Skírnir - 01.01.1975, Page 27

SKÍRNIR ÆTTI SÁLARFRÆÐI AÐ VERA TIL 25
Ef hér er rétt til getið um þau tvö einkenni tilefnisskýringa að al-
hæfingar breyti engu um gildi þeirra og gildismat sé ófrávíkj anleg-
ur þáttur þeirra, þá virðist naumast þurfa frekari vitna við til að
neita að kalla þær fræðilegar skýringar, að minnsta kosti í viðtekn-
um skilningi þeirra orða. Spurninguna um sálarfræði sem sjálfstæða
fræðigrein má þá orða svo hvort kostur sé á einhverri þriðju tegund
skýringa á mannlegu sálarlífi og mannlegri breytni að lífeðlisfræði-
legum orsakaskýringum og hversdagslegum tilefnisskýringum frá-
töldum. Og ef ég svaraði þeirri spurningu neitandi hvort sálarfræði
ætti að vera til, þá væri það vegna þess og þess eins að ég fengi
ekki séð að kostur sé á þriðju skýringunni á hlátri eða reiði þegar
orsakir og tilefni hafa verið rakin.
IV
Hér að framan hefur einungis verið fjallað lauslega um tilraunir
sálfræðinga til að skýra jafn hversdagsleg fyrirbæri og þau að mað-
ur sér mann eða að svöng rotta etur meira en hún er vön. En nú
vita menn að sálfræðingar freista þess oft að varpa Ij ósi fræða sinna
á ýmis stórmerki mannlífsins, til að mynda á geðsjúkdóma eins og
að var vikið í upphafi þessa máls. Það er tæplega réttlætanlegt að
hyggja ekki áður en lýkur að dæmi sálfræðilegrar skýringar á ein-
hverjum slíkum stórmerkjum, annaðhvort í einkalífi manna eða
félagslífi. Þegar leitað er eftir slíkum dæmum verður meðal margs
annars fyrir manni tilraun ýmissa sálfræðinga á síðustu árum til
þess að skýra stöðumun svartra manna og hvítra í Bandaríkjunum
með því að umtalsverður arfgengur greindarmunur sé á kynþáttun-
um. Einn kunnasti sálfræðingur sem nú er á dögum, prófessor Hans
J. Eysenck, hefur samið bók til varnar þessari greindarkenningu.
Og með því að bók hans hefur að líkindum víðar farið en algeng-
ast er um sálfræðirit, er freistandi að staldra við hana.27
Nú er kenning Eysencks tvíþætt. Annars vegar er hún fyllilega
markverð erfðafræðileg tilgáta um arfgengi sálargáfna. Hins vegar
er hún sálfræðileg tilgáta um áhrif þessara sálargáfna í mannlífinu.
Og það er þetta síðara atriði kenningarinnar eitt sem okkur skiptir
máli. Hin sálfræðilega tilgáta er vitaskuld reist á niðurstöðum
greindarmælinga. Þar með vaknar gamalkunn spurning um gildi
slíkra mælinga: er öldungis víst að með greindarmælingum sé það