Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.1999, Blaðsíða 21

lærðrar kunnáttu, heldur vegna næmleika og samsömunar
með barninu. Fyrstu vikurnar eftir fæðingu er móðirin mjög
upptekin af barninu og umheimurinn skiptir hana minna
máli en venjulega. Hún setur sig í spor barnsins og finnur
hvernig því líður. Með því móti greinir hún þarfir barnsins,
stundum áður en barnið áttar sig á að það vanti eitthvað.
Þetta tímabil samruna gengur venjulega yfir á nokkrum
vikum en þá tekur við skeið aðgreiningar móður og barns.
Móðirin er enn nálæg en hún snýr sér í auknum mæli að
öðru fólki og hugðarefnum og hugur hennar er ekki eins
bundinn barninu. í stað þess að vita á undan barninu
hvers það þarfnast bíður hún eftir vísbendingum frá því. Á
þessu tímabili kemur til árekstra, móðir og barn skilja ekki
alltaf hvað hitt meinar, þau hafa ólíkar þarfir og eru ekki
alltaf ánægð hvort með annað.
Að mati margra femíniskra sálgreina (Chodorow,1989,
Ernst,1987) er sá hæfileiki kvenna, að setja sig í spor ann-
arra og greina þarfir þeirra, ekki bundinn við umönnun
kornabarna heldur er hann kjarninn í persónugerð þeirra.
Þær telja konur vera njörvaðar í það hlutverk að greina og
uppfylla þarfir annarra, helst áður en viðkomandi veit af
þeim. Margar konur eiga auðveldara með að átta sig á
þörfum annarra en sínum eigin og þannig tekst þeim að
forðast ágreining, reiði og höfnun en sitja í staðinn uppi
með innri tómleika og ófullnægju.
Móðir nýfæddrar dóttur leitast við að sinna henni eins
og hún vildi að sér hefði verið sinnt. Hún viðheldur góðu
sambandi þeirra á milli og styrkir um leið jákvæða móður-
ímynd sína með því að greina og uppfylla það sem hún
telur vera þarfir dótturinnar, helst áður en dóttirin hefur
svigrúm til að átta sig sjálf. Meðvitað vill móðirin hlífa dóttur
sinni við vanlíðan og sársauka en afleiðingin er sú að
dóttirin lærir ekki að þekkja og takast á við erfiðar tilfinn-
ingar. Hún þjálfar ekki hæfileika til að hlusta eftir sinni eigin
rödd, greina þarfir sínar og bera sig eftir björginni. Þess í
stað horfir hún til móður sinnar í fullvissu um að hún leysi
málin. Þetta samskiptamynstur getur gert mæðgurnar
mjög nánar en nándin er á kostnað sjálfsþekkingar og
sjálfstæðis dótturinnar. Hún lærir ekki að lesa tilfinningar
sínar heldur andlit móður sinnar.
Þetta mynstur gengur oft hnökralítið meðan stúlkan er
barn en á unglingsaldri kemur órói í sambandið. Kynþroski
stúlkunnar er áþreifanleg áminning um breytt hlutverk og
nú þarf hún að finna málamiðlun milli þess að vera fullorðin
og barn. Henni finnst hún vera lítil en hún veit að hún þarf
að verða sterk og sjálfstæð. Hún vill losna undan valdi
móðurinnar án þess að hafna henni eða missa hið góða
samband þeirra. Það má búast við að eins og allar
unglingsstúlkur sé hún óánægð með sjálfa sig en að auki
hefur hún óörugga sjálfsmynd og áttar sig illa á eigin
tilfinningum. Hún veit ekki hvaðan óánægja hennar og
vanlíðan er sprottin svo hún grípur til sama ráðs og allar
konur í hennar sporum gera: hún lítur í spegil. Þar fær hún
umsvifalaust svar við spurningum
sínum, hún er of feit.
Ávinningur megrunar er ekki lengi
að skila sér. Stúlkan fær fljótlega athygli
og hrós fyrir dugnaðinn því það er jú
til vitnis um heilbrigða sjálfsmynd
að láta sig varða útlitið og passa
línurnar. En fljótlega kemur að
því að stúlkan missir áhugann á
hvort öðrum finnist hún grönn eð
aðlaðandi. Þyngdartapið gefur henni
fyrst og fremst þá tilfinningu að hún
hafi viljastyrk og fullkomna stjórn.
Þess vegna kalla hungurverkir ekki á
mat, þvert á móti minna þeir hana á
að hún sé sterk því hún er hafin yfir
veikleika venjulegs fólks. Hún lætur
áhyggjur annarra sem vind um eyrun
þjóta og er alsæl yfir þessum nýfundna
styrk. Loksins finnst henni hún vita
hvað hún vill og hún heldur því til
streitu, hversu erfitt sem það er og
hvort sem öðrum líkar það betur
eða verr. Hún tekst á við
frá móður, hvorki með hávaða né látum dæmi-
gerðs unglings, heldur á ómeðvituðu táknmáli. Þær eru enn
þá vinkonur en hún hafnar næringu móður sinnar og sendir
henni skýr skilaboð um að hún ráði sjálf yfir líkama sínum.
Nú á hún sig sjálf og veit betur en nokkur annar, þar með
talið móðirin, hvað henni er fyrir bestu.
Þetta tímabil sigurtilfinningar varir mislengi en að því
kemur að líkaminn gefur eftir. Þreyta og máttleysi verða
allsráðandi og stúlkan verður heltekin ótta við að þyngjast.
Hún verður uppstökk og þráhyggju-hugsanir og athafnir
verða áberandi. Úr verður vítahringur einangrunar og vax-
andi sjálfsafneitunar. Því fyrr sem gripið er inn í þetta ferli því
betra. Fái stúlkan hjálp áður en henni stafar hætta af
næringarskorti fær hún sjálf að stýra mataræðinu og er auk
þess betur í stakk búin til að vinna innsæisvinnu. Þá skiptir
sköpum hvernig heilbrigðisstarfsfólk tekur á málum hennar.
Það versta sem það getur gert er að fara í valdabaráttu þar
sem stúlkan er neydd til að tapa. Þvert á móti þarf að leggja
áherslu á að skapa traustar aðstæður þar sem stúlkan
getur treyst því að sá sem stjórnar meðferðinni sé banda-
maður hennar. Viðtöl snúast ekki eingöngu um mat eða
holdarfar heldur hvaðeina sem stúlkunni liggur á hjarta.
Hér hef ég beint athyglinni að unglingsstúlkum vegna
þess að átröskun er algengust meðal þeirra en hún er ekki
bundin við þann aldur. Vanlíðan kvenna á öllum aldri tekur
iðulega á sig mynd sjálfsásakana sem tengjast óánægju
með útlit. Slík vandamál hafa löngum fengið léttvæga
afgreiðslu lækna, s.s. megrunarráðleggingar, geðlyf eða
hormónaplástra. En þó svo að kona með átröskun sé
237
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 75. árg. 1999