Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 48
46
BJARNI EINARSSON
SKÍRNIR
til fróöleiks athugað sérstaklega orðafar um kvonfang í nokkurum
kunnum fornsögum. Ekki hef ég á takteinum nema eitt dæmi um
að talað sé um að kvœna mann (en ekki neitt með kvánga): hon
vildi kvæna Oláf, frænda sinn, ok vildi, at hann bæði Alfdísar innar
barreysku (Grettis saga, ÍF VII 24). í Egils sögu telst mér vera alls
getið 45 sinnum um hjúskap og þar af 21 sinni sagt átti, 11 sinni
fekk, einu sinni keypti, öðru sinni gerði brúðlaup til, fjórum sinn-
um er manni gipt kona, þrisvar er sagt frá kvonfangi með annars
konar orðalagi, og fjórum sinnum er orðafar af áður nefndu tagi:
Yngvarr var maðr kvángaðr ok átti dóttur (ÍF II 49); þá var þar
veizla allveglig, er Egill kvángaðisk (150); hann var kvángaðr ok
átti son (240); en síðan liann kvángaðisk, áttu þau Jófríðr tíu
bprn (276). í Laxdæla sögu er 34 sinnum getið kvonfangs með
áhrifssögn og þar af átta dæmi með kvángask/kvœnask: Þat hefir
mér komit í hug, frændi, at þú munir staðfesta ráð þitt ok kvænask
(IF V 11); Þorsteinn hafði verit kvángaðr; kona hans var þá
gnduð (19-20); Hrútr kvángaðisk ok fekk konu þeirar, er . . .
(48); Eptir þetta kvángask hann ok fekk konu þeirar, er ... (49);
Bárðr kvángaðisk ok fekk breiðfirzkrar konu (70); Þat munu menn
ætla, at þú munir eigi kvángask vilja bráðendis, en geta þá konu,
er þú biðr (133); þœtti oss þat ráðligast, at þú kvángaðisk, eptir
því sem þú mæltir í fyrra sumar (137).
I Njáls sögu hef ég ekki fundið nema fimm dæmi af þessu tagi,
og er það fátt, ef miðað er við lengd sögunnar: Allir váru þeir
ókvángaðir synir Njáls, .. . ef hann vildi kvángask (IF XII 71);
Hann var kvángaðr maðr, ok hét kona hans . .. (146); Ari, er
sigldi til Hjaltlands ok kvángaðisk þar (196); hann kvángaðisk þar
ok var hpfðingi fyrir Væringjaliði (197).
I Eyrbyggja sögu eru þessir fjórir staðir: Ketill var kvángaðr;
hann átti Yngvildi dóttur Ketils veðrs (ÍF IV 3); Þórólfr Mostrar-
skegg kvángaðisk í elli sinni ok fekk þeirar konu, er Unnr hét
(12); Þorgrímr kvángaðisk vestr í Dýrafjprð ok fekk Þórdísar
Súrsdóttur (20); Hann var kvángaðr maðr, ok hét Auðr kona hans
(27).
Loks má taka eitt skýrt dæmi úr Grænlendinga sögu: Þorsteinn í
Eiríksfirði hafði kvángazk ok fengit Guðríðar Þorbjarnardóttur, er
átthafði Þórir austmaðr (ÍF IV 257).