Helgarpósturinn - 21.12.1979, Blaðsíða 22

22
Föstudagur 21. desember 1979
SPILAÐ OG SPAUGAÐ
MEÐ LÍFIÐ íLÚKUNUM
Guörún Egilson
Spilaö og spaugaö.
Meö lifiö f lúkunum
Rögnvaldur Sigurjónsson leikur
af fingrum fram f gamni og al-
vöru.
AB 1978 og 1979.
Spil og spaug með
lífilúkum
Þaö orö leikur á, aö Rögn-
valdur Sigurjónsson sé meö
skemmtilegri og frásagnarglaö-
ari samkvæmismönnum. Sjálf-
ur hef ég naumast nema traust-
ar heimildir og endursagnir
fyrir þvi.
En samkvæmt þeirri lýsingu
þótti mér fyrirfram ólikleet. aö
Guörúnu Egilsson tækist aö ná
fram þessari mynd fagnaöar-
hróksins. Slíkur maöur er oftast
mjög spontan og þarf helst
nokkra áheyrendur til aö fá not-
iö sin. Góöur sögumaöur fer t.d.
sjaldan eins meö sömu söguna
tvisvar. ööru máli gegnir, ef á
aö setja sig i frásögustellingar á
tveggja manna tali og vera beö-
inn um aö segja nú eitthvaö
skemmtilegt.
Menn skulu þvi ekki búastviö
hláturskviöubók frá upphafi til
enda. Stundum heppnast þó aö
sýna þetta, t.d. þegar skáldiö
sproksetur hinn „andlausa
tekniker” I troöfullum strætis-
vagni I Reykjavlk, en þó enn
meir i baráttunni viö aö komast
inn i samskonar almennings-
farartæki I Leningraö. Sumir
halda, aö þaö sé um ýkjur aö
ræöa, en tilþekkjendur vita, aö
þvi fer fjarri.
Þaö er hinsvegar margt fleira
gott viö þessar endurminningar.
Þær segja ósköp blátt áfram og
tilgeröarlaust frá lifsstriöi Is-
lensks listamanns, sem stund-
um er á „heimsmælikvaröa”,
sigrum og ósigrum. Og færa
hann nær lesendum og hlustend-
um.
Fólki hættir til að
lita á menn eins og
Rögnvald sem einhverja fila-
beinsturnbúa, sem stöku sinn-
um láti svo litiö aö stiga fram og
spila fyrir útvalda. Menn ættu
ekki aö þurfa aö vaöa i þeim
svima eftir lesturinn. Þaö tekur
óhemjutima aö æfa undir einn
konsert. Og hér er maöur sem
þarf aö vinna fyrir sér. Þaö ger-
irhann ekki meö tónleikahaldi á
lslandi, heldur meö kennslu,
sem honum finnst út af fyrir sig
ekkert leiöinleg. En þaö togast
sifellt á I honum löngunin til aö
hætta sér út i samkeppnina á al-
þjóöavettvangi, sem virtist
blasa viö honum eftir sigurinn
mikla i Washington 1945, og
hinsvegar vissan um þá harö-
neskju og streitu sem iþvi er
samfara.
Fæstir hafa heldur vitaö fyrr
um þann krankleika sem iöng-
um hefur hrjáö pianósnilling-
inn: einhvers konar tognun i
handlegg, sem hann varö fyrir
18 ára gamall i sundknattleik,
og I ofanálag æöaveiki frá barn-
æsku.
Sumum kann aö þykja nóg
um, hversu fjölyrt er um viötök-
ur áheyrenda, spenninginn eftir
aö sjá krltlk og viökvæmnina
fyrir henni. En þarna opinber-
ast einmitt einlægni Rögnvalds.
Hann er ekkert aö leyna sinum
ofur mannlega hégómaskap né
heldur aö afsaka þau axarsköft,
sem hann gerir.
Þaö er einnig mikil heiörikja
yfir viöhorfum hans i sambandi
viö listrænar hömiur I austri og
vestri. Auövitaö er hann and-
vlgur hinum stjórnskipuöu list-
rænu fjötrum I Sovétrlkjunum.
En hann bendir á, aö rússneskir
tónlistarmenn hafi aö mörgu
leyti betri aöstööu en kollegar
þeirra á Vesturlöndum, þar sem
allt sé uppfullt af bisniss. Þar
gefist t.d. efnilegum einleikur-
um meiri tækifæri til aö spreyta
sig en fyrir vestan, þar sem
risafyrirtæki ráöi lögum og lof-
um i múslkheiminum og hleypi
ekki lltt reyndum mönnum út I
hringiöuna, nema þau þykist sjá
sér gróöavon I aö leggja I þann
óhemju auglýsingakostnaö, sem
óhjákvæmilegur sé.
Þetta er nokkuö annár tónn en
hjá þeim einóöu flóttamönnum,
sem vond samtök eru stundum
aö fá hingaö til þjónkunar viö
vondan innanlandsmálstaö. Þaö
er aö visu engin furöa, þótt
menn ærist af þvi aö lenda I
tannhjólavél skrifræöisins þar
eystra ásamt mannfyrirlitning-
unni, sem einna helst minnir á
Jón Baldvin. En þeir eru
truflaöir engu aö slöur.
Fordómaleysiö og mannvin-
áttan eru hinsvegar aöall Rögn-
valds,og smámyndir af þeim
fjölda fólks, sem fyrir kemur i
bókunum, eru allar heldur
mannbætandi. En umfram allt
eru þetta opinskáar, hraöar og
lifandi minningar, sem birta llt-
inn en skemmtilegan geira af
llfi tónlistarmanna.
ABj
ÆVI SEM EKK/ FYRN/ST
Einar Laxness: Jón Sigurösson
forseti 1811-1879. Yfirlit um ævi
og starf i máii og myndum.
Söguféiag 1979.
Á aidarártiö Jóns
Sigurössonar, 7. desember
siöastliöinn, kom út hjá Sögu-
félagi bók um hann efdr Einar
Laxness. Hún er tæpar 200
tvidalka siöur, en mjög mynd-
skreytt, liklega meir en helm-
ingur rýmisins undir myndum,
svo aö meginmáliö er eins og
bók af styttra tæinu.
Eftir þvi sem ég get frekast
um dæmt, f jallar Einar Laxness
um Jón forseta af fylistu þekk-
ingu og yfirsýn. t stuttum inn-
gangskafla er iýst leiötogahlut-
verki Jóns og ástandi tslands
fram á hans daga. Þá er
ævisaga Jóns I fimm köflum
meö þáttaskilum 1840,1848, 1851
og 1859. Um leiö er rakinn
þráöur islenskrar stjórnmála-
sögu i nær hálfa öld. önnur
viöfangsefni Jóns eru þar,
þegar æsku-og námsdrum hans
sleppir, meira I skugga, en úr
þvi er bætt meö tveimur siöustu
köflunum um fræöistörf Jóns,
heimili og einkahagi, margvis-
lega fyrirgreiöslu hans viö
tslendinga og vitnisburö
samtimamanna um hann lifs og
böinn.
Bók Einars er ekki
rannsóknarrit, heldur byggir
hann mest á könnun annarra,
einkum Pált E Ólasonar og
Lúöviks Kristjánssonar.en þó er
hann sögusviöinu kunnugur,
hefur t.a.m. samiö rækilega
ævisögu Jóns Guömundssonar
ritstjóra, og hefur fyllilega
sjálfstæöar skoöanir á
hlutunum. Markmiö hans er aö
skrifa hóflega stutt yfirlit um
ævi Jóns sem sé vei abgengilegt
þeim sem lttiö þekkja tU efnis-
ins fyrir. Þetta tekst i aöal-
atriöum vel. Um áherslur og
viöhorf má svo aö sjálfsögbu
deila. Einar er ákaflega hrifinn
af Jóni, sem er svo sem engin
furöa.en mér finnst hann halda
þeirri skoöun sinni aö lesand-
anum óþarflega ótt og titt meö
hverskyns áhersluoröum, sagn-
fræöingur þarfaö kunna, eins og
skáldsagnahöfundur, aö dyijast
svolitiö á bakviö frásögnina til
aö gera lesandann ekki leiöan á
sér. En Einar feralls ekki i fetur
meö þaö sem umdeilanlegt er I
fari Jóns og ferli, gagnrýnir
hann Uka fyrir þaö sem hann
teiur ástæbu til, einkum kapp
hans I kláöamálinu, s vo aö efnis-
meöferöin er hreint ekki
jafn-einhliöa og hin lofgeröar-
fulla framsetning bendir til. Þaö
er helst þegar ræöir um réttar-
grundvöll sjáifstæöisbarátt-
unnar, sem Jón vildi leggja meö
eins konar sagnfræöilegum
rökstuöningi, aö túlkun Einars
veröur einhliöa, lesandinn
hlýtur aö fá þá hugmynd aö öll
önnur sjónarmiö hafi verið
beinlfnis röng, en ég hygg aö
kollegar Einars myndu ekki
allir taka undir svo eindregna
niöurstööu, jafnvel þótt mál-
staöur Jóns hafi reynst gagn-
legur fyrir framgang barátt-
unnar.
Einar hefur vandaö texta
sinn, en gætir sín ekki viö
ofhlöðnum setningum eins og:
„1 kjöifar þess gerist hann
forystumaöur islenskrar
þjóöfi'elsisbaráttu og mótar þær
stjórnarfarskröfur fyrir landa
sina, sem undirokaöur lýöur
setti á oddinn á svipuöum tima á
meginlandi Evrópu, en reistar
eru á fullkominni þekkingu á
söguiegum forsendum þeirrar
sérstööu sem Islensk réttinda-
barátta hvlldi á.” Textinn er
prýddur mörgum vel völdum
tiivitnunum I bréf og önnur
samtimaskjöi.
Bókinni fylgja rita-, mynda-
og nafnaskrár.
Ég drap áöan á
myndskreytingu bókarinnar.
Myndir eru yfirieitt tvær til
fjórar áhverri opnu. Mester um
mannamyndir, myndir flestra
sem viö sögu koma, svo og
margar myndir, liklega allar
sem finnast, af Jóni sjálfum.
Einnig eru stabamyndir, þar á
mebal ótrúlega margar gamlar
myndir frá bústaö Jóns og
umhverfif Kaupmannahöfn. Þá
eru margar myndir af
hei mildart ext um, bréfum,
skjölum, bókarsiöum o.þ.h., og
finnst mér þær mjög skemmti-
lega valdar. Myndgæöin eru aö
visu misjöfn, prentun yfirleitt
svolltíögrá og fáeinar myndir
verulega klessulegar, sjálfsagt
teknar upp úr illa prentuöum
bókum eba blööum. Þó hygg ég
myndglaöir bókamenn fái hér
nokkuö fyrirsinn snúö. Sérstak-
lega hefur vel tekist til um
umbrot bókarinnar, svo ab
hinar mörgu og misstóru
myndir, oft meb aliiöngum
texta, fara ágætlega innan um
meginmáliö. jjgjj
Svo einfalt
— ensvodýrtogsvoflókið
— Rætt við Alistair Powell, leiktjalda
smiðinn, sem setur upp jólasýningu
þfóðleikhússins, Orfeus og Evridis
Jólasýning Þjóöleikhússins i ár
er óperan Orfeus og Evrfcdis, eftir
Gluck, eins og fram hefur komiö I
fréttum. Leikstjóri er Engiend-
ingurinn Kenneth Tillson, en leik-
tjaldasmiöur Skotinn Alistair
Powell.
Alistair Powell er nú gestur
Þjóöleikhússins I þriöja skipti, en
hann vann hér áöur viö upp-
setningu á ímyndunarveikinni
eftir Moliere og Kátu ekkjunni
eftir Lehar. Hann er skoskur en
hefur nú um nokkurra ára skeið
unniö I Noregi, slöast viö Trönde
lag Teater I Þrándheimi. Hann
hefur gert leikmyndir vlöa um
lönd: Starfaöi tvö ár i Varsjá og
önnur tvö ár I hjá Royal Shake-
speare Company I Lundúnum. Þá
hefur hann starfaö I Astraliu,
Bandarikjunum og á Noröurlönd-
unum. I Noregi hefur hann unniö
meö þremur islenskum leikhús-
mönnum, Birni Björnssyni,
Hauki Gunnarssyni og Benedikt
Arnasyni. Hann og Kenneth Till-
son hafa unniö talsvert saman
áöur.
Helgarpóturinn hitti Powell aö
máli þegar hann var aö vinna viö
uppsetningu verksins i Þjóöleik-
húsinu, og spuröi fyrst um upp-
setningu Orfeus og Evridis. „Eg
vil leyfa mér ab vitna I Svein Ein-
arsson”, sagöi Powell. „Sveinn
hefur sagt viö mig aö ég sé maka-
laus aö þvi leyti aö ég setji upp
verk á svo dæmalaust einfaldan
hátt en um leiö kosti þaö svo
mikiö og sé svo flókið.
Uppsetningin á Orfeus og Evrr-
dis er einföld, þ.e. aö þaö eru ekki
þúsundir manna á sviöinu i einu.
Þetta er stór ópera, en sólóist-
arnir eru aöeins þrir og i allt eru
Alistair Powell: Sextlu lengjur af
risaspaghetti.
um 40 manns í sýningunni. Sviös-
myndin er tiltölulega einföld, en
lýsingin flókin”, sagöi Powell.
Hann sagöi form sviösmynd-
arinnar nálgast þaö aö vera
abstrakt, og vfös fjarri hinu hefð-
bundna formi siöari hluta barrok-
timabilsins. „Ég legg talsvert
uppúr því aö söngvararnir hafi
frelsi á sviðinu, og þar eru engin
tré, eins og gera mætti ráö fyrir.
Aftur á móti gefur að llta
sextiu lengjur af risaspaghetti”,
sagöi Powell og brosti.
Þeir sem muna uppsetningu
Raiph Koltais á Lér konungi fyrir
tveimur árum eöa svo, geta
imyndaö sér hvernig þessi ópera
kemur til meö aö líta út, enda
segist Powell vera af svipuöum
skóla.
„Eg er mjög ánægður meö aö fá
tækifæri til aö gera þessa hluti
hérna”, sagöi hann. „Það sem
helst stendur Islenskri leiklist
fyrir þrifum er peningaleysi, og
peningaleysiö gerir þaö að
verkum aö tilraunir ýmisskonar
fela I sér mikla áhættu. Þiö hafið
ekki efni á aö fara nýjar leiöir.
Þar er kominn meginmunurinn á
islenskri leiklist og leiklist ann-
arsstaöar I Evrópu. Þar eru
peningarnir, og þar fá hæfileika-
mennirnir að gera þaö sem þá
listir.
Gæöi Þjóöleikhússins, samt
sem áður, eru ótviræö. Og leikur-
inn er yfirhöfuð meö þvi besta
sem þú sérö nokkursstaöar. Upp-
setningarnar eru misjafnari,
sumar ekkert sérstakar, en aörar
stórkostlegar. Ég sá til dæmis
Náttbóliö eftir Gorki sjö eöa átta
sinnum. Þaö var eins og tónlist i
uppsetningu, alveg stórkostlegt.
Sömu sögu er aö segja um Iönó,
gæöin þar eru yfirleitt mikil. En
þar er augljóst vandamál, sem á
viö miklu viöar, sem er, aö þegar
ekki er fyrir hendi fyrsta flokks
leikstjóri, eöa framleiöandi, þá
minnka gæöin hratt, þrátt fyrir
góöa leikara.
Mannfæöin hérna, og þar meö
hinn þröngi leikarahópur gerir
islensku leikhúsi einnig erfitt
fyrir. Þess vegna finnst mér aö
þiö ættuö ekki aö binda hiö nýja
leikhús ykkar (Borgarleikhúsiö)
viö bara annaö leikhúsiö.og örfáa
leikara —• það á að vera vett-
vangur fyrir alla. „Pool-
Theater", þar sem hægt væri aö
setja upp söngleiki, óperur og svo
framvegis. Leikhús á aö vera
breytilegt, og þá er nauðsynlegt
aö hleypa sem flestum aö. Nýja
Borgarleikhúsiö ætti aö veröa
nokkurskonar bræðsluofn fyrir
þaö besta hjá islenskum leik-
húsum”, sagöi Powell aö lokum.
Eins og hann minntist á eru sóló
einsöngshlutverkin i Orfeus og
Evrjdls aöeins þrjú, — Orfeus,
Evrúdis og ástarguöinn Amor.
Sigriöur Ella Magnúsdóttir og
Sólveig Björling skiptast á um
hlutverk Orfeus, Olöf Kolbrún
Harðardóttir og Elisabet Erlings-
dóttir um hlutverk Evridis og
Ingveldur Hjaltested og Anna
Júliana Sveinsdóttir skiptast á
um hlutverk Amors.
óperan verður frumsýnd á
annan I jólum.
—GA