Bændablaðið - 14.08.2014, Blaðsíða 14

14 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. ágúst 2014
Heilsuefni úr greniberki
Mikið er af resveratróli í grenitegundum sem ræktaðar eru á Íslandi
Líftækni notast við lífverur eða
hluta þeirra til að framleiða
afurðir eða til að hraða eða breyta
náttúrlegum ferlum. Tæknin snýst
um að hagnýta þekkingu í líffræði
og lífefnafræði til framleiðslu
meðal annars í matvælaiðnað og
til framleiðslu á fæðubótarefnum,
snyrti- og heilsuvörum.
Hannes Þór Hafsteinsson
garðyrkju- og náttúrufræðingur og
nemi í matvælafræði við Háskóla
Íslands vinnur að meistaraverkefni
á sviði líftækni sem felst í að skoða
hvort mögulegt og fýsilegt sé að
framleiða andoxunarefnið resveratról
úr íslenskum greniberki.
Náttúrlegt fjölfenól
Resveratról er náttúrulegt fjölfenól
sem finnst í ýmsum plöntum,
meðal annars í fræjum og skinni
vínberja, rótum japanssúru og í litlu
magni í bláberjum. Fjölfenól eru
andoxunarefni sem gegna mikilvægu
hlutverki við að draga úr oxun í
frumum. Margar jurtir framleiða
resveratról ef þær sýkjast af völdum
baktería eða sveppa. Efnið er enn
nánast eingöngu framleitt úr rótum
japanssúru.
Finnst greni hér á landi
Hannes segir tiltölulega stutt síðan
menn komust að því að resveratról er
að finna í greni-, lerki- og furutrjám.
„Eins og gefur að skilja er helst
að finna efni í sýktum plöntum.
Meðan sýkingar voru algengar í
vínviðarplöntum var hlutfall efnisins
um 30 milligrömm í hverjum lítra
af rauðvíni en í dag fer það sjaldan
yfir 3 til 4 milligrömm. Úr einu kílói
af þurrkaðri rót japanssúru fást um
187 milligrömm af resveratróli en úr
einu kílói af þurrkuðum greniberki
má fá allt að 460 milligrömm.
Grenitegundir sem gefa mest magn af
efninu eru einmitt þær sem helst eru
ræktaðar á Íslandi eins og til dæmis
sitkagreni.
Efnið finnst aðallega í innri berki
trjánna og bestu trén til framleiðslu
resveratróls eru óheilbrigð tré sem
ekki henta til timburframleiðslu.
Vinnsla resveratróls þarf því ekki
að skarast við viðarframleiðslu úr
íslenskum skógum.“
Talsvert vantar upp á að áhrif
resveratróls á heilsu manna séu
nægilega rannsökuð að sögn
Hannesar. „Ekki hefur verið sýnt
fram á með óyggjandi hætti að
efnið veiti vörn gegn sjúkdómum
en vísbendingar í þá átt hafa
fengist á rannsóknarstofum og
með tilraunum á dýrum. Ýmislegt
bendir til að efnið hamli öldrun,
styrki hjarta og blóðrásarkerfið,
vinni gegn krabbameini, auki
frjósemi karla, verndi húðina, vinni
gegn heilarýrnun og veiti vörn
gegn sykursýki og offitu. Ekki er
en búið að gera klínískar tilraunir
á mönnum og því hvorki hægt að
segja neitt um skammtímaáhrif né
langtímaáhrif efnisins á fólk.“
Resveratról í rauðvíni
„Resveratról var fyrst einangrað
árið 1939 en efnið vakti litla
athygli í fyrstu og ekki fyrr en árið
1992 þegar talið var að resveratról
í rauðvíni hefði hjartabætandi
áhrif. Rannsóknir hafa sýnt að
rauðvínsdrykkja verndar hjartað
betur samanborið við aðra áfenga
drykki og er það tengt fjölfenólum
í vínberjum og þá aðallega
resveratróli. Hvítvín hefur til dæmis
ekki þessi áhrif en í hvítvíni er ekki
notuð vínberjaskinn en þau eru sá
hluti vínberjanna sem inniheldur
mest af resveratróli,“ segir Hannes.
Notað í fæðubótaefni og
heilsufæði
Í iðnaði er resveratról notað í
fæðubótarefni og heilsufæði, í húð-
og snyrtivörur, gæludýravörur og
í fyllingu tímans gæti það nýst í
lyfjaiðnaði.
Í verkefninu mun Hannes mæla
resveratról innihald í berki nokkurra
grenitegunda hér á landi. „Ég
mun mæla bæði heilbrigð og sýkt
tré á öllum árstímum og í öllum
landshlutum.
Resveratról er unnið úr
greniberki þannig að börkurinn
er fyrst hreinsaður og þurrkaður.
Vinnsluferlið getur verið
mismunandi og fer hreinleiki
efnisins eftir því og resveratról sem
selt er til iðnaðar hefur hreinleika
frá 2% og upp í 99%. Til að fá
99% hreinleika er beitt flóknu
vinnsluferli sem er í 36 þrepum.
Markmiðið er að framleiða
einkaleyfishæfa vöru en ég hef
fengið til liðs við mig tvo menn,
annar er viðskiptafræðingur og
hinn er verkfræðingur og munum
við meta hagkvæmni hugsanlegrar
framleiðslu á resveratróli hér á landi.
Innflutningsverð á kílói af hágæða
resveratróli frá Bandaríkjunum
er um 200.000 krónur og því eftir
talsverðu að slægjast,“ segir Hannes
Þór Hafsteinsson. /VH
Börkur á sitkagreni.
Grenilundur Höfðaskógi.
Hannes Þór Hafsteinsson, nemi í matvælafræði við Háskóla Íslands, vinnur
að meistaraverkefni á sviði líftækni sem felst í að skoða hvort mögulegt og
fýsilegt sé að framleiða andoxunarefni úr íslenskum greniberki.
Íslensk hönnun
Stóllinn Skata
Gróska í hönnun á sér talsverða
sögu hér á landi og er stóllinn
Skata gott dæmi um slíkt.
Stóllinn, sem eins og nafnið gefur
til kynna líkist fisknum skötu í
laginu, var hannaður af Halldóri
Hjálmarssyni húsgagnaarkitekt
árið 1959.
Örn Þór Halldórsson, sonur
hönnuðarins, hóf nýlega framleiðslu
á stólunum aftur eftir að hún hafði
legið niðri í nokkur ár. „Skata var
upphaflega framleidd frá 1959 til
1973 en þá lagðist framleiðslan af.
Því miður mun mótið hafa glatast.“
Stólinn gekk í endurnýjun
lífdaga þegar Sólóhúsgögn hófu
smíði hans aftur árið 2007 í
samstarfi við Örn, sem nú hefur
alfarið tekið yfir framleiðslu og
sölu á stólunum.
Framleiddir í bílskúr
Örn segir að Skata sé elsti íslenski
stóllinn sem enn sé í framleiðslu.
„Það má segja að ferlið sé komið í
hring því í dag framleiði ég stólana
í sama bílskúr í Vesturbænum og
við svipaðar aðstæður og pabbi
gamli. Þetta hefur gengið svolítið
brösuglega til að byrja með og
verður að viðurkennast að fyrstu
stólarnir voru hreinlega gallaðir.
En vonandi reynist það bara fall til
fararheillar.
Formbeygðir stólar kunna að
virðast einfaldir en svo er ekki því
það tók hönnuði og verkfræðinga
mörg ár að þróa aðferð til að gera
formbeygðan stól með góðu móti.
Fyrstu slíku stólarnir litu dagsins
ljós í Bandaríkjunum á fimmta
áratugnum og svo má ekki gleyma
Maurnum, sem hannaður var 1953
og er í raun fyrirmynd Skötunnar,“
segir Örn.
Hann segir í raun aðdáunarvert
að Íslendingar hafi byrjað
framleiðslu á slíkum stólum örfáum
árum eftir að þeir litu fyrst dagsins
ljós. „Þetta segir ýmislegt um þá
verkþekkingu sem við höfðum,
enda var íslenskur húsgagnaiðnaður
blómlegur á þessum tíma. Bara það
að búa til mótið fyrir stólinn krafðist
mikillar útsjónarsemi en þar naut
pabbi dyggrar aðstoðar bróður
síns, Harðar Hjálmarssonar, sem
var mikill völundur og listamaður.“
Einstakar festingar
Þó að Skatan sverji sig mjög í ætt
við Maurinn eftir Arne Jacobsen fól
hún í sér byltingarkennda nýjung.
„Festingin á fótum við skelina á sér
sennilega enga hliðstæðu frá þeim
tíma. Engin skrúfa er í festingum
og engar hlífar til að hylja þær.
Einungis er ein festing úr mjúku
gúmmíi sem minnir á egg.“
Langar að búa eitthvað til með
höndunum
Ákvörðun um að hefja
framleiðslu á stólunum aftur er
persónuleg, margbrotin og kannski
dálítið klikk að sögn Arnar. „Mér
hefur alltaf fundist grátlegt að
ekkert af húsgögnum föður míns
væru enn í framleiðslu. Sama má
reyndar segja um húsgögn margra
annarra íslenskra hönnuða frá
þessum tíma, sem sannarlega var
gullaldarár. Að sama skapi brennur
í mér sú löngun að búa eitthvað til
með höndunum enda afkomandi
margra kynslóða handverksmanna.
Ég álpaðist til að læra arkitektúr
og brann að lokum inni og sat níu
klukkutíma á dag fyrir framan
tölvuskjá. Draumurinn er sá að
geta staðið uppréttur í vinnunni
og kallað mig húsgagnasmið eða
að minnsta kosti eitthvað annað en
skrifstofublók.
Stóri draumurinn er náttúrulega
sá að sígild íslensk hönnun verði
með tímanum jafnsjálfsögð á
íslenskum heimilum og sígild
dönsk hönnun er Danmörku. Verði
sá draumur að veruleika getur fjöldi
manns starfað með stolti við þessa
fornu og gefandi iðngrein hér á
landi og byggt framtíðina á grunni
góðrar fortíðar,“ segir Örn.
Lærði hönnun í Kaupmannahöfn
Halldór Hjálmarsson, 1927-2010,
lærði húsgagnasmíði hjá föður
sínum Hjálmari Þorsteinssyni,
sem rak trésmíðaverkstæði í
Reykjavík um áraraðir. Halldór
nam húsgagnahönnun við list-
iðnaðarskólann í Kaupmannahöfn
frá 1953 til 1956 og stofnaði síðan
fyrirtæki sem framleiddi meðal annars
Skötu og annan stól sem kallaður var
Þórshamar og verður brátt fáanlegur
að nýju. Þekktasta verk hans sem
enn stendur er væntanlega kaffihúsið
Mokka við Skólavörðustíg.
Fyrst um sinn verður Skötustóllinn
einungis fáanlegur „beint frá býli“,
eða í bílskúrnum hjá Erni. /VH
Örn Þór Halldórsson með skötustóla
sem hann framleiðir.
Skata raðast vel.