Land & synir - 01.08.1998, Page 6

MENNINGARSJOÐUI
F ú s k e ð a f i
AÐLIFA
IEIGEV
HEIMI
EFTIR BÖÐVAR BJARKA PÉTURSSON
Úthlutun úr
Mmningarsjóði
útvarpsstöðva dróst
urn margar vikur nú
í vor. Engar skýringar
voru gefnar á þessari
seinkun mdu hefur
stjórn sjóðsins yfirleitt
látið hagsmuni
umsækjmda sig litlu skipta. ígegnum
tíðina hefur sjóðurinn verið gagnrýndur
harkalega fyrir stefnuleysi og óvönduð
vinnubrögð m stjórnmdur sjóðsins taka
lítið mark á gagnrýni. Þessi nýjasta
úthlutun sannar það. Enn á ný skalþó
reyntað böggva, eitthvað hlýtur að láta
undan að lokum.
Mikilvægi sjóðsins
Sá veruleiki sem íslenskir kvikmyndagerðarmenn búa
við, eins og kollegar þeirra víðast hvar í Evrópu, er að
þurfa að sækja um styrki til opinberra aðila til
framleiðslu kvikmynda. Með orðinu kvikmynd á ég við
allar tegundir mynda: bíómyndir, heimiidarmyndir,
stuttmyndir, tilraunamyndir og allt þar í kring og inn á
milli. Oft hefur verið bent á það að fjármagn sem
íslenskir kvikmyndagerðarmenn hafa aðgang að, sé
margfalt minna en í flestum öðrum Evrópulöndum. Beitt
hefur verið ýmsum rökum til að fá stjórnvöld til að
hækka framlög til kvikmyndagerðar. Rökin eru af
ýmsum toga; menningarleg eða hagfræðileg, en
árangurinn er lítill sem enginn. Það er nánast hægt að
líta á það sem stefnu stjórnvalda að EKKI skuli auka
fjármagn í íslenskri kvikmyndagerð.
í því ljósi að óskir samfélagsins um innlenda
kvikmyndagerð er mjög sterk, og að flest íslensk
kvikmyndafyrirtæki búa við raunverulegt fjársvelti, þá
hlýtur sú krafa að vera augljós að mótuð sé skýr stefna í
umsýslu þess litla fjármagns sem til skiptanna er. Það
eru flestir sammála’ því, sem á annað borð vilja auka
innlenda dagskrárgerð, að Menningarsjóður útvarps-
stöðva eigi rétt á sér og geti verið mjög mikilvægur. Hins
vegar hefur stjórn sjóðsins með handahófskenndum
vinnubrögðum og skilningsleysi á kvikmyndagerð tekist
að gera sjóðinn nánast óvirkan.
6 Laná&synir
Nýting fjármagns
Það eru einungis tveir sjóðir sem kvikmyndagerðar-
menn geta sótt í, sem eru raunverulega ætlaðir þeim:
Kvikmyndasjóður íslands og Menningarsjóður
útvarpsstöðva. Og þessir tveir sjóðir eru næstum
jafnstórir. Þótt ýmislegt megi bæta í úthlutunarkerfi
Kvikmyndasjóðs þá verður hann að eiga það hrós að
nýting fjármagns er rnjög góð. Það er líklega enginn
annar kvikmyndasjóður sem getur státað af því að hver
einasta bíómynd sem fengið hefur styrk (og styrknum
ekki verið skilað), hefur skilað sér á tjald. Og þetta
hefur gerst þrátt fyrir að styrkhlutfall sé iðulega langt
undir 50%. Kvikmyndagerðarmenn hafa þurft að
undirgangast harðskeyttar reglur varðandi útborganir
styrkja þar sem þeir verða að sýna fram á
fullnaðarfjármögnun. Jafnframt þessu hefur sjóðurinn
staðið fyrir markvissri handritaþróun og styrkt aðrar
tegundir kvikmynda (!). Úthlutunarnefndir hafa oft
gefið þá yfirlýsingu að þær hefðu viljað styrkja ýmis
önnur verk en þau sem fengu styrk, en vegna krafna urn
fjármögnun hafi þau ekki verið valin.
Stjórn Menningarsjóðs útvarpsstöðva hefur verið
legið á hálsi að allt of lítill hluti styrktra mynda skih sér í
sýningu, og að þessar sýningar séu h'tið áberandi. Enda
allt annar háttur á úthlutunum styrkja þar. Engar reglur
eru til um styrkhlutfall þ.e. ítversu háan hluta af
framleiðslukostnaði þeir styrkja. (Þrátt fyrir ítrekaðar
beiðnir fæst sjóðurinn ekki hl að gefa upp styrkhlutfall
þegar verkefni sem hlotið hafa styrk eru kynnt).
Umsækjendur hafa því enga möguleika til að stilla upp
fjármögnunaráætlunum, enda gerist þess ekki þörf.
Sjóðurinn úthlutar iðulega einhverjum allt öðrum
(lægri) upphæðum en beðið er um. I flestum (hklega
öllum) tilfellum án þess að ræða við umsækjendur.
Stjórnin skiptir sér ekkert af því hvernig umsækjandi
ætlar sér að fjármagna myndina, hún bara greiðir út
upphæðina á bankareikning. ég þekki dæmi um mynd
sem átti að kosta 10 milljónir í framleiðslu og sótt var
um 6 mihjón króna styrk, Menningarsjóður úthlutaði 2
milljónum. Núna situr kvikmyndagerðarmaðurinn með
2 milljónir inn á bankareikningi og klórar sér í
hausnum.
Stjórn sjóðsins hefur engan áhuga á annarri
fjármögnun. Þetta er mjög bagalegt, vegna þess að
sjóðurinn gæti gengt mitólvægu hlutverki við að beina
fjármagni (sérstaklega erlendu) inn í kvikmynda-
gerðina. Ég þekki fjölda dæma um myndir með vilyrði
frá erlendum aðilum sem ekki hafa hlotið brautargengi.
Kvikmyndagerðin hefur þannig væntanlega tapað tugum
milljóna, ef miðað^ er við árangur Kvikmyndasjóðs, á
starfsemi sjóðsins. í framhjáhlaupi má nefna að haldnar
hafa verið tvær alþjóðlegar fjármögnunarráðstefnur hér
á Iandi sem formaður sjóðsins hefur ekki séð sér fært
að mæta á.
Þetta er alvarlegt mál sérstaklega í ljósi þess að
einhverjar tugir milljóna liggja líka í styrktum
verkefnum sem ekki hefur verið lokið.
Stjórnsýsla sjóðsins
Yflr sjóðnum situr þriggja manna stjóm, formaður er
skipaður af ráðherra, einn fulltrúi frá útvarpinu og
annar frá einkastöðvunum. Jafnan hefur þótt vera
pólítískur blær á þessari nefnd, enda formaður
skipaður beint af ráðherra, fulltrúi RÚV af pólitískt
skipuðu útvarpsráði og heimildir undirritaðs herma að
mikill pólitískur skjálfti hafi átt sér stað þegar nýr
fulltrúi einkastöðvanna var valinn í vor. Það er öllum
kvikmyndagerðarmönnum hulin ráðgáta af hverju
Sveinn Andri Sveinsson lögfræðingur og sjálfstæðis-
maður sem enga sérþekkingu hefur á dagskrárgerð, var
vahnn í stjórnina.
Stjórnin sér sjálf um að setja sér vinnureglur og velur
verkefni til að styrkja. Lögfræðistofa sér um móttöku
umsókna og útgreiðslu styrkja. Menntamálaráðuneytið
er svo yfir stjórninni. Að sumu leyti má þó segja að
stjórnin sé eftirlitslaus. Ráðuneytið sér auðvitað um að
sjóðurinn starfl eftir lögunum en að öðra leyti skiptir
það sér ekki af úthlutunarvinnu enda þætti það
óeðlilegt. Á sama hátt hefur útvarpsráð ekki bein
afskipti af fúlltrúa sínum enda erfltt að sjá hvernig því
yrði við komið. Einkastöðvarnar hafa fram til þessa
verið mjög ósamstæður hópur og hafa því ekki mótað
opinbera stefnu fyrir fuhtrúa sinn.
Stjórnin starfar efdr lögum og reglugerð um sjóðinn
sem fjalla almennt um starfsemi sjóðsins. Hún hefur
hins vegar ekki mótað neinar ítarlegri úthlutunarreglur
þrátt fyrir að ekkert í reglugerð eða lögum um sjóðinn
hamh það. Stjómin telur sér ekki heldur skylt að hlusta
á eða taka tillit til hagsmunaðila, hvort sem það eru
samtök kvikmyndagerðarmanna eða dagskrárdeildir
sjónvarpsstöðva. Undirritaður þekkir það frá því að
hann var formaður Félags kvikmyndagerðarmanna og
átti þátt í ítrekuðum tilraunum til að koma á
úthlutunarreglum fyrir sjóðinn. Viðbrögð sjóðsstjórnar
voru iðulega á þá lund að kvikmyndagerðarmenn hefðu
ekkert með það að gera að segja stjórninni fyrir verkum
Þessi lokaða stjórnsýsla leiðir af sér að það er enginn
farvegur fyrir umræðu um starfsemi Menningarsjóðsins.
Eins og jafnan um starfsemi sjóða af þessu tagi þá
þykjast menn sjá ýmiskonar spillingu, úthlutað sé til
vina og vandamanna eða að sjá megi pólitískan
undirróður í þeim verkefnum sem fá sfyrk. Því verður
ekki neitað að umræða af þessum toga hefur verið
óvenju áberandi í umfjöllun um Menningarsjóðinn.
Hins vegar er mjög erfltt að gagnrýna sjóðinn vegna þess
hve stjórnin er einangruð. Hjá Kvikmyndasjóði er stjórn
sem skipuð er fulltrúum hagsmunaaðila. Á þeim
vettvangi er hægt að bera upp gagnrýni á störf
úthlutunarnefndar og koma með tihögur um úrbætur.
Þrátt fyrir að úrlausnin sé ekki alltaf eins og menn óska
sér, þá fer fram eðlileg umræða og lýðræðisleg
afgreiðsla á málum.
Síðasta úthlutun
Af 39 umsækjendum sem fengu framleiðslustyrki þá
fengu 21 eina miUjón eða minna. AUir sem eitthvað vit
hafa á kvikmyndagerð vita að þessar upphæðir eru aUt
of lágar til þess að standa undir framleiðslu, meira að
segja einföldustu kvikmynda. Stór hluti af þessum
myndum á því aldrei eftir að klárast, eða f besta (versta)
falU eftir að verða einföld hrákasmíð. Eins og áður segir