Skírnir - 01.01.1974, Blaðsíða 117
SKÍRNIR
GLÍMAN VIÐ ENGILINN
111
lokum barizt til friðar? Hvort sem það gerðist í einfeldni eða tærandi þrá,
iátlausri leit - hvað varð eftir? ... Föl og fátækleg minning í huga þeirra,
sem lifðu - minning, sem oftast máðist fljótt. Þegar sá logi, sem hugsanir okk-
ar og tilfinningar standa kringum eins og bjarmi, sekkur og slokknar - hvað
verður þá eftir? Verður það annað en handfylli af ösku - sem þyrlast út í
veður og vind?11
Sögunni lýkur á ályktunarorðum Jóns Oddssonar sem í raun eru
án beinna tengsla við það sem gerst hefur í sögunni:
En ef því er í rauninni þannig farið - ef sá kvalafulli skilningur, sem ég
fann umhverfis mig þetta kvöld, er aðeins blekking; ef hróp mannsandans
eftir eilífð og fullkomnun er aðeins hégómi og eltingur við vind; ef sá eini
guðdómur, sem okkur varðar - sá eini guðdómur, sem við getum komizt í
snertingu við, er sú gæzka og kærleikur, sem við getum alið í hrjóstum okkar;
ef ekkert Ijós er til fyrir okkur annað en ljósið innra með okkur sjálfum ...
getur þá ekki öll sú vizka, sem við þurfum á að halda - árangur allrar hinnar
dýrkeyptu reynslu mannkynsins - falizt í svo einföldum orðum sem þessum:
Verið góðir hver við annan.12
Þessi orð hljóta að skoðast sem niðurstaða höfundarins, endan-
legt uppgj ör eftir „glímuna við engilinn“. Enda verður grundvallar-
breyting á höfundarverki Gunnars upp frá þessu, ný viðfangsefni
leysa þetta af hólmi.
IV
Næsta saga sem Gunnar sneri sér að var Fjallkirkjan og um til-
drög þess segir hann m. a.:
Það var vonin, vonin þrátt fyrir allt, sem vann sigur, þegar ég sneri mér að
því að rita Kirkjuna á Fjallinu. Eg hafði hugsað mér bókina allt öðru vísi.
I henni eins og lífinu sjálfu átti ekki að vera nein höfuðpersóna, enginn „þráð-
ur“. Hún átti að vera mynd af lífinu. Þessa mynd ætlaði ég að gera eins sanna
og yfirgripsmikla og mér var frekast unnt. Hún átti að sýna dýpt tilverunnar,
jafnvel við einföldustu lífskjör, - og heiiagleik.13
Sögusviðið breytist. Fjallkirkjan og þær sögur sem á eftir hafa
komið eru yfirleitt sveitasögur, höfundur hefur horfið aftur til upp-
runa síns. A sama hátt eru söguhetjurnar ekki embættismenn eins
og í styrj aldarsögunum, heldur yfirleitt óbrotið alþýðufólk. Að
hugmyndalegu inntaki ríkir niðurstaðan frá Sælir eru einfaldir yfir
þessum sögum. Fífshugsjón í bókum Gunnars upp frá þessu er hin
óeigingjarna, auðmjúka, einfalda þjónusta við lífið og meðbræður