Orð og tunga - 01.06.2008, Qupperneq 97

Baldur Jónsson: Klambrar saga
87
klambrarveggr, en svo hét fleygur í slíku áhaldi, eins og Kristján Eldjám
benti á 1953. Einnig er fornt dæmi um að klömbur hafi merkt 'herkví'.
Klömbur beygist eins og fjöður. Það er upphaflega ö-stofn (sjá 1.
töflu), en í nf. og þf. ft. fékk það snemma endinguna -ir í stað eldra -ar.
Sú breyting nær til allra ö-stofna sem báru merki w-hljóðvarps eða u-
klofningar og er reglubundin og altæk innan þeirra marka. Því er eðli-
legt að beygja orðið nú á dögum eins og sýnt er á 2. töflu. En beyging-
in hefir átt erfitt uppdráttar síðustu aldirnar, enda hefir dregið mjög
úr notkun orðsins, og áhaldið, sem upphaflega hét klömbur, hvarf að
mestu leyti úr notkun á 19. öld.
Eftir w-innskotið (klömbr > klömbur) á 14. öld verður klömbur smám
saman að fleirtölumynd í vitund manna. Til samræmis við þágufall og
eignarfall fleirtölu, klömbrum, klambra, kemur þá upp myndin klömbrur
í nefnifalli og þolfalli. Má sjá merki hennar snemma á 17. öld. Eftir
það verður fleirtöluorðið klömbrur hið venjulega heiti á fastheldu og
fær síðar fleiri merkingar, svo sem 'klípa, vandræði; ógöngur, torfæra'
o.fl. Orðið klömbur lifir þó áfram, einkum sem bæjamafn.
Síðasti áfanginn á þessum ferli er sá að fleirtölumyndin klömbrur
getur af sér samsvarandi eintölumynd, klambra. Hennar verður vart
um aldamótin 1800, bæði sem samnafns og bæjarnafns. Þó eru ekki
dæmi um notkun samnafnsins, svo að fullt mark sé á takandi, fyrr
en eftir 1900. Er klambra þá annaðhvort haft um fastheldu (nú fágætt)
eða sérstakan torflrleðsluhnaus (sums staðar norðanlands). Sem heiti
á hnaus mun það vera stytting úr klömbruhnaus (áður klambrarhnaus).
Þessi niðurstaða kemur á óvart, því að ástæða var til að ætla að
klömbruhnausar ættu sér langa sögu og klambra (í ft. klömbrur) væri
líka fornt heiti. Nú þarf að endurskoða það mál með hliðsjón af orð-
sögunni.
Sérstaklega var hugað að orðunum klömbur, klömbrur (ft.) og
klambra í samsetningum. Sú athugun var einkar fróðleg, og má af sam-
setningunum læra nokkuð um feril þessara orða bæði í samnöfnum og
örnefnum. Forliðurinn klömbru-, sem nú mun vera tíðastur, er seint til
kominn. Hann verður ekki til fyrr en fleirtöluorðið klömbrur er komið
til sögunnar á 17. öld. Sýnt er hvernig eignarfall slíkra fleirtöluorða er
sniðgengið í íslenskum samsetningum. Því er klömbru- eðlilega dregið
af klömbrur eins og t.d. ýkju- (en ekki ýkna-) af ýkjur. En þegar fleirtölu-
orðið breiðist út á kostnað gamla orðsins klömbur, vinnur forliðurinn
klömbru- einnig á og ryður jafnvel burt hinum eldri, klambra(r)-. Þá er