Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 66

56
Orð og tunga
að vandleg yfirferð getur verið dýr. Efnisorð af þessu tagi þarf sömu-
leiðis að meta á gagnrýninn hátt, langt í frá öll íðorð eiga heima í al-
mennri orðabók á borð við íslenska orðabók en þumalfingursregla okk-
ar var sú að orð, sem menn geta rekist á skýringarlaust í fjölmiðlum
eða kennslubókum á framhaldsskólastigi, eigi heima í orðabókinni.
Orðaforða af þessu tagi er ærið hætt við því að úreldast. Orðaforði
fræðigreina eykst og úreldist, allt eftir nýjustu rannsóknum og upp-
götvunum. Tölvuorð í íslenskri orðabók þarf sem dæmi örugglega að
uppfæra hið fyrsta. Flettan disklingnr, ,þunn segulmögnuð skífa í fer-
hyrndri plasthlíf, notuð til að geyma tölvuskrár og flytja þær á milli
tölva, disketta' er í raun orðin óþörf eða ætti í það minnsta að merkja
sem sögulega og hefur heyrst að mönnum þyki geisladiskar nú þegar
úreltur geymslumáti. Nú hefur golforðaforði verið íslenskaður, flokk-
unarkerfi líffræðinnar breytist stöðugt svo að dæmi séu nefnd. Við
erum þó sem betur fer nokkuð rík hér á landi af orðanefndum ýmiss
konar og íðorðasöfnum okkur til hjálpar og umsýsla með sérfræðiorð
getur verið nokkuð afmarkað verkefni, a.m.k. miðað við mörg önnur.
3 Samhengi orðabóka og uppflettirita
Árið 1963, þegar íslensk orðabók kom út í fyrsta skipti, gegndi hún
mjög víðtæku hlutverki og þurfti að taka tillit til ótal þarfa notanda
síns enda engin ósköp af öðrum uppflettiritum tiltæk. Skilgreining út-
gefenda á því hvernig íslensk orðabók á að vera hlýtur að taka að ein-
hverju leyti mið af þeim uppflettiritum öðrum sem til eru og það sjón-
armið skerpir á þeim orðabókartexta sem orðabókin þarf virkilega að
koma til skila.
Orðabók Jóns Hilmars Jónssonar, Stóra orðabókin um íslenska mál-
notkun, býr yfir miklu og nákvæmu dæmasafni um málnotkun, miklu
stærra en nokkurt vit væri að hafa í íslenskri orðabók, að minnsta kosti
miðað við þá stærð sem hún er í og það hlutverk sem henni hefur verið
ætlað á síðustu 50 árum. Hins vegar hefði íslensk orðabók ákaflega gott
af mörgum dæmanna og bók Jóns Hilmars getur nýst mjög vel við að
ydda dæmaforða orðabókarinnar. Bækurnar eru þó ólíkrar gerðar og
engin ástæða til annars en að reyna að venja notendur á það.
Mergur málsins, bók Jóns Friðjónssonar um íslensk orðatiltæki, er
yfirgripsmikið verk og þar er sömuleiðis margt að finna sem ætti er-
indi í íslenska orðabók en að sama skapi margt sem verður að ætla not-