaðsíða 29

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
4
29
unnar lækkaði og kaupmáttur launa gaf eftir. Samdráttur einkaneyslu
færðist í aukana eftir því sem leið á árið og var 13% þegar hann varð
mestur á milli þriðja og fjórða ársfjórðungs í kjölfar bankahrunsins.
Eftir það dró úr samdrætti á milli fjórðunga og mældist hann liðlega
1% á milli fyrsta og annars fjórðungs í ár (sjá mynd IV-6).3 Ýmsir hag-
vísar á borð við greiðslukorta- og dagvöruveltu, smásölu, innflutning
neysluvarnings, væntingar neytenda og atvinnuleysi gefa til kynna að
samdrátturinn hafi áfram minnkað á þriðja fjórðungi (sjá myndir IV-7
og IV-8).
... m.a. vegna tímabundinna eftirspurnarhvetjandi áhrifa af
útgreiðslum séreignarlífeyrissparnaðar
Í spá Seðlabankans frá því í ágúst var gert ráð fyrir hægari bata í
einkaneyslu en tölur Hagstofunnar fyrir annan fjórðung og leið-
andi vísbendingar gefa nú til kynna. Ný ráðstöfunartekjugögn Hag-
stofunnar sýna að heimilin voru betur í stakk búin til að takast á við
áfallið en áður var talið. Nú er talið að kaupmáttur ráðstöfunartekna
hafi vaxið lítillega á síðasta ári en fyrra mat hafði bent til rúmlega 7%
samdráttar. Vöxturinn í fyrra var borinn uppi af hækkun nafnlauna,
atvinnu og annarra tekna eins og sjá má á mynd IV-9. Á móti kemur
að samdráttur kaupmáttar ráðstöfunartekna er nokkru meiri á næsta
ári en talið var í ágúst vegna meiri hækkunar beinna skatta en þá var
gert ráð fyrir. Á því ári leggjast samdráttur atvinnu, annarra tekna en
launa, áhrif skatta og verðbólga á eitt um að draga úr kaupmætti ráð-
stöfunartekna (sjá mynd IV-9). Einkaneyslan á næsta ári er hins vegar
áþekk og spáð var í ágúst þar sem tekjur lækka frá hærra stigi og
eru því svipaðar og þá var gengið út frá. Áætlað er að endurskoðun
ráðstöfunartekna minnki samdrátt einkaneyslu um u.þ.b. 2 prósentur
í ár og 1 prósentu á næsta ári frá því sem gert var ráð fyrir í síðustu
spám.
Önnur skýring á minni samdrætti einkaneyslu fram til þessa gæti
verið að áhrif útgreiðslu séreignarlífeyrissparnaðar hafi verið vanmetin
í fyrri spám Seðlabankans. Tæplega 40 þúsund einstaklingar höfðu
óskað eftir heimild til útgreiðslu lífeyrissparnaðar um miðjan október
sl. Heildarupphæð samþykktra útgreiðslna fram til þessa nemur um
24 ma.kr. fyrir skatt, eða liðlega 1½% af landsframleiðslu. Umfang
útgreiðslna er því áþekkt og tímabundnar eftirspurnarhvetjandi
aðgerðir sem stjórnvöld ýmissa landa hafa gripið til að undanförnu
(sjá mynd IV-10). Aðgerðirnar hér eru hins vegar ekki fjármagnaðar
með aukinni skuldsetningu hins opinbera. Lauslega áætlað hafa þess-
ar aðgerðir bætt við því sem næst 1 prósentu við vöxt einkaneyslu á
þessu ári og rúmlega 1 prósentu við vöxt næsta árs.4 Stjórnvöld hafa
lýst yfir að þau íhugi að framlengja það tímabil sem útgreiðslur eru
heimilaðar. Endurskoðun gagna um ráðstöfunartekjur og endurmetin
3. Miðað er við ársfjórðungslega breytingu á árstíðarleiðréttri einkaneyslu skv. gögnum
Hagstofunnar. Ef miðað er við ársbreytingu náði samdráttur einkaneyslu hámarki á fyrsta
fjórðungi í ár þegar einkaneysla mældist 23,3% lægri en á sama fjórðungi í fyrra.
4. Hefðu heimilin fullkomlega óheftan aðgang að fjármálamörkuðum sem gerði þeim kleift að
jafna einkaneyslu að vild yfir tíma, ætti aðgerð eins og útgreiðsla viðbótarlífeyrissparnaðar
ekki að hafa nein áhrif á neysluhegðun þar sem heimilin væru að ganga á eigin sparnað.
Við núverandi aðstæður má hins vegar ætla að heimilin líti á útgreiðsluna sem nýjar við-
bótartekjur og muni því ráðstafa hluta hennar til einkaneyslu.
20
32
44
56
68
80
92
104
116
128
140
152
164
-28
-24
-20
-16
-12
-8
-4
0
4
8
12
16
20
200920082007200620052004200320022001
Væntingavísitala Gallup (v. ás)
Einkaneysla (h. ás)
1. Miðað er við þriggja mánaða meðaltal væntingavísitölu Gallup. Gildi
fyrir 4. ársfj. 2009 er fyrir október.
Heimildir: Capacent Gallup, Hagstofa Íslands.
Vísitala Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-7
Einkaneysla og væntingavísitala Gallup
1. ársfj. 2001 - 4. ársfj. 20091
Væntingavísitala Gallup til sex mánaða (v. ás)
Mynd IV-8
Þróun einkaneyslu, dagvöruveltu og greiðslu-
kortaveltu 1. ársfj. 2003 - 3. ársfj. 2009
Heimildir: Hagstofa Íslands, Rannsóknarsetur verslunarinnar,
Seðlabanki Íslands.
Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Einkaneysla
Dagvöruvelta
Debet- og kreditkortavelta einstaklinga innanlands
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
2009200820072006200520042003

1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2012. Framlag helstu undirliða til árs-
breytingar kaupmáttar ráðstöfunartekna er fengið með því að vega
saman vægi undirþátta í ráðstöfunartekjum. Samlagning framlags
undirliða gefur því ekki nákvæmlega heildarbreytinguna vegna afrúnn-
unar og þar sem fullkomið tekjubókhald heimila liggur ekki fyrir hjá
Hagstofu Íslands.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-9
Þróun kaupmáttar ráðstöfunartekna
og framlag undirliða 2000-20121
Kaupmáttur ráðstöfunartekna
Nafnlaun
Atvinna
Aðrar tekjur
Skattar
Verðlag
-30
-20
-10
0
10
20
30
‘12‘11‘10‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00