Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1996, Blaðsíða 11

þátttakendur teldu að læknar og hjúkrunarfræðingar gætu gert
eitthvað sem bætt gæti líðan þeirra meðan þeir biðu eftir aðgerð.
Innan við helmingur taldi svo vera (40,6%), annar eins hópur var
óviss (42,2%) og 17,2% sögðu nei. Spurl var nánar um hvað það
væri sem læknar og hjúkrunarfræðingar gætu gert til að bæta
líðan þeirra. Tafla 3 sýnir þau atriði sem þátttakendur töldu
mikilvægust.
Tafla 3 . Stuðningur sem lækuar og Iijúkruuarfræðingar
gætu veitt (n=63)
Atriði %
Skriflegt efni 34,9
Leiðbeiningar til að minnka streitu 23,8
Símatími læknis 20,3
Leiðbeiningar um þjálfun og hreyfingu 19,0
Að fá upphringingu til að ræða líðan 15,9
Símatími hjúkrunarfræðings 11,1
Umfjöllun
Niðurstöðurnar sýna að fólk, sem bíður eftir hjartaskurðaðgerð,
upplifir andlega og líkamlega vanlíðan auk þess sem félagsleg
staða þess er erfið. Flestallir þátttakendur álíta að veikindi þeirra
hafi áhrif á vinnu og daglegt líf og segjast vera ósáttir við heilsu
sína. Rúmlega þriðjungur metur heilsu sína fremur slæma eða
mjög slæma undanfarinn mánuð. Tæpur helmingur getur um
brjóstverk eða óþægindi frá hjarta, af og til (39,7%) eða stöðugt
allan sólarhringinn (5,2%). Líkamleg geta og úthald til athafna
daglegs lífs er verulega skert sem sjá má af því að 22,9% telja sig
eiga mjög erfitt með að sinna heimilisstörfum eða geta það ekki,
39,6% telja sig eiga mjög erfitt með að sinna áhugamálum eða
geta það ekki og 62,7% segjast eiga mjög erfitt með hlaup og að
lyfta þungum hlutum eða að þeir geti það ekki.
Þátttakendur eru verr haldnir af kvíða (60,9%) og streitu
(86,6%) en fram kemur í erlendum rannsóknum. Þess ber þó að
gæta, eins og fram hefur komið, að ekki voru notuð sarns konar
mælitæki. Ein af ástæðum kvíðans er tilhugsun um það að fá
hjartaáfall áður en viðkomandi kemst í aðgerð. Þátttakendur
nefndu enn fremur að það ylli kvíða og streitu að vita ekki um
aðgerðartíma. Þátttakendur höfðu beðið að meðaltali 5-6 mánuði
þegar rannsóknin var gerð. Er það svipaður biðtfmi og fram kemur
í þeim erlendu rannsóknum þar sem biðtími er lengstur. Af
þátttakendum eru 12,7% sem vita ekki hvort þeir eru á biðlista
eða í hversu langan tíma þeir hafa beðið. Líklega mætti draga úr
kvíða og streitu ef sjúklingum væri strax greint frá hvenær þeir
yrðu kallaðir inn og staðfest við þá að þeir væru skráðir á biðlista.
Aðgerð varfrestað hjá 18,6% sjúklinga og í flestum tilvikum
var frestunin vegna aðstæðna á spítalanum. I breskri rannsókn
(Davenport, 1991) varaðgerð frestað hjá 10% sjúklinga (N=702)
og hafði frestunin veruleg áhrif á 61% þeirra. Þau andlegu áhrif
sem sjúklingar fundu fyrir þegar þeir komast ekki í aðgerð á
fyrirhuguðum tíma eru m.a. reiði og vonbrigði (Bresser, Sexton og
Foell, 1993). Þekkt er að reiði og streita geta vahlið skertu
blóðílæði um hjartavöðva og á þann hátt framkallað breytingar á
hjartarafriti og brjóstverk (Verrier, Hagestad og Lown, 1987;
Bairey, Krantz og Rozanski, 1990; Rocco, 1990; Stone, 1990;
Toíler o.fl., 1990), því geta áhrif mikils andlegs álags fyrir
hjartasjúklinga verið alvarleg. í ljósi þessa eru andlegur
stuðningur og streitumeðferð mikilvægir þættir í þjónustu við
hjartasjúklinga, ásamt þvf að draga úr streituvaldandi atburðum
og aðstæðum. Auk andlegs álags leiðir langur biðtími og frestun
aðgerða til aukins kostnaðar sem og aukinnar áhættu, þar sem
veikindaleyfi sjúklings lengist, hætta á ótímabærum dauða eykst
og reynst getur nauðsynlegt að endurtaka klínískar rannsóknir og
mælingar (Marber, MacRae og Joy, 1991; Suttorp o.fl., 1992). Því
hefur verið haldið fram að lengd veikindaleyfis hjá sjúklingum,
sem fá ígrætt hjarta, hafi forspárgildi fyrir atvinnuþátttöku þeirra
eftir aðgerð (Bohachick o.fl., 1992). Einnig hefur verið sýnt fram
á að þeir sjúklingar, sem bíða styttra eftir kransæðaaðgerð, fara
fyrr að vinna eftir aðgerð en þeir sent þurfa að bíða aðgerðar
lengur (Lundbom o.fl., 1992). í þessari rannsókn reyndust áhrif
biðtíma og sjúkdómsástands á atvinnuþátttöku umtalsverð. Með
tilliti til atvinnuþátttöku eftir aðgerð er það áhyggjuefni að 40,8%
þátttakenda hafa beðið lengur en 5 mánuði og 39,4% eru
óvinnufær.
Niðurstöður leiða í ljós að 21,7% einstaklinganna telja sig
þunglynda og 60,9% telja sig kvíðna. Yngri einstaklingar eru
marktækt verr haldnir af kvfða, þunglyndi, viðkvæmni, óþolin-
mæði og pirringi en þeir sem eldri eru. Enn fremur benda
niðurstöður þessarar könnunar til þess að andleg og líkamleg
líðan svarenda versni eftir því sem biðtími lengist og er það í
samræmi við erlendar niðurstöður. Rannsóknir hafa leitt í ljós að
þeir einstaklingar, sem haldnir eru þunglyndi og kvíða í
talsverðum eða miklum mæli fyrir aðgerð, eiga enn fremur á hættu
að lenda í tilfinningalegum erfiðleikum í allt að 2 ár eftir aðgerð
(Strauss o.fl., 1992). Niðurstöður þessarar könnunar benda þvf til
þess að hluti sjúklinga, sem bíða hjartaaðgerðar, eigi sérstaklega
á hættu að lenda í andlegum erfiðleikum eftir aðgerð. Til þess að
finna þá einstaklinga, sem eru í áhættuhópi, er mikilvægt að meta
andlega líðan hjartasjúklinga sem bíða aðgerðar, s.s. með tilliti til
streitu, kvíða og þunglynds, félagslegs stuðnings og fyrri
aðlögunarleiða. Með því að veita einstaklingum í áhættuhópi
sérstakan stuðning og fræðslu fyrir og eftir aðgerð aukast líkur á
betri árangri aðgerðar þegar til lengri tfma er litið, sjúklingi og
þjóðfélagi til hagsbóta.
Þegar kynjamunur er skoðaður kentur f ljós að karlar eru
marktækt verr haldnir af streitu á biðtíma en konur og er það f
samræmi við erlendar niðurstöður (Hawthome, 1994). Karlar áttu
enn fremur erfiðara með að sinna áhugamálum og að taka þátt í
félagsstarfi. Þess ber þó að gæta að konur eru einungis um
fjórðungur svarenda (26,5%). í öðrum rannsóknum á áhrifum
hiðar á hjartaskurðsjúklinga er hlutfall kvenna frá 5% -22% og
því yfirleitt ekki gerður greinarmunur á kynjum í úrvinnslu gagna.
í rannsókn Hawthornes kont fram að andleg viðbrögð karla og
kvenna við því að fara í hjartaðagerð em ólík. Konur virtust ganga
í gegnum hjartaaðgerð í minni kreppu og litu á sjúkdóminn sem
eðlilegan fylgikvilla aldurs. Karlarnir fundu fyrir nteira
tilfinningalegu ójafnvægi og fannst hjartaaðgerð ógnun við líf
þeirra og sjálfsntynd og þannig stærstu kreppu í lffinu. Þeir em
minntir á dauðleika sinn og fara að endurmeta lífshlaup sitt
(Hawthorne, 1994). Ef rétt reynist að hjartaaðgerð valdi körlum
meira andlegu álagi en konum og sé þeim einnig meiri hvati til að
endurmeta líf sitt, ntá ætla að þeir þurfi meiri stuðning en séu
jafnframt móttækilegri en konur fyrir því að gera breytingar á
lífsmynstri sínu. Þessi tilgáta, sem hér er sett fram, hefur ekki
verið prófuð svo vitað sé.
Niðurstöður henda til að þátttakendur vanti upplýsingar um
mikilvæg alriði er varða daglegt líf og það að lifa við langvinnan
TfMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 1. tbl. 72. árg. 1996