Helgarpósturinn - 31.01.1985, Blaðsíða 19

MATKRAKAN
Leggjum ekki niöur rófuna!
Ég var rétt nýsloppin undan kuldabít inn á
Gaukinn sl. laugardagskvöld þegar glæsi-
kona nokkur svífur á mig og segir: „Þú sem
ert alltaf að spara. Horfðirðu á sjónvarpsfrétt-
irnar í kvöld? Við liggjum uppi með gulrófu-
birgðir til tveggja ára. Kílóið kostar ekki
nema 16 kr. Við verðum að éta þetta mann-
eskja.“
Það tók mig andartak að átta mig á hver
hún var þessi aðsópsmikla hagsýna húsmóð-
ir, hún hafði nefnilega breytt um háralit frá
því ég sá hana síðast, var nú komin með, jú
reyndar, gulrófulitt hár, en ég þekkti röddina.
Þarna var komin Kolbrún Halldórsdóttir
leikkona, að auki landsfræg fyrir grænmetis-
át.
,,Ef þú ert í vandræðum með uppskriftir,
þá vil ég benda þér á að það er hægt að nota
rófur í alla rétti í staðinn fyrir „sweet
potatoes". Ég lærði það í Ameríku."
Síðan tók Kolla til við að romsa upp úr sér
rófuuppskriftum með leikrænum tilþrifum
og vakti það talsverða athygli viðstaddra
kráargesta sem enn höfðu athygli aflögu á
annað borð.
Og jú, jú, mikið rétt, ég minntist þess að
hafa borðað „sweet potatoes" í ólíklegasta
samhengi í Suðurríkjunum. Þar eru þær not-
aðar í pæa, búðinga, eggjakökur, brauð og
kex, svo eitthvað sé nefnt. Iðulega kryddað-
ar á svipaðan hátt og epli: Með kanil, engifer,
negul og múskati, jafnvel með líkjörum og
búrbónviskýi. Mjög ljúffengt. En mér hafði
ekki hugkvæmst að láta íslenskar gulrófur
hlaupa í skarðið fyrir amerískar „sweet
potatoes" og hafði því fram að síðustu helgi
einkum notað þær á hefðbundinn hátt í salöt
og stöppur.
En strax á sunnudaginn tók ég til við að
prófa nýja rófnarétti og bráðum koma upp-
skriftir að tveimur slíkum auk þess sem
minnt verður á rófnasalat og risotto. Við höf-
um ekki efni á að láta þetta safa- og C-víta-
mínríka rófufjall tréna á slíkum dýrtíðartím-
um (þegar blómkál frá Kaliforníu er t.a.m.
selt á 500 kr. kílóið!).
Verst að margir íslendingar eru fordóma-
fullir gagnvart rófum, þykja þær ekki nógu
„fínar". Kannski eru þetta gömul áhrif frá
Dönum sem nota rófur fyrst og fremst sem
dýrafóður. En þess ber að geta að danskur
jarðvegur er rófum fremur óhagstæður, og
þær geta aldrei orðið eins safaríkar og hér. —
En ekki er allt sem sýnist, hvorki varðandi
rófur né aðra jarðneska ávexti. Fyrir framan
Kölska er Kristur eins og nafntogaður maður
komst að orði. Rósir eru ekki ávallt rauðar,
né blóð barasta rautt (t.d. í tíðahringleikahús-
inu, svo dæmi sé tekið). í vísindum gefa
menn sér gjarnan forsendur og komast að
niðurstöðu í samræmi við þær. 1 þessu sam-
bandi má nefna hinn svokallaða Rosenthal-
effect, þar sem vísindamenn fengu sömu teg-
und tilraunadýra til rannsóknar (upphaflega
rottur). Gæði þeirra voru hin sömu, en
mönnunum sem skipt var í tvo aðskilda hópa
var tjáð að hér væri annars vegar um léleg-
ustu tilraunadýr að ræða, hins vegar þau frá-
bærustu. í samræmi við meintar forsendur
voru niðurstöður rannsóknarhópanna gjör-
ólíkar.
Meðvituð um þetta lét ég tvo ágæta vini
mína bragða á sömu gulrófubökunni. Annar
fékk að vita um hið rétta innihald, en hinn
var þess fullviss að hér væri á ferðinni réttur
úr hinum bragðgóðu „sweet potatoes", enda
sigldur um víða veröld. Og viti menn: Þeim
bar síður en svo saman um bragðgæðin. Svo
var nú það. Hvað sem þessari tilraun líður
þakka ég Kolbrúnu Halldórsdóttur kærlega
fyrir ábendinguna og er sammála henni að
íslendingar megi ekki leggja niður rófuna.
Hér koma svo uppskriftirnar.
Gulrófur í salat
> Einfaldasta meðlætissalat sem um getur
eru rifnar, hráar gulrófur, bragðbættar með
hnefafylli af rúsínum og ögn af sítrónusafa,
söxuðum hnetum ef til eru. Einnig er gott að
blanda appelsínubitum saman við rifnar gul-
rófurnar, hræra e.t.v. ögn af púðursykri sam-
an við, og bera fram á salatblöðum.
Gulrófur o.fl. í risotto
Þegar fátt er til ætilegt í kotinu má samt
alltaf búa til fyrirtaks risotto, séu hrísgrjón til
staðar og eitthvað smávegis af grænmeti.
Sjóðið hrísgrjón og saxið eða rífið það
grænmeti sem þið hafið við hendina, s.s. eins
og rófur, gulrætur, lauk, hvítkál eða púrrur.
Hitið í potti slettu af matarolíu og smjörlíkis-
klípu, setjið 2—3 tsk af karrýi saman við og
látið krauma í 3—4 mín. Léttsteikið græn-
metið upp úr þessu, slettið þá smá vatni út í
og leyfið grænmetinu að malla í nokkrar
mínútur til viðbótar, hrærið þá soðnum hrís-
grjónunum saman við og bragðbætið að lok-
um með ögn af soyasósu.
Krydduö gulrófubaka
Deig:
4 dl hveiti
175 g smjör eða smjörlíki
2—3 msk sykur
4—5 msk kalt vatn
Fylling:
3 dl soðnar, stappaðar gulrófur
3 egg, hrærð
1 dl púðursykur
1 tsk steyttur kanell
eftir Jóhönnu Sveinsdóttur
Vz tsk steytt engifer
Vz tsk steyttur neguil
14 tsk steytt múskat
3A tsk salt
3 dl soðin mjólk
1. Setjið ofninn á 190 gr. C og smyrjið form-
ið.
2. Blandið hveiti og sykri á borðið.
3. Saxið smjörið/smjörlíkið saman við með
hníf og myljið það síðan með fingrunum.
Dreypið vatninu yfir og hnoðið deigið
snöggum handtökum, svo smjörið bráðni
ekki um of og deigið klessist. Geymið
deigið í kæliskáp á meðan fyllingin er bú-
in til.
4. Blandið saman í stórri skál stöppuðum
rófum, hrærðum eggjum, sykri, kryddi
og mjólk og hrærið hressilega í þar til allt
er vel samlagað.
5. Fletjið deigið út, skerið í kringlótta köku
hæfilega stóra til að þekja smurt formið
og jaðar þess. Hellið að lokum fylling-
unni í deigskelina og bakið í tæpa
klukkustund.
6. Kælið bökuna áður en hún er borin fram
ásamt þeyttum rjóma.
Eftirréttur meö eplum
og gulrófum
Afhýðið rófur og epli, skerið í þunnar
sneiðar. Raðið til skiptis í smurt, eldfast mót,
setjið rúsínur og e.t.v. grófsaxaðar hnetur inn
á milli og kryddið með kanel. Setjið litlar
smjör- eða smjörlíkisklípur ofan á og bakið í
otni við 200 gr. C, í u.þ.b. 45 mín. Berið fram
heitt eitt sér eða með sýrðum rjóma eða
þeyttum.
IÞROTTIR
Vondir leiðbeinendur
„fþróttir eru hentug leið að ákveðnu
marki, sem markað hefur verið fyrirfram.
Reyndar notum við allar heppilegar leiðir að
þessu marki og íþróttirnar eru sú besta og ör-
uggasta. Fyrir utan að efla hinar félagslegu
hliðar stuðla íþróttirnar einnig að líkamleg-
um þroska. Þannig er útilokað að reka
íþróttahreyfingu sem er án sálar. Slík hreyf-
ing stenst aldrei til lengdar." Sá sem svo mæl-
ir er Siguröur Geirdal, framkvæmdastjóri
Ungmennafélags íslands.
í síðasta íþróttapistli fjallaði ég um orsakir
þess að börn og unglingar hætta að stunda
íþróttir og vitnaði til norskrar rannsóknar á
þessu sviði. Hér á eftir er ætlunin að halda
áfram þessari umfjöllun og skoða sálarlíf
íþróttahreyfingarinnar. Leitað verður fanga
á heimaslóðum enda er varasamt að túlka
niðurstöður erlendrar könnunar sem ein-
hvern mælikvarða á það hvernig þessum
málum er háttað hérlendis.
Jóhannes Atlason, íþróttakennari og
knattspyrnuþjálfari, hefur langa reynslu í
þessum málum, sem íþróttamaður, kennari
og leiðbeinandi. Við skulum gefa honum
orðið: „Ég held að það sé víða pottur brotinn
í þjálfun yngri flokkanna. En það er geysi-
legur munur á milli félaga hvernig þau
standa að þessum málum. Það hafa orðið
miklar framfarir hjá stærri félögunum á
meðan önnur og minni félög hafa staðið í
stað og sums staðar hefur gæðum þjálfunar-
innar hrakað mjög. En hvernig heldurðu að
það sé að fá 60 áhugasama stráka á æfingu?
Eins og í annarri kennslu er hætt við að at-
hyglin beinist fyrst og fremst að þeim sem
eru bestir og hinir lenda hálfpartinn utan við
kjarnann."
Fyrrum landsliðsmaður í knattspyrnu, sem
ekki vill láta nafns síns getið, hefur hér
ákveðnar skoðanir: „Það er óvæginn og
harður samkeppnisandi innan íþróttanna
þannig að börn og unglingar lenda oft í því
að vera útskúfuð af „vinum“ innan íþrótta-
hreyfingarinnar. Ég hef verið í hópi þar sem
strák var úthýst vegna þess að hann var oft
íI skítugum fötum. Það var gert grín að þessu.
í þessu umhverfi eru menn alltaf að leika ein-
hverja kalda karla og ég hef það á tilfinn-
ingunni að ástandið versni stöðugt. Þá vil ég
benda á að æ sjaldgæfara er að finna sérstak-
ar „týpur“ í íþróttafélögunum. Það er ein-
ungis viss „kategóría" af t.d. knattspyrnu-
mönnum sem þolir þetta umhverfi. Ef ein-
hver sker sig úr, til dæmis varðandi klæða-
burð eða hegðun, er sá hinn sami orðinn að
félagslegu vandamáli í hópnum, hann er út-
skúfaður og fældur í burt. Þetta eru menn-
irnir sem oft geta gert hið óvænta. En þess
ber einnig að geta, að umburðarlyndi gagn-
vart þessum „týpum" er mjög misjafnt eftir
félögum. Ég veit að það eru margir sem eiga
slæmar minningar frá veru sinni í íþrótta-
félagi, en ástæðurnar fyrir því geta verið
mýmargar."
Innan íþróttahreyfingarinnar er ábyrgðin
fyrst og fremst hjá þjálfurum og leiðbein-
endum. Yfirleitt veljast hæfir menn til þess-
ara starfa, en jafnframt eru til mýmörg dæmi
sem sanna hið gagnstæða. Ég læt nægja að
nefna eitt atvik. Fyrir nokkrum árum fylgd-
ist ég með leik tveggja knattspyrnuliða í
fjórða flokki. Stór og stæltur strákur í öðru
liðinu hagaði sér vægast sagt ruddalega, reif
kjaft við allt og alla og m.a. sparkaði niður
leikmann í liði mótherjanna þegar dómarinn
sá ekki til. Viðkomandi þjálfari fylgdist með
öllu saman, en hafðist ekkert að. Hann lét sér
nægja að öskra öðru hvoru með alvöru-
þunga: „Berjast, berjast!" Jóhannes Atlason:
„Ég þekki dæmi um þetta. Eitt sinn blöskraði
mér alveg framkoma íþróttakennara nokk-
urs sem þjálfaði strákalið. Þarna var nánast
verið að kenna strákunum að rífast í dómar-
anum og um leið verið að ala á ranghug-
myndum varðandi tilgang þess að stunda
íþróttir. Mér hefur ávallt fundist framkoma
liðsins lýsa þjálfaranum betur heldur en ein-
staklingunum sem liðið skipa."
Sigurður Geirdal bendir á að skortur á hæf-
um leiðbeinendum sé verulegur, enda séu
menntunarmál íþróttahreyfingarinnar í
ólestri. „Á mörgum stöðum úti á landi er
þetta tilfinnanlegt vandamál og á reyndar
ekki síður við um íþróttakennslu. Margir
krakkar þar fá ekki nauðsynlega undirstöðu
og þegar þeir koma í æðri skóla í stærri bæj-
um forðast þeir íþróttirnar og missa þar með
af stærsta félagslega þættinum í skólunum."
Að þjálfurum og leiðbeinendum undan-
skildum eru foreldrar sá hópur sem mest
áhrif hefur á íþróttaiðkun barna og unglinga.
Jóhannes Atlason bendir reyndar á að flestir
eftir Ingólf Hannesson
foreldrar láti sig litlu varða þetta tómstunda-
gaman barnanna og það hafi oft komið upp
tilvik þar sem foreldrar gerðu sér enga grein
fyrir hæfileikum eigin barns á þessu sviði.
Én landsliðsmaðurinn fyrrverandi, sem vitn-
að var til hér að framan, hefur einnig aðra
sögu að segja: „Ég man vel eftir foreldrum
sem gerðu óeðlilega miklar kröfur til barna
sinna. Börnin voru hreinlega brotin niður
með of miklum væntingum, þau áttu að vera
best í öllum íþróttum. I minni íþrótt man ég
eftir að foreldrar eins stráksins fylgdust með
öllum leikjum hans. í leikhléi komu þau og
fundu að við strákinn, rifust í honum og æstu
hann upp. Síðan hnykktu þau á með því að
segja yfir hópinn: „Og taka þessa gemlinga
svo, berjast!" Strákurinn hætti alfarið í íþrótt-
um fáum árum seinna.
Það verður ekki fjallað um þessi mál svo
að ekki sé minnst á áhrif fjölmiðla. Vestur-
þýskur félagsfræðingur, Gerd Hortleder, hef-
ur sýnt fram á fylgni á milli fjölda sjónvarps-
tækja og meðlimafjölda vestur-þýska íþrótta-
sambandsins. Hugsanlegt er að þetta gildi
einnig hér. Hvað um það, fjölmiðlarnir búa til
ákveðna mynd af íþróttum og íþróttamönn-
um, sem börn og unglingar upplifa einatt
sem eftirsóknarverða. íþróttafréttir snúast
að mestu leyti um nöfn (einstaklinga) og töl-
ur (árangur) og greypa í huga manna að
þetta sé það sem mestu máli skiptir varðandi
íþróttir. Nóg um fjölmiðla að sinni.
Sú mynd af íþróttum sem dregin er upp hér
að framan er fremur dökk vegna þess að
þetta er sú ásjóna íþróttahreyfingarinnar,
sem aldrei er minnst á, nokkurs konar
„tabú". Síðustu orðin hefur Sigurður Geirdal,
framkvæmdastjóri Ungmennafélags Isiands.
„Fyrir nokkru var ég á ferð í Reykjadal í
Suður-Þingeyjarsýslu og kom við á Laugum.
Á íþróttavellinum voru þrír strákar að leik,
ég gekk til þeirra og tók einn strákinn tali.
Þið æfið af krafti?
— Já, já.
Hvað eru margar æfingar í viku?
Ja, svona tvær til þrjár.
Og er gaman?
— Nei, en ég mæti alltaf þrátt fyrir það. Ef
ungmennafélagið væri ekki með þessar æf-
ingar þá hittust krakkarnir í dalnum aldrei."
HELGARPÓSTURINN 19