Orð og tunga - 01.06.2007, Blaðsíða 55

Asta Svavarsdóttir: Talmál og málheildir — talmál og orðabækur 45
Mynd 1. Hluti dæma um orðmyndina sko í Ístal
1 þú getur þveglð glugga án þess a8
2 hafa Frontpagesjálfur
3 rosalega kiár þvi hann var ofsalegamontinn
4 dauð C: það er hætt við því D: en ég er
5 bundið A: tímabundið út af þv1 að nu þurfa þau
6 svona filingur þama (.) út af þvf að ég get ekkert
7 úr vinnunni A: út af því að hann var langur
8 leitar fyrst í þvi B: {(tungusmellur)) (meta tækið)
9 i munninum alveg frá þvi að ég smakkaði hana
10eða B: nei A: nokkuð i þvi Ð: en i rauninni
11 en það er búlð að breyta þvi núna er bara kennt
12 sem sagt maður hefði ekki neitað því upp á upp á
13 verður sjálfsagt nála*gt því eða gaeti orðið það
14 bamabætureðahvað B: af þvf að hún er orðm
15 ((sýgur upp I nefið))af þv1 að það (x) alveg
16 A: það er líkaaf þvíað þaðer röddunln
17 ef að það eru einhverjar Ifkur á þvi að það standlst ekki
18 har'ði verið langt á milfi þeirra þvi að <IA6> (x) saman
19afturl hana drasilð A: nei ég nenni þv( ekki (.) alls ekkl
20 þurftuauðvltað að vera oftað þvo D: nel náttúrulega lika
21 og svo kannski hékk þvottunnn upp á snúru ■
22 veist að (.) vilji er fyrir= D: =ja þið sjáið það alia vega
23 D: já sko það verðurnáttúrlegaekkl í nlundabekk
24 er eitthvað sem þau horfafram eru standa frammi fyrir
25 að (.) <C>(.) fannst þetta</C> alveg (fár-) fáránlegt
26 ja það er það er spáð leiðindavedri núna á páskunum
27 þvi að það var héma bara svört slydda f B: (x) B:
28 svarta B: en svo afturum (sv-) svona um fimm sexleytlð
29 A: Já (.) Ð: og svona lágrenningur og og yfir dailnn
30ne» A: nú var hún I órétti sem sagt B: JáJá billlnnkemur
sko notanokkuðefm A: er það U:SI: ur
sko A: já A: já af þvi að annars geturekkert sko þú getursettþau inn á siðunaþina B: JáJá
sko yfir þvi að hún hafi komlst mn og hérna en hann ætlar bara að f
sko þú velst en ég hugsaði með mér ég astla ekkl að vera svo lengl (R
sko B: losa þau þau þurfa að fara þau ætla ekJd að vera hér sko þ
sko ég á mitttorg B: m A: ogég vat ekicert hvernig ég á að þú veist sé
sko þess vegna komstu svona miklu i verk ((hlær)) B: hann var svo ros
sko Já að það var það sem ég var að experimenta með þú ve>st alv
sko Ð: ((hlær við)) B: já A: hún gerði tvær sko og það var önnursem va
sko er hefur þetta hálfa starf ekki verið kennslan hún hefur verið aukavin
sko þú þarft að þekkja mismunandi framburð eftir landshlutum D
sko þetta hefði kltlað mann að gera þetta C: Já C: en það hérna Harpal
sko B: takt þú þetta blað hérna (.) ef að hann fer að einhver hérna eitthv
sko kominyfir þrítugtA:Já B: hún er ómenntuð(.)og með (fj-) fjögur
sko bara skari og mjög slæmt ((sýgur upp f neftð)) að stóða krakkamlr
sko af þvl að í þýsku og dönsku að þá er raddað ef það kemurhéma n
sko (.) og og alls ekki i skammtíma huggun eða emhverju svoleiðís
sko en Einar Jóhann hafði leyft sér að ((dyr opnast, blistur hættir)) að k
sko (.) enda þarf ég á þessu litia sem að er I (.) ((skark)) vélinniað hald
sko þvi þetta þetta er gamalt fólkþannig að þau þvo ektó eins mitóð og
skotólfdagaDl: (oJ)D2: kominn skítafýiaaf honum D3: Já D: já end
sko alla vega sé ég það núna að (.) sko við verðum að fá níunda bekk til okkar
sko það er ektó velja sér ektó náttúrufræðfcraut núnasko A: en þetta er þetta e
sko þegar þau koma í tiundabekk= D: =komai tíunda <A>bekksko</A> A: fyrir</D>
sko = D: m C: þettaer (6-) D: =já C: en þettaer alveg óhemjulega vitlaust að lá
sko A: nú er það B: Já A: já (.) B: <A>gæti</A> orðið einhver (norð-) norðannepj
sko eftlrmatinn i gær <!A> þá héma eða svona um (nónleyt-) nónleytið að þáhér
sko þá var orðfð fmasta veður héma A: já (.) það var eins og i morgun þá var s (istal2)
sko A: Já ((geispar)) (.) Jájá B: þannig er nú mállð (.) A: heimsækirðu aldrei M (
sko hann heldur áfram cg bíllinn kom bara bemt A: jájá B: be»nt á (.) A: Já það
4.3 Talmálsgögn og orðabókagerð
Af umfjölluninni í kafla 4.2 og dæmunum sem þar eru rakin má ljóst
vera að greiður aðgangur að talmálsefni, t.d. sem hluta af almennri
málheild, kæmi að góðu gagni við orðabókagerð. Augljósust er nyt-
semd slíks efnis þegar í hlut eiga orð sem eru fyrst og fremst not-
uð í daglegu tali en síður í ritmáli eins og þau sem skoðuð voru hér
að framan. Fjölbreytt talmálsgögn sem sýna raunverulega málnotk-
un við mismunandi aðstæður eru grundvallarheimild við greiningu á
merkingu og hlutverki slíkra orða í málinu og þau eru einnig mikil-
væg uppspretta raunverulegra notkunardæma eða sem fyrirmynd við
samningu tilbúinna dæma sem birt eru til skýringar og stuðnings við
orðabókarlýsinguna.
Enda þótt orð séu notuð jafnt í töluðu og rituðu máli má vera að
merking sumra þeirra og notkun sé ekki að öllu leyti eins í tali og
riti. Eitt dæmi um slíkan mun er sérstakt hlutverk boðháttarmyndar-
innar heyrðu í talmáli sem fjallað var um í síðasta kafla. Með notkun
textasafna eða málheilda með fjölbreytilegum textum úr talmáli jafnt
og ritmáli má leiða í ljós hvers kyns tilbrigði í notkun og merkingu
einstakra orða og láta dæmi úr textunum styðja greiningu og lýsingu
orðanna. Textasöfn hafa ekki síst sannað gildi sitt í því að þau gefa
góða mynd af dæmigerðu samhengi orða, ekki síst orðastæðum og
ýmiss konar föstum orðasamböndum (t.d. alveg rosalega + lo./ao., sbr.
4.2), og þar gæti verið munur í talmáli og ritmáli.