Dagblaðið Vísir - DV - 29.10.2015, Qupperneq 32

Helgarblað 29. október–2. nóvember 201532 Umræða
KANTMENN
n Hafnarkantur, módernismi og klassík í húsagerð og ný bók Trausta Valssonar
Þ
að er dálítið fróðlegt að
fylgjast með þessu reip-
togi um hafnarkantinn við
hliðina á Bæjarins bestu.
Nú veit maður ekki hversu
merkilegt þetta er – sumir segja
að það séu svona hafnarkantar úti
um allt og að þeir hafi verið færð-
ir, rifnir og endurbyggðir eftir því
sem þurft hefur á þessum hund-
rað árum sem liðin eru frá því
menn réðust í það stórvirki að búa
til Reykjavíkurhöfn, sem sannar-
lega má kalla hjarta borgarinnar.
Nýjustu fréttir eru reyndar þær, og
hafðar eftir elstu starfsmönnum
hafnarinnar, að þetta grjóthlað hafi
ekkert með hana að gera, heldur
hafi þar verið pjakkað undir akveg
til bráðabirgða. En í það minnsta,
og allavega í fljótu bragði, virðist
manni þetta vera stærra mál en svo
að þannig lagað geti oltið á forms-
atriði, eins og hvort einhver til-
kynning var send einum degi fyrr
eða seinna.
„Hér heilsast skipin“
Um Reykjavíkurhöfn, gerð hennar
og sögu, má reyndar lesa í stórfróð-
legu tveggja binda verki sem það
góða, en að því er mér skilst sáluga,
bókaforlag Uppheimar gaf út árið
2013. Ritið heitir „Hér heilsast skip-
in – saga Faxaflóahafna“ og er eftir
Guðjón Friðriksson sagnfræðing.
Bækurnar eru stórfróðlegar eins og
við er að búast frá hendi Guðjóns,
en allt of fáir vita af þessu merkilega
verki; það er fyllsta ástæða fyrir sem
flesta að ná sér í umræddar bækur;
bara að fletta og skoða allar ljós-
myndirnar í fyrsta umgangi er ávís-
un á góða kvöldskemmtun.
Að hinu leytinu þá hefur maður
líka nokkurn vara á sér vegna
skyndifriðunar „setts forsætisráð-
herra“ vegna þess að maður óttast
í aðra röndina að hér sé á ferðinni
tilraun úr þeirri átt til að taka
skipulagsvald af kjörnum fulltrúum
borgarinnar – íbúum Reykjavíkur,
en hótanir og tilraunir í þá veru
hafa verið of áberandi síðustu tvö,
þrjú árin eða svo. Í því sambandi
má nefna tillögu Framsóknarþing-
manna um að svipta borgarstjórn
skipulagsvaldi yfir Vatnsmýrar-
svæðinu, og hugmyndir úr sömu
átt um að taka miðbæjarskipulag
Reykjavíkur undir Alþingi, og að
auki gagnrýni núverandi forsætis-
ráðherra á hugmyndir um ýmis-
konar uppbyggingu í borginni. Þótt
forsætisráðherrann sé utanbæjar-
maður hefur hann vissulega sinn
fullkomna rétt til að viðra skoðanir
sínar á þeim málum sem öðrum, en
menn verða samt að muna að þær
skoðanir hefur hann bara sem hver
annar borgari í landinu, og hann
eins og aðrir verður að vita hvar
mörk hans valda liggja; fátt er verra
en ráðamaður sem fer að skipta sér
af þeim málum borgaranna sem
hann hefur ekkert með að gera.
Klassík eða módernismi
Reyndar er sú umræða sem for-
sætisráðherrann hefur tekið þátt í
á undanförnum árum um skipulag
og húsbyggingar stórmerkileg.
Hann aðhyllist svonefnda klassíska
byggð, á kostnað módernismans
eða funkisstílsins sem hefur verið
ríkjandi í húsagerð á Vesturlöndum
síðustu tæpa öld eða svo – ég drap
nokkuð á þetta í pistli sem ég birti
hér á sama stað fyrir nokkrum vik-
um (hann hét „Nýbygging gamalla
húsa – og rabb við doktorsnema frá
Oxford“ og ætti að vera að finna á
eyjan.is). Þá gat ég nokkuð um pæl-
ingar sem ég hafði sett mig sæmi-
lega vel inn í og snerta þýskar
borgir eins og Berlín og Dresden,
en þar hefur af ástæðum sem öll-
um eru kunnar þurft að huga mjög
að endur- eða uppbyggingu á liðn-
um áratugum. Og nú á dögunum
datt í hendurnar á mér glæný ís-
lensk bók þar sem mjög er fjallað
um þessi sömu mál, og á grundvelli
náms og þekkingar, en hún heitir:
„ Mótun framtíðar“ og er í aðra
röndina sjálfsævisaga Trausta Vals-
sonar skipulagsfræðings.
Bók Trausta
Trausti er meðal annars þekktur
fyrir róttækar og skemmtilegar
hugmyndir um skipulagsmál, og
má þar nefna útfærslu hans á flug-
velli á Lönguskerjum í Skerja-
firði, sem myndi leysa Reykjavík
úr skipulagslegri úlfakreppu. Ég sé
við lestur bókarinnar að honum er
mjög í nöp við módernisma í húsa-
gerð – er þá að tala um steinsteypu-
kassana – en aðhyllist klassískan
stíl. Og segja má að hann skilgreini
muninn á þessu út frá íslenskum
aðstæðum þegar hann segir: „Í
arkitektúr birtist módernisminn í
kassabyggingum á borð við Hafn-
ar- og Landsímahúsin, sem kulda-
hroll leggur frá. Sem betur fer eru
til í miðbænum nokkur steinsteypt
hús í klassískum stíl: Reykjavíkur-
apótek, Pósthúsið, Hótel Borg,
Landsbankinn og Eimskipafélags-
húsið.“ (TV, bls. 17) Og hann bæt-
ir við á sömu síðu: „Sem krakka
fundust mér skrautlegar byggingar
fallegastar. Má þar nefna Heilsu-
verndarstöð Einars Sveinssonar
með turnum og allavega glugg-
um. Turnar setja líka mikinn svip
á Sjómannaskóla Sigurðar Guð-
mundssonar. Út í þessar byggingar
andskotuðust módernistarnir og
töldu allt skraut og íburð borgara-
lega úrkynjun.“
Eða rjómatertustíllinn?
Við þessi ummæli um „borgara-
lega úrkynjun“ má reyndar gera þá
athugasemd að módernisminn svo-
nefndi, hinn kassalaga funkisstíll,
er kannski framar öðru borgara-
leg stíltegund. Kommúnistarnir í
Sovétríkjunum aðhylltust miklu
meiri turna og prjál, eins og sjá má
á húsunum í Moskvu sem almennt
eru kölluð „Stalín-systurnar“ – eitt
þeirra er Moskvuháskóli frá sjötta
áratug liðinnar aldar. Halldór Lax-
ness átti eftir að hæðast mikið að
þessu; tala um „rjómatertustíl“. Og
þar sem Trausti er „ein Berliner“
mætti vísa til breiðgötunnar Karl
Marx-allé í Berlín, sem reyndar er
oftast kölluð sínu upphaflega heiti:
„Stalin-allé“.
Frumherjar Bauhaus-skólans
Trausti nefnir ýmis dæmi til stuðn-
ings fjandskap sínum í garð „hinn-
ar dauðu handar módernism-
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
„En allt er þetta
eitthvað sem er
nauðsynlegt að ræða;
það er nokkuð ljóst að
hér á landi verður mikið
byggt á komandi árum og
það þarf að vera á hreinu
að þau verk verði unnin
með hliðsjón af kunnáttu
vitrustu manna.Ný bók eftir Trausta Valsson Trausti
er meðal annars þekktur fyrir róttækar og
skemmtilegar hugmyndir um skipulagsmál.
Sigmundur Davíð „Reyndar er sú umræða sem forsætisráðherrann hefur tekið þátt í á undanförnum árum um skipulag og húsbyggingar
stórmerkileg.“ MyND SigTryggur Ari
Hæstaréttarhúsið á horni ingólfsstrætis og Lindargötu Hefur reynst hin mesta bæjarprýði. MyND DV
Hér heilsast skipin „Allt of fáir vita af
þessu merkilega verki.“