Saga - 2011, Side 84

Fræðimenn hafa réttilega beint athyglinni að tengslum tungu-
máls og bókmennta við þjóðarandann í ritgerð Sigurðar.85 En þeir
hafa ekki áttað sig á mikilvægi áherslunnar á tengsl kristni við
þjóðerni og á mikilvægi opinna samskipta þjóða í millum til efling-
ar þjóðaranda sérhverrar þjóðar. Þó eru þetta að mínu mati tvö
mikil vægustu atriðin í ritgerð Sigurðar. Opin samskipti þjóða í mill-
um þýða að sérhver þjóð forðast að einblína eingöngu á eigin þjóð -
menningu. Það er einnig í þessu ljósi sem við eigum að líta á sam-
anburð hins íslenska þjóðararfs við hina grísk-rómversku arfleifð;
samanburðurinn tengir Íslendinga og menningu þeirra við aðrar
menntaðar Evrópuþjóðir. Þessi samskipti hins þjóðlega og hins
alþjóðlega stuðla að mótun íslensks þjóðernis þar sem þau gera
Íslendinga stolta af þjóðmenningu sinni í samanburði og samskipt-
um við aðrar þjóðir. Samskipti íslenskrar þjóðar á eigin forsendum
við aðrar þjóðir efla þjóðaranda Íslendinga og sýna fram á að þeir
geti sem frjáls þjóð kynnt til sögunnar eigin menningararfleifð — í
opnum og frjálsum samskiptum við aðrar menntaðar þjóðir.86
Svo er að sjá sem við höfum hér fundið hinn „týnda hlekk“ sem
gerði íslenskum klassísistum, eins og Bjarna Jónssyni, kleift að halda
því fram að klassísk menntun efli íslenskt þjóðerni. Hin evrópska
klassíska arfleifð myndaði viðmið sem bera mátti þjóðararfinn sam-
an við. Klassísk menning var því mikilvæg fyrir endurreisn þjóð -
legrar menningar; hún var talin stuðla að mótun íslenskrar þjóðar-
samsemdar og þjóðarímyndar með því að sýna fram á hvað sé eftir -
sóknarvert og hvað sé ekki þess virði að varðveita. Mottó íslenskra
klassísista var ekki aðeins að hin klassíska arfleifð ætti að vera
undir staða allrar menntunar heldur einnig að hún gæfi fast og ófrá-
víkjanlegt viðmið sem bera mátti hina þjóðlegu arfleifð saman við.
En íslenskir nýhúmanistar voru íhaldssamir vegna hugmyndar
sinnar um „þjóð“ sem skurðpunkt einstaklings og mannkyns; þeir
töldu ekki að menntun ætti að hlúa að pólitísku uppeldi þegnanna
heldur siðferðilegu og alþjóðlegu! Þjóðmenning gæti þannig vel
þrifist án þess að þjóðin væri pólitískt sjálfstæð; aðalatriðið væri
sérstaða hennar og framlag í alþjóðlegu samhengi.87
clarence e. glad84
85 Hallfreður Örn Eiríksson, „Hugmyndir íslenskra höfunda á 19. öld um þjóðar-
bókmenntir. Nokkrir þættir“, Sagnaþing helgað Jónasi Kristjánssyni (Reykjavík:
Hið íslenska bókmenntafélag 1994), bls. 327–354.
86 Sigurður Melsteð, „Um Þjóðerni“, bls. 20–21.
87 Sjá David Sorkin, „Wilhelm von Humboldt: The Theory and Practice of Self-
Formation (Bildung), 1791–1810“, bls. 60–62.
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:51 AM Page 84