Dagblaðið Vísir - DV - 17.03.1987, Blaðsíða 24

24
Þ'RIÐJtJIJA'GUiriOTÁRS 1987.
Bjamleifur Bjam-
leHsson - minning
Merming
Schönberg-
kvöld
Bjarnleifur ljósmyndari er fallinn
í valinn. Minn gamli, góði vinur
hefur kvatt þennan heim og kemur
ekki aftur. Við sem eftir lifum drúp-
um höfði og kveðjum hann með
söknuði.
Bjarnleiíúr Bjamleifsson fæddist í
Reykjavík 21. mars árið 1915 og var
því tæplega 72 ára er hann lést.
Hann var sonur hjónanna Bjarnleifs
Jónssonar skósmiðs frá Sauðárkróki
og Ólafíu Kristínar Magnúsdóttur
frá Nesi við Seltjörn. Bjamleifur var
yngstur tólf systkina en eftir lifa
tvær systur hans.
Bjarnleifur nam skósmíði hjá föður
sínum. Hann varð meistari í iðn
sinni árið 1943 og hafði þá unnið hjá
Hvannbergsbræðmm í eitt ár.
Eftirhfandi eiginkona Bjamleifs
er María Guðbjörg Jóhannesdóttir.
Þau gengu í hjónaband árið 1941.
Þau eignuðust fjögur börn en María
átti dóttur fyrir, Erlu Einarsdóttur.
Böm Bjamleifs og Maríu em Guð-
mundur Rúnar. fæddur' 1945. Soffía
Hallgerður, fædd 1949, Bjamleifúr
Árni, fæddur 1951. og Ólafía Kristín,
fædd 1956. Bamabörn Bjamleifs og
Maríu em ellefu.
Bjarnleif hafði ég lengi þekkt, fyrst
sem skósmið en síðar, og lengst af,
sem síkvikan og skemmtilegan ljós-
myndara. Hvort heldur var á gamla
Melavellinum, á fundum í Sjálfstæð-
ishúsinu eða í ys og þvs mannlífsins
á götum borgarinnar, alls staðar var
Kveðja ffá DV
Bjarnleifur Bjarnleifsson mættur á
staðinn með vélina sína á öxlinni.
tilbúinn að ná bestu rnvndinni, festa
fólkið og atburðina á filmu. Við urð-
um fljótt málkunnugir, enda var
auðvelt að kynnast þessum smáa en
knáa manni sem heilsaði kumpán-
lega. brosti kankvíslega og var hvers
manns hugljúfi. Það átti við um fleirí
en mig að geðjast að Bjarnleifi ljós-
myndara enda fór hann ekki í
manngreinarálit. Jafnt háir sem lág-
ir þekktu Bjamleif og hann þekkti
þá. Fvrir vikið átti Bjarnleifur inn-
angengt hjá mörgum manninum sem
gerði honum ljósmyndarastarfið
auðveldara og árangursríkara.
Þegar Dagblaðið og Visir vom
sameinuð gerðumst við samstarfs-
menn á DV og gamli kunningsskap-
urinn varð að vináttu og nánu
daglegu samstarfi. Á það samstarf
féll enginn blettur. Bjamleifur var
samviskusamur, traustur og hlýr fé-
lagi. boðinn og búinn til hvers kyns
verka. en þess á milli skröfuðum við
saman þar sem Bjarnleifur miðlaði
mér m.a. af langri lífsrevnslu sinni,
glöggskyggni og gamansemi.
Bjarnleifur naut sín vel í starfi
ljósmyndarans og það sem hann
skorti á í faglegri menntun bætti
hann upp með árvekni og dugnaði
og margar frábærar ljósrnvndir
liggja eftir Bjarnleif. En það sem
skipti þó höfuðmáli var sú gleði, sú
einstaka ánægja og fullnæging sem
Bjamleifur hafði af starfi sínu. Hann
gekk glaður til starfa og tókst allur
á loft af einskærum fógnuði þegar
honum tókst vel upp með góðum
myndum. Góð mynd var honum sem
sigur og gleðin var eftir því. Bjarn-
leifur vann líka marga góða sigra
um dagana.
Nú er hann horfinn af sjónarsvið-
inu og við vinnufélagar hans
söknum vinar í stað. Aðstandendum
Bjamleifs eru sendar dýpstu samúð-
arkveðjur.
Ellert B. Schram
Tónleikar Kammersveitar Reykjavíkur i
Áskirkju 12. mars.
Efnisskrá: Arnoid Schönberg: Blásarakvint-
ett op. 26 og Serenaða op. 24.
Vel gafst hjá Kammersveit Reykja-
víkur, á síðustu tónleikum hennar, að
taka eitt tónskáld fyrir. Reyndar vom
þeir algjört „success" svo að sletturnar
séu brúkaðar, hvað aðsókn snertir.
Það var kannski ekki með því að
reikna að sagan endurtæki sig, en
TónHst
Eyjólfur Melsted
samt skilaði sér álitlegur hópur áhug-
asamra gesta til að hlýða á strembna
efhisskrá. Já, strembinn er Schönberg,
jafnt að leika sem á að hlýða, en það
gefúr þó sitt í aðra hönd að leggja á
sig svolitla strembna hlustun, þegar
hann er annars vegar.
Mætti kannski sameina hið
heyrða og séða?
Á eíhisskrá tónleikanna vom tvö
verk Schönbergs, hið fyrra var Blásar-
akvintettinn opus 26. í hann er
gjaman vitnað sem fyrsta tólftóna-
verkið fyrir fleira en eitt hljóðfæri.
Þama er svo margt sem gerist í einu
að ærið er með að fylgjast. Raunar
gengur það allra best sé raddskrá höfð
við höndina og spuming hvort ekki
mætti gera tilraun með að sameina
hið heyrða og séða með því að varpa
raddskrá á tjald meðan leikið væri.
En það gilti svo sem einu hversu flók-
in músíkin var á að hlýða, Blásara-
kvintett Reykjavíkur sá fyrir því að
hún kæmist á skýrasta, þægilegasta
og listrænasta máta til eyma áhey-
rendanna. Það er alveg sama hvað er,
allt blása þeir jafnsnilldarlega, þessir
piltar.
Háðfuglinn Schönberg
Hitt verkið var Serenaðan ópus 24.
í henni er sagt að tólftónatæknin birt-
ist fyrst meðvituð og skýrt mótuð. Hún
er samin fyrir mislita hjörð, fiðlu, lágf-
iðlu, selló, klarínettu, bassaklarínettu,
gítar, mandólín og djúpa mannsrödd.
Þama birtist háðfuglinn Schönberg.
Sérstaklega er það í hljóðfæravalinu,
en það tekur mið af mansöngshópum
sem menn gátu leigt fyrrum væm þeir
ekki færir um að kyrja sjálfir. Það var
eitthvað annað þá en nú, þegar kveðj-
urnar eru bara sendar í óskalagaþátt-
um einhvers útvarpssendisins undir
nafnnúmeri og afgangurinn helgaður
þáttagerðargaurnum. En húmor
Schönbergs kemur fram í fleiru en
hljóðfæravalinu.
Fyrsti þátturinn er harla spaugileg-
ur mars og menúettinn næst á eftir
minnir oft meir á vals en menúett. Svo
er það Sonnettan eftir Petrarca í þýð-
ingu Stefan George. í efnisskrá birtist
hún einnig í ágætri þýðingu Þorsteins
Gylfasonar jafhhliða. Flutningurinn
tókst skínandi vel undir hárbeittri
stjórn Pauls Zukofskys. Þó fannst mér
að þau hefðu á stundum mátt leggja
meira upp úr styrkleikabrigðunum, en
þeim ætlar Schönberg stóran þátt í
að gefa músík sinni lit. En það skiptir
annars ekki höfuðmáli, Því að þetta
yar í heild úrvals Schönbergkvöld.
Menning
^ Þjóð bjamarins
Isaldarfólkið á Krímskaga
Jean M. Auel:
Þjóð bjarnarins mikla.
Skáldsaga um börn Jaröar.
íslensk þýðing: Fríða Á. Siguröardóttir.
Útgetandi: Vaka-Helgatell, Reykjavik 1986.
492 bls.
Það var fyrir tveim til þrem árum
að ég veitti athygli umsögn í News-
week um bókina The Clan of the
Cave Bear og varð ég strax heilluð
af því sem sagt var um hana og höf-
undinn, Jean M. Auel. Bókin kom
út í Bandaríkjunum 1980 og var þá,
þegar Newsweek greinin birtist, orð-
in margfóld metsölu- og verðlauna-
bók. Höfundurinn var sögð venjuleg
húsmóðir sem hefði verið búin að
eignast fimm böm við tuttugu og
fimm ára aldurinn. Þegar hún hafði
komið bömunum til manns, um það
bil sem hún var fertug, greip hana
áköf löngun til skrifta og mennta svo
að hún steypti sér út í nám og rann-
sóknir á uppruna mannsins á
jörðunni, sögu hans og þróun, ekki
hvað síst Neanderdalsmanna, sem
vom undir lok ísaldar, fyrir um 35
þúsund árum, að deyja út og í þann
mund að eftirláta Krómagnon-
mönnunum heimsbyggðina, þeim
hinum sömu og taldir em forfeður
okkar.
ísaldarfólk í helli
Jean M. Auel bjó í helli um hríð
(einhvers staðar i frétt um bókina
er talað um að hún hafi búið í ís-
helli, en það er ekki rétt, hún bjó í
venjulegum grjóthelli. ísaldarfólk
bjó ekki í eða á ísnum) til að kanna
á sjálfri sér hvemig slíkir bústaðir
reyndust. Hún lærði af fróðum fom-
leifafræðingum að búa til spjótsodda,
kynnti sér af feikilegum dugnaði
flest sem vitað er um náttúm þessa
löngu liðna tímabils og hvaða grös
vom þá við lýði og hvaða dýr gengu
um fjöll og skóga. Hún aflaði sér
fróðleiks um grasalækningar svo
sem sjá má í sögu hennar. Þetta
hefur hún allt numið við æðstu
menntastofhanir, háskólana í
Bandaríkjunum, og svo við vett-
vangskönnun í Suður-Evrópu.
Einnig - og ekki er það minnst um
vert - hefur hún kynnt sér hugmynd-
ir málvísinda og mannfræðinga um
þróun mannsins og stuðst við ný-
justu rannsóknir á tjáskiptum
manna m.a. þeim sem vísindamenn
hafa gert meðal frumstæðra þjóð-
flokka sem enn lifa meðal vor.
Þrjú ár var hún að undirbúa og
skrifa fyrstu bókina, Þjóð bjarnarins
mikla. Tveimur árum síðar, 1982,
kom út bókin Dalur hestanna (The
Valley of Horses) og árið 1985 kom
síðasta bókin til þessa, Mammút-
veiðimennimir (The Mammoth
Hunters) en allar bækumar bera
samheitið Böm Jarðar. Fréttir ber-
ast nú frá Bandaríkjunum að
höfundurinn vinni að rannsóknum
og undirbúningi fjórðu bókarinnar
um böm Jarðar.
Þessi fyrsta bók sagnaflokksins,
Þjóð bjamarins mikla, sem nú er
komin út í íslenskri þýðingu Fríðu
Á. Sigurðardóttur, er jafnframt
fyrsta bók höfúndar. En það er eng-
inn byrjendabragur á bókinni og
hlýtur höfundur að hafa skrifað
margt í leyni og búa jafnframt yfir
miklum rithæfileikum.
Sagan hefst In Media Res þar sem
Ayla litla, eða Telpan eins og hún
er kölluð í upphafi, er að synda og
leika sér í ánni og jörðin byrjar
skyndilega að skjálfa.
Ayla er formóðir okkar nútíma-
manna og er af þeim kynflokki sem
kallast Krómagnonmenn, háir til
hnésins með hvelft enni, andstæða
Neanderdalsmanna, sem era lágir,
hjólbeinóttir með afturhallandi enni.
Hinir síðamefiidu, sem kalla sig Þjóð
bjarnarins mikla, halda til á Krím-
skaganum og þar suður af í sögu
Auels. Þeir bjarga Aylu eftir jarð-
skjálftann mikla og ala hana upp.
Hinir, þ.e. Krómagnonmenn (sem
ekki 'era kallaðir því nafni í sög-
unni) búa norðar um það leyti sem
sagan gerist og fara ekki af þeim
miklar sögur í þessari bók en átökin
þeirra á milli era undirbyggð og
undirbúin með því að tefla Aylu fram
gegn Ættinni og láta sverfa til stáls
ef svo mætti segja, tefla gáfúm henn-
ar, forvitni, ályktunarhæfni og
frumleika gegn varfæmi, vanafestu
og ósveigjanleika ættarinnar og
vanhæfni til að hugsa afstrakt. En
Ayla tekur ástfóstri við þetta fólk
og elskar það, enda er það mörgum
kostum búið en eins og margt frum-
stætt fólk hrætt við allt sem er
Bókmenntir
Rannveig G. Ágústsdóttir
framandi og þar af leiðandi einnig
við Aylu þegar hún brýtur óskráð
lög þeirra. Þá er henni engin mis-
kunn sýnd.
Kynbundið minni sem gengur
að erfðum
í gegnum Aylu fáum við hugmynd-
ir um hvemig maðurinn stígur sín
fyrstu hikandi spor á framfarabraut-
inni. Enda þótt ættflokkur bjamar-
ins mikla sé mörgþúsund ára gamall
og hafi á löngum tíma aflað sér góðr-
ar þekkingar á ýmsu, m.a. lækninga-
mætti grasa og smíði steinaldar
verkfæra, vora þeir óhæfir til flókn-
ara náms. Heili þeirra mun hafa
verið byggður upp á annan hátt en
nútímamannsins. í sögunni erhaldið
fram merkilegri kenningu um það
að menning Ættarinnar hafi byggst
á erfðu minni sem var kynbundið:
„Það var minnið sem gerði þá ein-
staka“ (35). „Minningamar hjá fólki
Ættarinnar vora kynbundnar. Kon-
ur höfðu enga þörf fyrir fróðleik í
sambandi við veiðar, ekki frekar en
karlmennimir höfðu þörf fyrir þekk-
ingu á jurtalífi. Munurinn á heilabú-
um karla og kvenna var verk
náttúrannar, sem menning þeirra
byggði síðan á. Þetta var ein tilraun
móður náttúra til að takmarka höf-
uðstærðina svo að kynþátturinn
mætti lifa.“ (43).
Talað meðtáknum
Það er margt merkilegt við þessa
bók. Höfundurinn fléttar inn í
spennandi söguþráð fróðleik sem
spannar öll mannleg svið og dregur
fram það sem gerir manninn svo ein-
stakan og skilur hann frá dýrunum.
En höfundur hefur engu að síður ást
á málleysingjum og leggur þunga
áherslu á þá staðreynd að allar lif-
andi verur era skyldar og háðar
hver annarri. í sögunni kemur fram
að fólk Ættarinnar er þannig vaxið
að talfæri era lítt þroskuð og hefur
þetta fólk þróað með sér táknmál
sem er í raun aðalmál þeirra en
hljóðin sem það myndar neðarlega
í barka era til áherslu. Þetta er þög-
ult fólk, kann ekki að hlæja eða
gráta en tjáir allar dýpri tilfinningar
með táknmáli, hreyfingum og svip-
brigðum. Það getur ekki logið því
líkaminn segir alltaf til um hvað það
hugsar. Ayla verður leikin í að lesa
í hug manna á þennan hátt, þ.e. að
lesa hreyfingar og svipbrigði og síðar
notar hún sömu aðferð til að þekkja
dýrin. Og hún gleymir sínu eigin
máli í bili.
Töfralæknar og töframenn
Töfralækningar erfast í kvenlegg
og var Iza, fóstra Aylu, töfralæknir
hópsins. Hún kenndi Aylu (og les-
endum um leið). En töfralækningar
áttu ekkert skylt við þann töframátt
sem þurfti að beita til að hafa sam-
band við æðri máttarvöld og hina
framliðnu, eða til að spá fyrir veiði-
ferð eða til að bannfæra eða biðja
um blessun og sjá inn i framtíðina.
Til þess var töframaðurinn, Mogúr-
inn, sem ætíð var karlmaður. Og
hann stýrði helgiathöfnum hópsins,
þar sem konur máttu alls ekki vera
viðstaddar. Þær vora sér, oftast fyrir
utan hellinn sem athöfnin fór fram
í og köstuðu sér út í villtan dans
eftir að hafa drukkið eitthvert töfra-
lyfið. Þannig komu karlamir út úr
helli sínum að afliðinni nóttu, upp-
hafnir eftir helgihald, og gengu fram
á konur sínar eins og hráviði út um
allan völl, dauðuppgefiiar og stein-
sofandi eftir æstan dansinn.
Spennandi, dulúðug og
menntandi saga
Það er skemmst frá að segja að
fimm hundrað blaðsíðumar sleppa
manni ekki fyrr en þær era búnar.
Og þá fór undirrituð í bókaleiðangur
til að finna framhaldið á ensku og
fékk 2. og 3. bindið, The Valley of
Horses (544 bls.) Og The Mammoth
Hunters (723 bls.). Og hvílík lesning.
Það var enginn tími til að skrifa um
1. bindið í DV eins og ég hafði lofað
því sagan dáleiddi mig. En mikið
hefði ég samt viljað hafa þessi tvö
síðari bindi í hinni prýðisgóðu þýð-
ingu Fríðu. Það er eitthvað annað
að lesa íslensku þýðinguna með
stóra og góðu letri á máli sem líður
áreynslulaust fram þrátt fyrir mjög
mikið af fræðiorðum. Það væri
óskandi að Fríða sæi sér fært að
þýða framhaldið og að Vaka-Helga-
fell komi sem fyrst út með sögumar.
Rannveig.