Freyr - 01.10.2006, Blaðsíða 24

JARÐRÆKT
Dæmi um settjörn þar sem framræsluvatnið safnast í tilbúna tjörn. Grynningar skapa síðan
skilyrði fyrir nýgróður sem nýtir tilfallandi næringarefni. Yfirfall er á stíflugarðinum.
Teikn. Árni Snæbjörnsson
Rof í kjölfar jarðvinnu
Vatnsrásir í opnu akurlendi. Hér sést greinilega hvernig jarðvegur hefur borist með sytrum
og litlum lækjum niður hallann og sesttil í dældinni. Ljósm. óþekktur (Anders Corell 2002)
grtðarlega taps næringarefna og tilfærslu
jarðvegsagna sem á sér óhjákvæmilega stað
i kjölfarið.
Þrátt fyrir ýtrustu varkárni má alltaf búast
við að jarðvegur tapist úr akurlendi sem
stendur opið. Sá jarðvegur sem tapast úr
því er yfirleitt frjósamasti og besti hluti hans
(Anders Corell, 2002). Samkvæmt sömu
heimild er það markmið sett að ekki tapist
meira en 5 tonn af hektara á ári af jarðvegi
úr akurlendi. Tilraunir erlendis sýna að á við-
miðunartíma, sem tók til nokkurra áratuga,
gat tap jarðvegs numið allt að 30 tonnum á
hektara á ári, en það samsvarar 10 cm jarð-
vegslagi á tímabilinu. í hallandi landi er mælt
með að plægja þvert á hallann og velta plóg-
strengnum á móti hallanum, plægja fremur
grunnt og eins seint og aðstæður leyfa. í
vissum tilvikum má draga úr jarðvinnslu, þ.e.
sá beint í akurlendið-án plægingar-ef jarð-
vegur leyfir. Þetta getur átt við sendið land
(Anders Corell, 2002).
FRAMRÆSLA
Með framræslu lands er verið að losa jarð-
veginn við umfram vatn og skapa nytja-
gróðrinum betri vaxtarskilyrði. I þeim tilfell-
um þar sem framræslan losar jarðveginn við
vatn á sem skemmstum tíma eykst sú hætta
að jarðvegsagnir og næringarefni skolist
út, ekki hvað síst með yfirborðsrennsli. Til
þess að draga úr þessu er mikilvægt að
framræsluvatnið fari í gegnum nokkurs-
konar síu eða smá hindrun á leið sinni úr
ræktunarlandinu. Sérstaklega á þetta við
þar sem land stendur opið í langan tíma,
t.d. vetrarlangt. Við hefðbundna grasrækt
er hætta á útskolun úr ræktunarlandi hins
vegar í lámarki.
En hvað er til ráða? Hvað opna skurði
varðar er sú hugmynd þekkt að láta frá-
rennslisvatnið standa í lautum eða lægðum
þar sem það myndar kyrrstæða settjörn.
Jarðefni og önnur lífræn efni setjast því til
í tjörninni og falla til botns. Áburðarefnin
þessu fylgjandi nýtast gróðri sem festir ræt-
ur í settjörninni. Síðan má jafnvel hreinsa
þessar settjarnir við og við og nýta áburð-
arríkt botnfallið til jarðvegsbóta í ræktunar-
löndum.
Þá má nefna að við vissar aðstæður kem-
ur til greina að setja nokkurskonar loka í
helstu affallsskurði sem lokað er að hausti
og neðri hluti skurðarins látinn mynda uppi-
stöðulón yfir vetur. Síðan er opnað að vori
og botnfallið hreinsað burt.
VARNARBELTI
Við skurði, læki eða annað affall er mikil-
vægt að mynda eitthvert varnarbelti með
Myndin sýnir skurð sem tekur við framræslu-
vatni af stóru svæði. Setefni setjast til í kyrr-
stæðu vatninu og síðan má hreinsa hann
við og við. Á bökkunum eru skjólbelti sem
draga úr útskolun jarðvegsagna og næring-
arefna af svæðinu. Ljósm. óþekktur
(Robert Evans 1996b)
gróðri næst affallinu ef ræktunarland stend-
ur opið á því svæði að vetri til. Þá síast
yfirborðsvatn að einhverju leyti áður en það
rennur óhindrað og hlaðið jarðvegsefnum
út í affall.
Við jarðvinnslu að hausti eða þar sem
land stendur opið yfir vetur getur skipt
máli að hafa gróið eða óunnið gróðurbelti
næst framræsluskurðum eða að koma upp
trjágróðri eða skjólbeltum á bökkunum.
I hallandi landi er ekki víst að þetta nægi
og þá geta settjarnir tekið við í lautum eða
lægðum.
OPNUM SKURÐUM BREYTT í LOKRÆSI
Þótt opnir skurðir séu nauðsynlegir og
þurrki land vel þá fylgir þeim aukin hætta
á landskemmdum og flutningi efna úr
ræktunarlandinu. Víða kemur til greina að
breyta opnum skurðum í lokræsi og þar
með að fækka opnum skurðum eitthvað.
Vel þarf þó að gæta þess að oft hafa mynd-
ast vatns- og loftrásir að gömlum skurðum
og lokun þeirra getur skapað önnur vanda-
mál, s.s. myndun dýja og aukið rennsli á
yfirborði. Þvi er afar mikilvægt að vanda til
slíkra verka og spara ekki möl til fyllingar
yfir rörin og fylla með möl fast að yfirborði
í lautum og lægðum. Slíkt auðveldar að
losna við yfirborðsvatn og getur skipt sköp-
um þegar frost er í jörðu og vatn nær ekki
að síga í gegnum jarðveginn.
PLÆGING AÐ VORI
Sitthvað er hægt að gera til að minnka líkur
á jarðvegs- og næringarefnatapi. Eitt er að
plægja ekki að hausti en láta hálmstubba
og undirgróður sjá um að verja landið fyrir
rofi. ( langflestum tilfellum nægir þetta til
þess að hindra jarðvegstap. Sá böggull fylg-
ir þó skammrifi að vorverkin aukast og oft
24
FREYR 12 2005