Réttur - 01.11.1968, Blaðsíða 37

RITSJÁ
Jakobina Sigurðardóttir: Snaran.
Skáldsaga. — Heimskringla.
Reykjavík 1968.
Það er sem flest form skáld-
skapar leiki í höndum Jakobínu.
Eftir að hafa hrist við þjóðinni með
Ijóðum, þrungnum tilfinningahita
beztu skálda ættjarðarástar á 19.
öld, — brugðið sér í æfintýra-
heim þjóðsögunnar færðan upp
á nútímann, — iðkað smásagna-
listina með ágætum og komið svo
öllum að óvörum með hinni há-
klassísku, fögru og formföstu
„Dægurvísu", — þá kemur hún nú
með eitthvert erfiðasta form sál-
fræðilegrar skáldsögu, sem hugs-
ast getur: að segja sögu fyrir
munn eins verkamanns í framtiðar-
verksmiðju erlends auðvalds á Is-
landi: halda hugsunarhætti hans
og orðaforða, tjáningarhætti og
tilfinningasveiflum alla söguna út
i gegn.
En hin ramma ádeila og aðvör-
un, sem i þessari sögu felst, verð-
ur máske enn þá sterkara ein-
mitt tjáð í gegnum þennan „miðil".
Við upplifum í frásögn hans öfug-
þróun viss hluta þjóðarinnar, þar
sem mennirnir alltaf eru að minka
á undanhaldi og undanslætti og
sefa samvizku sína með „lýðræð-
is“-kjaftæðinu, unz hún er sofnuð.
Jakobina skilgreinir meistaralega
í frásögn þessa verkamanns þá
öfugþróun, sem ætti að vera Is-
lendingum viðkvæmust. Allt þjóð-
arstolt vort samtvinnast i einu orði:
manngildi. Það var inntak „Islend-
ingseðlisins", hugsjón sagnanna
og endurreisnartímabilsins, — og
varð einhver sterkasti veruleiki i
þjóðinni á bezta baráttutíma-
bili hennar á þessari öld og
hinni siðustu. Við þekkjum það
einkenni auðvaldsþjóðfélagsins að
umskapa manngildið i peninga-
gildi. Og hér sýnir Jakobina okkur
hörmulegustu öfugþróunina, — þá,
sem er að gerast og heldur á-
fram, ef ekki er spyrnt við fótum:
öfugþróun frá manngildi til mann-
leysis, umhverfing Skarphéðins
Njálssonar í Ketil skræk, svo tekn-
ar sem táknmyndir úr manngildis-
sögu Islendinga.
Jakobína er hér með fingurinn á
viðkvæmasta punktinum i því, sem
er að gerast í dag: Mannskræfan
„í ruslinu" skelfur á beinunum af
ótta við uppsögn. Og hvað er að
gerast í „toppi" Alþýðusambands
Islands? — Er verið að undirbúa
að fórna kauphækkunarnauðsyn
íslenzks verkalýðs af ótta við þá
valdhafa, sem skipuleggja atvinnu-
leysi, til bess að hræða alþýðu frá
kauphækkunarþaráttu? (En einmitt
sameinað, hugrakkt Alþýðusam-
band hefur aðstöðuna til að reka
með verkföllum hverja þá ríkis-
stjórn frá völdum, sem drýgir þann
glæp að koma á atvinnuleysi, —
rétt eins og verkamenn í verk-
smiðjum erlenda auðvaldsins gætu
gert allsherjarverkfall og tekið síð-
an verksmiðjurnar til eigin rekst-
urs, ef það ætti að stöðva þær).
Það er mynd þess verkamanns,
sem orðinn er andlegur bandingi
Jakobina Sigurðardóttir
(ásamt einni dóttur sinni).
valdhafanna, sem Jakobína dregur
hér upp af snilld — og lætur hann
sjálfan lýsa þróunarferlinum um
leið. Og þessi viðvörun á erindi
víða: Það er t.d. ólikt betra að
vera nauðugur bandingi andsósiai-
ista í Bolungavík fyrir að heyja
harða stéttabaráttu en að gerast
fríviljugur bandingi höfðingjanna i
Reykjavik til þess að reyna að
binda verkamenn á klafa kaupkúg-
unarinnar. — Og hvernig herða
„höfðingjarnir" snöruna að hálsi
bandingjanna, ef þeir ekki berjast?
Þökk hafi Jakobina fyrir sitt
verk, sem í senn er vopn og list,
— og á svo brýnt erindi til allra
Islendinga í dag.
Margur mun undrast þann þrótt,
sem hún býr yfir, sveitakonan
mjóslegna við Mývatn, og hvort
mun ekki mörgum beljakanum hér
syðra hlaupa kapp i kinn við þau
áfrýunarorð sem i sögu þessari
felast.
Hún tekur þar við, er Halldór
Kiljan hættir, og sveiflar refsivendi
sins kyngikraftar yfir þeirri kyn-
201