Helgarpósturinn - 21.12.1979, Blaðsíða 27

Jielgarpósturinn.
Föstudagur 21. desember 1979
27
Innan veggja Alþingis hefur
siðustu daga verið iðkuð slik
sviptingaskák og með svo hraðri
atburðarás oft á tlðum að ekki er
heiglum hent að fylgjast með þvi
sem fram fer á skákborðinu.
Þegar þetta er ritað hanga t.d.
stjórnarmyndunarviðræður
vinstri flokkanna enn á bláþræði
en vel má vera að sá bláþráður
verði slitinn áöur en skrifin koma
fyrir augu lesenda. Engu að siður
verður að telja liklegast að Stein-
grimur Hermannsson haldi bolt-
anum hjá sér fram yfir hátiðar,
eins og alit var um pottinn búið
eftir viðræðufund vinstri flokk-
anna á miðvikudagskvöld.
Á þessum fundi gerðist það að
alþýðuflokksmennlögðu fram all
HÁTÍÐA í SKUGGA SVIPTINGA
itarlegar tillögur um efnahags-
mál og nauðsynlegar ráðstafanir
i veröbólgumálum, sem helstu
efnahagsmálasérfræðingar
flokksins höfðu legið yfir og
samið að mestu aðfaranótt mið-
vikudagsins. 1 þessari tillögugerð
sigldu alþýöuflokksmenn i flest-
um aðalatriðum upp að hlið fram-
sóknarmanna nema hvað þeir
hertu á flestum aðgerðum I þvi
skyni að ná þeim markmiðum til
aðdraga Ur verðbólgu, sem flokk-
urinn hefur sett á oddinn.
Liklega er það tillögugerð
alþýðuflokksmanna i kjara-
málunum, sem mestum tiðindum
sætir. Þar gera þeir ráð fyrir að
ekki verði heimilaðar neinar
grunnkaupshækkanir i kjara-
samningunum eftir áramót og
vistöluákvæðin verði afnumin en
almenningi að einhverju leyti
veitt afkomuuppbót i formi lækk-
unar tekjuskatts og aukinna
f jölskyldubóta. Aðaltromp-
ið i tillögum alþýðuflokks-
manna aö þeirra eigin mati
eru þó ákvæði um sérstaka
lágmarkstekjutryggingu
handá hinum lægstlaunuðu
sem greidd verði beint úr
rikissjóði og er gert ráð fyrir
að verja allt að 10 milljörðum
króna i þessu skyni. Með þessu
móti telja alþýðuflokksmenn sig
Eitt eiga keisarastjórn Irans og
byltingarstjórn Khomeinis sam-
eiginlegt, báöar hafa verið og
eruistaðráðnar I aö nota sér út i
æsar möguleika á að hækka oliu-
verö, án tillits til þess hverjar af-
leiðingar verða fyrir atvinnulíf
ogfjárhagsa'standum heim allan.
A fundum OPEC, samtaka oliuút-
flutningsrikja, var það föst regla
að fulltrúar íranskeisara og
Yamani oliuráðherra Saudi
Arabiu tókust á um oliuverð og
leituðust við aö safna um sig full-
trúum annarra oliurikja. Fulltrúi
Irans stefndi ætið að þvi að koma
oliuveröinu sem hæst, en Yamani
setti sér að halda verðhækkunum
sem næst þeim mörkum sem
gerameiraenaðkoma á móts við
jafnlaunakröfur Verkamanna-
sambandsins og tryggja kaup-
mátt lægstu launanna meöan
aðrir verði að taka á sig kjara-
skerðingu.
A þessum sama fundi lögðu
alþýðubandalagsmenn fram yfir-
lýsingu, þar sem fram kemur að
þeir telja þau kosningaátök sem
átt hafasér stað á þingi að undan-
fórnu og eiga þá við manúeringar
alþýðuflokksmanna, hafa stefnt
vinstri viðræðunum i voða. Yfir-
lýsing þessi var reyndar mildari
en menn höfðu almennt átt von á,
þvi að fyrirfram var búist við þvi
að með yfirlýsingunni myndu
alþýðubandalagsmenn slita við-
raeðunum i ljósi þess sem á undan
var gengið innan þingsins. Vitað
var að flestir þingmenn flokksins
voru þessarar skoðunar fyrr um
daginn en það var einkum fyrir
tilstilii Guðmundar J. Guðmunds-
sonar að ákveðið var að þreyja
þorrann enn um sinn.
Hins vegar hafa alþýöubanda-
lagsmenn ekki hvikað frá fyrri
tillögugerö varöandi efnahags-
málin og veröbólguaðgerðir. Þeir
hafa þegar i viðræðunum lagt
fram tillögur sinar i þessum
málum á tveimur vélrituðum
siöum, mjög almennt oröaðar og
andstæðingum amk. þykir erfitt
að henda reiður á þvi hvaö
Alþýðubandalagiö raunverulega
vilj i.
Þaö er orðin nokkuð útbreidd
skoðun i þingliði hinna flokkanna
að tillögur alþýðubandalags-
manna endurspegli glögglega
ákveöinn vanda sem flokkurinn á
við að striða og er i rauninni hlið-
stæður vanda sem Alþýðusam-
bandið þarf að glima við — þ.e.
mismunandi sjónarmið láglauna-
og hálauna samtaka innan verk-
lýðshreyfingarinnar.
Ýmsir forustumenn hálauna-
félaga (sem við skulum kalla svo
einungis til aðgreiningar frá svo-
nefndum láglaunafélögum) hafa
löngum verið áhrifamiklir innan
Alþýðubandalagsins og þeir hafa
ekki ljáð máls á neinum tilslök-
unum varðandi launakröfur og
breytingum á gildandi visitölu-
kerfi.Menn eru lika yfirleitt sam-
mála um að kröfugerö BSRB hafi
gert Alþýðubandalaginu verulega
óhægt um vik varðandi stefnu-
mótun sina i komandi kjara-
samningum. Barátta Guömundar
J. Guðmundssonar, formanns
Verkamannasambandsins, helstu
samtaka láglaunahópanna, sýnir
þó að amk aö hann er ekki alveg
vonlaus um að einhverja mála-
miðlun megi finna, ef nógu lengi
er þæft.
TIÐINDIAF OLIUVIGSTOÐ VUNUM
veröbólguþróun á heimsmæli-
kvarða setur.
A oliuverðlagningarfundi
OPEC I Caracas, sem ekki er enn
lokiö þegar þetta er ritað, eigast
enn viö fylkingar þar sem
Yamani er fyrir annarri en Ali
Akbar Moinfar, sá sem Khomeini
setti yfir oliuiðnað Irans, fyrir
hinni. Nú hafa flokkadrættir
magnast svo innan OPEC, að bor-
in von þykir að nokkur sameigin-
leg niðurstaða fáist á fundinum i
Caracas. Saudi Arabiu hefur sett
oliuveröhækkun mörk sem hún
vill ekki hvika frá, nokkur önnur
riki, með íran og Libyu i broddi
fylkingar vilja svo mikla hækkun
að næmi tvöföldun frá viðmiðun-
arveröinu sem sett var á siöasta
ári.
Crtilokaö þykir að nokkur sam-
eiginleg niöurstaöa veröi á þess-
um fundi samsteypu oliuútflutn-
ingsrikja. Blasir þá við ringulreiö
sem enginn veit hvert kann að
leiða. Möguleikarnir ligg ja á milli
oliukreppu og allsherjarsam -
dráttar iheimsviöskiptum annars
vegar, og hruns OPEC,nái oliu-
innflutningsrikin aö koma á hjá
sér oliusparnaði hins vegar.
Milli þessara öfga liggur trú-
lega leiðin, og það sem mestu
ræður um þróunina er hvort
Bandarikjastjórn nær tökum á
innflutningi á oliu og oliunotkun.
Þess sjást vaxandi merki að mál
þokist i þá átt. Veldur mestu um
það atlaga iranskra stjórnvalda
gegn bandariska sendiráðinu i
Teheran og taka fimm tuga
sendiráösmanna i gfslingu. Þess-
ar aðfarir hafa kveikt slikt bál
þjóöerniskenndar i Bandarikjun-
um ogrekasvoá eftir þjóöarsam-
stööu, að I fýrsta skipti eru horfur
á aö fæi-t sé fyrir bandarisk
stjórnvöld aö gripa til ráöstafana
sem hafi i' för meö sér slika verð-
hækkun á bensíni að verulega
dragi úr oliuinnflutningi. Auka-
skattur til að hirða I rikissjóð kúf-
inn af gróða oliufélaga er kominn
langleiðina gegnum Bandarikja-
þing, heimild fyrir stjórnina að
taka upp oliuskömmtun þokast
áfram og fariö er að ræða um þaö
i alvöru að leggja á bensínskatt
sem nægði til aö draga verulega
úr notkun einkabila.
Saudi Arabia og bandamenn
Við upphaf vinstri viðræönanna
nú kom upp sú tillaga að Alþýðu-
flokkurinn gengi til tvihliða við-
ræðna við Framsóknarflokkinn
og þessir tveir flokkar kæmu sér
niöur á sameiginlegan grundvöll
til aðstarfa á, og Steingrfmi siöan
eftirlátið að telja alþýöubanda-
lagsmenn inn á þennan sam-
starfsgrundvöll. Þessi hugmynd
varð þá undir en með tillögum
sinum nú má segja með nokkrum
sanni að alþýöuflokksmenn hafi
leikið þennan leik. Steingrims
biður nú það verkefni aö fá
alþýöubandalagsmenn til liös við
ýmiss sameiginleg grundvallar-
sjónarmið Framsóknarflokks og
Alþýðuflokks. Fæstir ætla að
honum takist það — og af vinstri
stjórn verði i þessari umferð.
Hvað siðan tekur við er engin
leiö að fullyrða um. Ljóst er að
Geir Hallgrimsson fær umboðið
næst en hann mun i þessari fyrstu
umferð varla þurfa aö taka sér
langan tima til að athuga
stjórnarmyndunarmöguleikana
— eftir yfirlýsingar Alþýðu-
bandalagsins og Steingrims
Hermannssonar um að samstarf
viö Sjálfstæðisflokkinn komi ekki
til greina. Raunar er á ýmsum
áhrifamönnum framsóknar aö
heyra að þeim þyki Steingrlmur
hafa verið óþarflega djarfmæltur
og fljóthuga i þessum yfir-
lýsingum, og einn þeirra komst
einnig svo að oröi, að það vekti
nokkra furðu ýmissa fram-
sóknarmanna að Steingrimur
skyldi i engu i yfirstandandi
viðræðum hafa ráðfært sig við
Ölaf Jóhannesson, þráttfyrir alla
hans reynslu i samningum af
þessu tagi.
Sjálfstæðisflokkurinn á þar af
leiðandi ekki margra kosta völ i
þessari fyrstu lotu sinni, ef marka
má framangreindar yfirlýsingar
A hinn bóginn er það sjálfstæöis-
mönnum og kannski einkanlega
Geir Hallgrimssyni kappsmál að
komast I rikisstjórn. „Menn
skora ekki mörk nema þeir hafi
boltann” sagði t.d. einn þeirra.
Einnig benda menn á aö fyrir
tfCffQOtí- IfilQ I
yfirsýn
cg[pOt§
ui
hennar i OPEC vilja forðast
hólmgöngu milli oliuútflutnings-
rikjanna og oliuinnflutningsrikja,
og þvi miða verNiækkun oliu viö
verðbólgustigiö. Fyrir fundinn i
Caracas ákváöu þessi riki verð-
hækkanir frá árs gömlu við-
miöunarverði sem nema þriðj-
ungi að jafnaði. Með þessum
hætti hugðust hófsemdarrikin
ákveöaniöurstöðu fundarins fyrir
fram, og girða fyrir að þau riki
sem vilja þrýsta oliuverði eins
hátt og með nokkru móti er unnt
heföu sitt mál fram.
Þriðjungur af oliuframleiðslu
rikjanna i OPEC er frá Saudi
Arablu, og þessi mikla markaös-
hlutdeild hefur gert Yamani fært
hingað til að móta niöurstöðurnar
á verðákvörðunarfundum. En I
þetta skipti neituöu önnur oliuút-
flutningsriki, sér I lagi Iran og
Libýa að sæta verðinu sem Saudi
Arabia tilkynnti fyrir fundinn i
Caracas, en það nemur 24 dollur-
um fyrir hvert oliufat hráoliu.
Alsir og Nigeria tóku svipaða af-
stöðu.
Þessi lönd eiga þaö sameigin-
legt, að ollan sem þau flytja út er
Geirsjálfan sé það nánastpólitisk
nauðsyn að ná stjórnartaum-
unum á nýjan leik i þvi skyni að
styrkja stööu sina innan flokks-
ins.
Nokkra athygli hafa vakið
greinar helstu stjórnmálasér-
fræöinga Morgunblaðsins,
Styrmis Gunnarssonar og Björns
Bjarnasonar um „sögulega mála-
miðlun” — samstarf Sjálfstæðis-
flokksog Aiþýðubandalags. Báðir
eru þeir Styrmir og Björn I hópi
„pragmatistanna” i flokknum,
talsmenn sveigjanlegrar hug-
myndafræði i anda Ólafs Thors og
Bjarna og þegar þess er gætt að
annar þeirra sérstaklega hefur
ágætt „stjórnmálasamband” við
ýmsa áhrifamenn I Alþýðubanda-
laginu, þá eru þessi skrif áreiðan-
lega ekki út i hött. Hins vegar er
ljóst að áöur en Alþýöubanda-
lagið getur mætt til sliks leiks .
þarf töluvert mikið vatn enn að
renna til sjávar og að skapast
vissar pólitiskar forsendur —
neyðarástand getum við jafnvel
kallað það, hugsanlega meö verk-
föllum, stöðvun fiskiskipaflotans
og hvers kyns óáran í atvinnu-
vegunum.
A meðan situr starfsstjórn
Alþýðuflokksins. Alþýðuflokks-
menn viðurkenna fyrstir manna
að þeir eru i töluvert tvibentri að-
stöðu. Þeir eygja auövitaö þann
möguleika að ekki er útilokað að
hvorki gangi né reki I stjórnar-
myndunartilraunum og að þvi
komi að einhverjir hinna flokk-
anna neyöist til að veita þeim
hlutleysisstuðning af hreinni
ábyrgðartilfinningu til að unnt sé
að ná fram nauðsynlegum þing-
ræðislegum aögerðum gegn þeim
vanda sem við veröur að etja. En
hitt kann lika að koma til að slik-
ur stuðningur fáist ekki og þá
sitja kratar i súpunni, þegar
ósköpindynja yfir þar til hugsan-
leg utanþingsstjórn verður kvödd
til.
Eftir
Björn
Vigni
Sigurpálsson
auöunnari og bensinrikari en sú
sem kemur úroliulindum Arabiu-
skagans. Hún er þvi sú eftirsótt-
asta ámarkaðnum, ogi þvi liggur
bakhjarlinn sem hækkunarrikin
telja sig hafa til að taka upp
baráttu viö stórframleiöandann
Saudi Arabiu. Oliugæði Afriku-
rikjanna þriggja og lrans eiga að
þeirra dómi að vega upp fram-
leiðslumagn Arabiurikjanna.
Óvissa um oliuverð og átök á
oliumarkaði hafa þegar orðið til
þess að gullverð þýtur upp dag
frá degi og nálgast veröiö á
gullúnsunni nú óðfluga 500 doll-
ara. Hækkunin á gullveröi sýnir,
hversu álagið er mikið á peninga-
kerfiö. Það á þó enn eftir að auk-
ast, því enginn vafi er á að oliu-
verð hækkar sem nemur þeirri
hækkun sem Saudi Arabia hefur
ákveöið, og þar með vex greiðslu-
afgangur oliuútflutningsrikjanna
að sama skapi. Rikin sem i hlut
eiga hafa sjálf engin tök á aö
koma þessum f jármunum i lóg og
hafa lagt þá inn i banka I Evrópu
og Ameriku sem siðan hafa
endurlánað féö rikjum sem búa
við greiðsluhalla en hann stafar
einkum af hækkun oliuverösins.
Stærstu lántakendur eru i hópi
þróunarlanda.
Nú nýskeð kvaö Morgan
Guaranty Trust^einn þeirra
bandarisku banka sem mest hafa
látið að sér kveða á þessum lána-
markaöi, uppúr með aö einka-
bankarnir væruekkifærir um það
öllu lengur, að annast ráðstöfun á
varasjóðum oliuútflutningsrikj-
anna. Haldi einkabankarnir
áfram að lána þróunarlöndum
með laka fjármálastjórn, kemur
fyrr eða siðar að þvi aö rikis-
gjaldþrot veröur hjá stórián-
takanda og þá skapast hætta á
keöjuverkandi bankahruni..
Rimmer de Vries, einn af banka-
Eftir
Magnús
Torfa
Ólafsson
stjórum Morganbankans, leggur
þvi til að seðlabankar taki að sér
að varðveita fé oliuútflugnings-
rikjanna, og endurláni það siðan
Alþjóða gjaideyrissjóönum. Sú
stofnun hefur heimild til að setja
lántakendum reglur um fjár-
málastjórn sem skilyröi fyrir lán-
um. Meö þessu móti yröi i einu
dregið úr likum á rikisgjaldþroti
hjá þróunarlöndum og fleiri,
myntir en Bandarikjadollar, svo
sem vestur-þýskt mark, sviss-
neskur franki og japanskt jen,
gerðar aö viöurkenndum gjald-
ey r is s jóðsgj ald miðli.
Enn er óvist, hvernig Alþjóða
gjaldeyrissjóöurinn og aðrir aö-
ilar sem hlut eiga að máli taka
þessari uppástungu Morganbank-
ans. Hins vegar hefur Alþjóða-
bankinn hafist handa að beita að-
stöðu sinni og fjármagni til að
ráða bót á oliukreppunni. Er nú
aö hlaupi af stokkunum áætlun
bankans um lánveitingar i stór-
um stil til aö standa straum af
olíuleit og aukinni olfuvinnslu i
þróunarlöndunum. Sérfræöingar
telja, að 40 af hundraði af likleg-
um oliusvæðum séu enn ókönnuö i
Asiu, Afriku og Rómönsku
Amertku. Að þessum svæöum
beinist athygli Alþjóðabankans.
Hann mun veita lán með vægum
kjörum til fátækra landa til að
koma af stað oliuleit og oliu-
vinnslu. Gert er ráö fyrir að rikin
sem I hlut eiga leggi einnig fé af
mörkum og leitist við aö taka upp
samvinnu við reynd oliufélög.
Þeir sem fyrir þessar áætlun
standa gera sér i hugarlund að
nýir oliufundir geti haft veruleg
áhrif á þróun oliuverös fram að
aldamótum.