Skólavarðan - 01.05.2006, Blaðsíða 29

SKÓLAVARÐAN 4.TBL. 6. ÁRG. 2006
29
Ef eitthvað amar að eða illt er skapið
ekki skaltu af hólmi hopa
heldur fá þér kaffisopa.
(Höf. óþekktur)
Lífið er nám og nám er lífið. Fyrir tæpum
tveimur árum þótti mér tími til kominn
að hella upp á fræðakönnuna í höfðinu
og settist á skólabekk framhaldsdeildar
Kennaraháskóla Íslands. Skemmst er frá
því að segja að kaffið hefur verið sterkt
og bragðgott. Í náminu hef ég kynnst
margfróðu fólki sem hefur miðlað
hugmyndum og hugdettum að vinna
úr. Því miður verður að segjast sem
er að aðeins brotabrot nær inn fyrir
þykkan skrápinn og námssálin reynist
oft krumpuð við hlið framandi hugtaka
og ólesinna bókastafla.
Starfskenning
Hafdís Guðjónsdóttir og Hafþór Guðjóns-
son eru tveir þeirra kennara sem gáfu mér
fræðamola með kaffinu. Þau kynntu til
sögu hugtakið starfskenning (eða fagleg
starfskenning). Í sem fæstum orðum og á
einfaldan máta má segja að starfskenning
kennara sé persónuleg kenning hans um
starf sitt, þ.e. á hvaða fræðilegum og
siðferðilegum grunni gjörðir hans eru
reistar. Eins mætti segja að starfskenning
væri persónulegar hugmyndir um námskrá.
Um starfskenningu og kennararannsóknir
má lesa í grein eftir Hafdísi: „Kennarar
ígrunda og rannsaka eigið starf“, sem
birtist í Tímariti um menntarannsóknir árið
2004. Í sama riti er að finna grein Hafdísar
Ingvarsdóttur „Mótun starfskenninga ís-
lenskra framhaldsskólakennara“.1 Síðan
þau Hafdís og Hafþór kynntu mér hug-
takið hefur það af og til herjað á hugann:
Hver er kenning þín um leikskólastarfið,
Ási? Af hverju gerir þú þetta? Væri ekki
viturlegra að gera eitthvað annað?
Stærstu gátur starfsins blasa við! Hafdís
Guðjónsdóttir segir í áðurnefndri grein:
„Meðvituð fagleg starfskenning þróast
í gegnum kerfisbundna og víðtæka
gagnrýna ígrundun og samræður fag-
manna.“ Það er nú oftast betra að vera
með meðvitund í starfinu, en höfum við
ekki verið löt við kerfisbundna ígrundun
sannfæringar okkar um starfið, hvað
þá samræður þar að lútandi við
samstarfsfólk?
Hugsað upphátt
Hugmyndir mínar um leikskólastarf eru
síbreytilegar en sí og æ rekst ég á sama
grunnstefið: Leikskólastarf snýst um
að hámarka möguleika hvers barns til
gæfulegrar þátttöku í því samfélagi sem
það býr við. Þessi orð eru klárlega gáfuleg,
enda ekki ný sannindi á ferðinni - þetta
vitum við öll og erum trúlega sammála.
Hins vegar er vert að hafa í huga að hvert
okkar hefur einstaka sýn á það hvernig
við hámörkum möguleikana og hvað er
gæfulegt. Þar kemur til kasta faglegrar
starfskenningar leikskólakennarans.
Íslenskt samfélag
Til þess að komast til botns í því hvað geti
verið gæfuleg þátttaka í samfélagi verður
að greina megineinkenni samfélagsins.
Íslenskt samfélag er í huga undirritaðs
meðal annars:
• Samskiptasamfélag. Samskipti verða
sífellt meiri og flóknari og birtast í
fleiri myndum en áður. Ekki verður
séð að hægist á þeirri þróun og því má
segja að hverskyns færni í samskiptum
og læsi á boðskipti sé afar mikilsverð
kunnátta.
• Áreita- og hraðasamfélag. Fyrir utan
þann fjölda fólks sem börn umgangast
dags daglega dynja áreiti auglýsinga,
fjölmiðla og skemmtana á íslenskri
æsku. Hér skal tekið af heilum hug
undir smiðshögg Ásdísar Ólafsdóttur
um fjöldauppeldi sem birtist í febrúar
í Skólavörðunni. Til viðbótar má
geta hraðans og neyslunnar. „Fyrr“
er yfirleitt talið betra, til dæmis um
nám og allan þroska og æ fleira telst
til nauðþurfta. Gerðar eru kröfur til
mjög ungra barna um tilfinningalegt
sjálfstæði, sjálfstæði sem þau eru ekki
fær um í mörgum tilvika.
• Kyrrsetuþjóðfélag. Hreyfingarleysi
hrjáir marga Íslendinga og veldur
heilsufarsvanda.
• Möguleikaþjóðfélag. Íslenskt samfélag
er auðugt og býður upp á óþrjótandi
tækifæri til að finna lífi sínu farveg,
hvort sem um skemmtun eða starf er
að ræða.
• Náms- og tæknisamfélag. Nám hefur
aldrei verið eins mikilvægt ungum
þegnum landsins. Sérhæfing þjóð-
félagins krefst þess að lært sé til flestra
hluta og kröfur um menntun aukast.
Undirstöðuþekking á tækni, svo
sem tölvufærni, er orðin nauðsynleg
grunnleikni í tæknivæddu samfélagi.
Hér hafa verið nefnd fimm aðaleinkenni
samfélagsins sem leikskólabörn eru
þátttakendur í. Þetta kann að virka nokkuð
neikvæð mynd af því góða samfélagi sem
við eigum, en munum að hér er dregin
upp persónuleg mynd.
Hornsteinar starfskenningar
Ígrundun samfélagsins hefur skapað fag-
vitundinni starfsgrundvöll og nú spyr hún:
Hvað skal gert? Hverjar eru leiðirnar til
þess að hámarka möguleika barnanna?
Fyrir það fyrsta má geta þess að sömu leiðir
henta ekki öllum börnum, en greiningin
hefur verið mér röksemd fyrir ákveðnum
áhersluþáttum í starfinu sem ég kalla hér
orðnám, hreyfingu, athvarf og leik.
• Orðnám er mikilvægasta málræktin. Það
að skilja hvert annað er þýðingarmest
í samskiptum og því verður best náð
með því að kynna börnum orð. Því les
ég sem mest fyrir börnin, segi þeim
sögur og ekki hvað síst tala við þau og
bregð á leik með tungumálið.
• Hreyfing er afar mikilvæg útrás fyrir sál
og líkama. Útrás fyrir orku sem annars
færi óæskilegri leiðir út úr líkamanum.
Hreyfingin er mikilvæg forvörn, en
börnin þurfa að venjast því að hreyfa
sig og taka á. Ég tel gönguferðir
eitthvað það gáfulegasta sem hægt
er að gera í hópastarfstíma og útivera
á hverjum degi er nauðsyn. Ég kýs því
minni áherslu á borðvinnu.
• Leikskólinn á að búa börnum athvarf
frá áreitum og hraða þjóðfélagsins. Í
leikskólanum á að vernda æskuna fyrir
óraunhæfum kröfum um árangur og
sjálfstæði um leið og vináttu, gleði og
leik er hampað sem andsvari. Mikilvægt
er að kenna börnum að ígrunda
skilaboð þjóðfélagsins, til dæmis um
hvað teljist rétt fyrir drengi og stúlkur.
• Leikurinn er besta leiðin til að skapa
börnunum athvarf frá kröfum og
áreitum. Í leiknum er barnið frjálst og
þar æfir það sig í samskiptum. Æskan
þarfnast leiksins og hann má ekki
einungis verða að tæki eða leið til þess
að kenna börnum eitthvað – heldur
leikur leiksins vegna og möguleikanna
sem hann veitir börnum að vinna úr
eigin tilfinningum og áreitum. Ég get
Leikskólakennarinn og lífsgátan
- óður til náms
SMIÐSHÖGGIÐ
„Hverjar eru leiðirnar til þess að hámarka
möguleika barnanna?“ spyr Ásmundur
Örnólfsson.