Morgunblaðið - 31.12.2015, Page 82

82 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 2015
Eitt helsta vandamál Evr-ópu um þessar mundirsnýr að flóttamönnum oghælisleitendum. Mansal
er annað mikið áhyggjuefni og oft
tengt fyrrnefndum hópum. Staða
kvenna hefur einnig
verið töluvert í um-
ræðunni. Ragnar Jón-
asson tekur á öllum
þessum málum og for-
dómum sem þeim
tengjast í glæpasög-
unni Dimmu og vekur
um leið athygli á
ríkjandi misrétti.
Siglufjörður og nágrenni hafa ver-
ið sögusvið Ragnars í fyrri bókum,
en nú er höfuðborgarsvæðið vett-
vangurinn með öðrum persónum í
aðalhlutverki. Þar fer fremst lög-
reglukonan Hulda Hermannsdóttir,
sem glímir vægast sagt við erfið mál.
Þar á meðal er gamalt mál, sem var
afgreitt á sínum tíma, en þarfnast
nánari skoðunar, að mati Huldu, þó
ekki séu allir á sama máli. Hún gefur
sig ekki og sú afstaða hefur mikil
áhrif.
Flóttafólk og hælisleitendur eru
gjarnan afgangsstærð og Ragnar
dregur upp mynd af því umhverfi
sem hælisleitendum hefur staðið til
boða hérlendis. Ekki beint fögur
mynd en sitt sýnist hverjum. Þessi
flétta er vel gerð og vekur lesandann
til umhugsunar, rétt eins og sú
mynd sem er dregin upp af innri
málefnum lögreglunnar, af baráttu
karla og kvenna.
Dimma er spennandi og höfundur
gætir sín á því að vera ekki með of
mikið froðusnakk og dreifa athygl-
inni með óþarfa útúrsnúningum.
Sagan er því styttri en gengur og
gerist um þessar mundir og er það
kostur, því glæpasögur að undan-
förnu hafa oftar en ekki verið of
langar. Höfundur tekur á mikil-
vægum málum, en hnýtir ekki alla
hnúta og fyrir vikið eru nokkrir laus-
ir endar, ýmislegt sem mætti skýra
betur. Nafnaleikurinn hittir að
nokkru leyti í mark og endirinn er
óvæntur.
Dimma er vel uppbyggð glæpa-
saga. Hulda Hermannsdóttir er frek
til fjörsins og því falla aðrar persón-
ur svolítið í skuggann, en samt eru
þarna misjafnir karakterar sem eiga
almennt ekki upp á pallborðið hjá
fólki. Vel fer á því í glæpasögu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ragnar Rýnir segir Dimmu vera vel
uppbyggða spennandi sögu.
Glæpasaga
Dimma bbbmn
Eftir Ragnar Jónasson.
Veröld 2015, innbundin 263 bls.
STEINÞÓR
GUÐBJARTSSON
BÆKUR
Misjöfn viðbrögð við glæpum
Enn eru komin áramót erbeina að vanda huganumfram, en einkum aftur.Og enn tínast klassískir
hljómdiskar inn á þennan ritvang
þótt fækkandi fari.
Varð mér hugsað til grammófón-
plötu Emile Berliners frá um 1895.
Hún var merkileg uppfinning! Í
fyrsta sinn í sögunni gátu menn þá
hlustað á tónlist víðsfjarri flutningi í
tíma og rúmi. Þegar viðunandi
hljómgæði náðust loks 60 árum síðar
varð LP breiðskífan í víðóma stereó
til að stórvíkka hóp klassíkunnenda,
og tilkoma geisladisksins um 1980
bætti m.a. í eyður gleymdra tón-
skálda þegar grúi nýrra plötumerkja
fann sér áður vannýttan farveg.
En hví rausa um löngu liðna fortíð í
plöturýni? Vegna þess að senn kann
að sjá fyrir endann á henni. A.m.k. í
núverandi mynd – þökk sé byltingu í
samgöngutækni, og ekki aðeins fyrir
samkeppnivanda pappírsfjölmiðla.
Því þó að ,lifandi hlustun‘ á tónvangi
tíðkist sem betur fer enn (að vísu með
vaxandi fókus viðburðarmenningar á
frægð flytjenda í stað verka), þá virð-
ast aðrar hlustunarvenjur vera að
breytast – nánar tiltekið úr hljóm-
plötuformi í beina streymun frá net-
miðlum á við Spotify og YouTube –
með væntanlega afdrifaríkum afleið-
ingum fyrir jafnt plötuútgáfu sem
plötusöfn heimilanna.
Hvort opnara aðgengi netsins að
ómældri fjölbreytni tónsköpunar
auðveldi til muna almenna nálgun að
fremstu gersemum hennar hjá því
sem var, óháð forsendum hvers og
eins, á hins vegar eftir að koma í
ljós. En möguleikinn er vissulega
fyrir hendi.
Sígaunahliðin á Brahms
Fiðlukonsertar
bbbmn
Sigrún Eðvaldsdóttir ásamt Sinfón-
íuhljómsveit Íslands. Höfundar og
stjórnendur: Brahms (1878) / Petri
Sakari. Alban Berg (1935 ) / Rumon
Gamba. Dvorák (1883) / Uriel Segal.
Sibelius (1905) / Bernharður Wilk-
inson. Upptökumenn: Hreinn Valdi-
marsson, okt. 19911, Ólafur Thorodd-
sen, marz 20082, Sverrir Gíslason,
nóv. 19993, Georg Magnússon, feb.
20094. Tónmeistari: Bjarni Rúnar
Bjarnason. Útg. (2 diskar): RÚV og SÍ,
ISO 3, 2015.
Þessi diskatvenna með Sigrúnu
Eðvaldsdóttur í konsertupptökum
úr Háskólabíói (nema Sibelius sem
er stúdíóupp-
taka frá sama
stað) ber jafnt
hljómsveit allra
landsmanna
sem sprækum
konsertmeist-
ara hennar fag-
urt vitni. Þrjú
eldri viðfangsefnin eru löngu orðin
klassísk, og hið yngsta óðum að
verða það. Tempóin í Brahms eru að
vísu í hægara lagi en ekki um of,
allra sízt undir Alpasælu miðþáttar.
Í lokaþætti kennir áhrifa frá sóp-
andi ungverskri sígaunatónlist. Sú
var hin „schräge Musik“ Vínarbúa á
síðustu áratugum Habsborg-
araveldis, líkt og djassinn 50 árum
seinna, og myndu trúlega fáir hér-
lendir fiðlarar skila eldmóði fínalsins
betur en einmitt fjörkálfurinn Sig-
rún Eðvaldsdóttir.
Dulrómantísk nálgun Albans
Berg á tólftónaaðferð Schönbergs í
sorgmæddri ,minningu engils‘og
skugga uppgangstíma nazista kemst
og vel til skila – að ekki sé minnzt á
rótleysi módernismans. Þykir sum-
um niðurlagstilvitnunin í Bach (Es
ist genug) ekki aðeins bera vott um
saknaðartrega Bergs til hinnar ungu
Manonar Gropius, er lézt langt fyrir
aldur fram, heldur einnig til horf-
innar tónhefðar almennt.
Konsert Antonins Dvoráks er að
líkindum þekktastur fyrir slav-
neskan hrynþrótt lokaþáttar og
heyrist hlutfallslega sjaldnar en hin
verkin þrjú. Öðru máli gegnir um
seiðandi konsert Sibeliusar, sem
ásamt Brahms telst örugglega með-
al tíu mest fluttu fiðlukonserta í dag.
Sigrún fer hér á kostum í góðu jafn-
vægi við innblásinn samleik dyggra
hljómsveitarfélaga.
Fremstur meðal jafningja
Music for Clarinet
bbbbn
Áskell Másson. Einar Jóhannesson
klar., Bryndís Halla Gylfadóttir selló,
Örn Magnússon píanó, Robyn Koh
semball, Áskell Másson darabúkka
tromma og Blásarakvintett Reykja-
víkur. Naxos 9.70238, 2015.
Það er með list eins og með ást.
Hún þarf að verða endurgoldin. Eða
hver trúir tónsmiðnum sem á efri ár-
um var spurður hvort það gleddi
hann ekki að verða loks fluttur og
svaraði: »Mikilvægast er að verkin
verði samin!« Röggsamlegt svar –
þótt minni í aðra rönd á rómantísku
klissjuna um að verða fyrst uppgötv-
aður eftir sinn dag.
Trúverðugra hefði verið að við-
urkenna eðlilega löngun til að miðla
hlustendum því sem maður hefur að
segja hér og nú.
Hvað þá innstu
ósk flestra tón-
skálda: að hljóta
afbragðstúlkun!
Úrvalsflutn-
ingur stendur
nefnilega öðru
ofar, jafnvel fé
og frama, þótt stuðli ósjaldan að
hvoru tveggja.
Þetta var hið fyrsta sem mér kom
í hug við endurupplifun Bliks, hins
heillandi litla æskuverks Áskels
Mássonar fyrir einleiksklarínett frá
1979 í eldvakurri túlkun Einars Jó-
hannessonar. Þeir félagar eiga langt
samstarf að baki og sér þess víða
frjó merki á þessum fjölbreytta
diski. Víðar en í Bliki standa stöku
spiltæknibrellur framúrstefnunnar
ekki út úr líkt og í mörgum öðrum
nútímaverkum, heldur eru þær liðir
í listrænni framvindu.
Of langt mál væri að telja kosti og
galla sjö mismunandi verka í alls
þrettán þáttum. Nægir að nefna að
þau spanna tvo áratugi (1979-98) frá
um 6 til 17 mín. tímalengd og að auk
tveggja einleiksverka heyrist klarín-
ettið í samleik við ýmist píanó (So-
natina, 1998), sembal (Fantasia,
1990), selló og píanó (Trio, 1985), ar-
abíska darabúkku-bikartrommu í
höndum höfundar (Seasons, 1987) og
að lokum í klassískum Tréblásara-
kvintett fyrir flautu, klarínett, óbó,
horn og fagott frá 1985. Kennir að
sama skapi margra grasa og kannski
hvað skemmtilegast í litauðuga loka-
verkinu. Ber þar sem endranær Ein-
ar Jóhannesson af með sanni sem
,primus inter pares‘.
Andrúmsvökur
Clockworking
bbbnn
Nordic Affect. Verk eftir Maríu Huld
Markan Sigfúsdóttur, Hildi Guðna-
dóttur, Hafdísi Björnsdóttur, Þuríði
Jónsdóttur og Önnu Þorvaldsdóttur.
Flytjendur úr Nordic Affect: Halla
Seinunn Stefánsdóttir fiðla, Guðrún
Hrund Harðardóttir víóla, Hanna
Loftsdóttir selló og Guðrún Ósk-
arsóttir semball. Upptaka úr hljóðveri
RÚV: Georg Magnússon. Hljóð-
blöndun og meistrun: Valgeir Sig-
urðsson, Greenhouse Studios. Heild-
arlengd: 44:31. Sono Luminus
SLE-70001, 2015.
Nordic Affect hljómkvennahóp-
urinn (hér án Georgia Browne
flautuleikara) fæst ýmist við mjög
nýja eða mjög
forna tónlist
undir forystu
Höllu Stein-
unnar Stef-
ánsdóttur sem
kunn var af
Girni, grúski og
gloríum þáttum
sínum í RÚV. Að þessu sinni eru við-
fangsefnin ný af nálinni eða frá 2011-
13 og öll eftir íslenzkar konur, tekin
upp hér á landi en gefin út af Sono
Luminus í Virginíufylki vestan hafs.
Eins og gefur að skilja er hér ekki
verið að flíka neinum fornum dulum,
enda tónskáldin öll kennd við fram-
sækin tilþrif að hætti okkar sam-
tíma. En þó er ekki alltaf allt sem
sýnist – eða heyrist – í þeim efnum.
Allra sízt í lokaverkinu Sleeping
Pendulum (2010) eftir Maríu Huld
fyrir fjöltekna fiðlu og rafhljóð, því
gegn öllum betri fordómum fæ ég
ekki annað heyrt en að það endur-
ómi verulega af feðraveldissliguðum
endureisnartíma. Gott ef ekki sé
m.a.s. vitnað í B-A-C-H frumið
kunna í þessum sérkennilega
drauganið aldanna, er flýgur hjá
sem örskot væri þótt lengst sé allra
6 verka á disknum.
„Beredt til Fortid immer vær, /
den kommer, naar du mindst den
tænker nær!“ hefði Johann H. Wes-
sel getað kveðið. Og þótt ekki í sama
mæli sé í titilstykki skífunnar Clock-
working (einnig eftir Maríu), þá er
ekki laust við að maður heyri þar
fyrir sér heiðanornirnar þrjár úr
Makbeð söngla lagslitrur af mel-
ódíum sem eru ekki til staðar nema
að handan, líkt og „the weird sis-
ters“ væru á rítalíni.
Tæpast mætti kalla tónframboð
(eða hljóðaframboð) þessa disks
hægðarhlustun við hæfi hefðbundn-
ustu tónlistarunnenda, og gildir
það svosem um obbann af listmúsík
nútímans. En andrúmsríkt er það
með endemum, jafnvel göldrótt á
köflum að hætti vísindakvenna
fornsagna, og einbeitt vandvirknin
stendur hvarvetna upp úr túlkun
aðstandenda í heiðtærum upp-
tökum.
Sígaunar, samstarf
og seiðkonur
Yfirlit yfir nýjar íslenskar klassískar plötur
Ríkarður Örn Pálsson rikardur@mbl.is
Nordic Affect Tónframboðið er andrúmsríkt, jafnvel göldrótt á köflum.
Morgunblaðið/Golli
Einar Leikur verk Áskels Mássonar.
Morgunblaðið/Eggert
Diskatvenna Sigrún Eðvaldsdóttir.