Alþýðublaðið - 10.12.1988, Blaðsíða 13

Laugardagur 10. desember 1988
KRINGLAN
Úr gripah úsum í Kringluna
Rætt við Jón Ásbergsson framkvæmdastjóra í Hagkaup
EFTIR ÖNNU KRISTINE MAGNÚSDÓTTUR
Þegar hugmyndin aö
Kringlunni fæddist kom fáum
á óvart aö hún skyldi koma
frá Pálma Jónssyni, stofn-
anda og eiganda Hagkaups.
Pálmi haföi áöur hrint í fram-
kvæmd hugmyndum sem
höföu þótt ólíklegar til aö
veröa aö veruleika. Hugmynd-
ina aö Hagkaup fékk hann í
Bandaríkjunum fyrir réttum
þrjátíu árum og þegar starf-
semi fyrirtækisins hófst var
þaö í húsnæöi sem er eins
ólíkt Kringlunni og nokkurt
húsnæði getur verið.
En áöur en viö ræðum
meira um Kringluna og þátt
Hagkaups í þeirri byggingu
er rétt að rifja upp sögu Hag-
kaups, fyrirtækis sem brydd-
aö hefur upp á nýjungum í
verslunarháttum og risiö upp
gegn hefðum og ríkjandi
skipulagi.
HAGKAUP í HLÖÐU
Á MIKLATORGI
Hagkaup byrjaöi sem póst-
verslun og veröandi viö-
skiptavinir voru valdir af
handahófi úr símaskránni.
Þeim var sendur póstlisti
sem hægt var aö panta úr
fatnað og vefnaðarvöru og
undirtektir uröu strax góöar.
Póstlistarnir komu út á nokk-
urra mánaða fresti og áskrif-
endur uröu tólf þúsund.
Næsta skref var því að opna
afgreiðslu og fékk Hagkaup
inni fyrir starfsemi sína I
gripahúsum og hlööu Geirs
bónda viö Eskihlíö, þar sem
verslun var opnuö áriö 1960.
Fjórum árum síðar færöi
Hagkaup út kvíarnar og opn-
aöi verslun I Lækjargötu 4,
húsinu sem neöri hæöin
hrundi úr fyrir skömmu þegar
flytja átti þaó I Árbæinn. Á
þeim árum þótti lítt fínt aö
versla í Hagkaup og oft talað
um Hagkaups-vörur í niðrandi
tón. Menn héldu því fram aö
ódýrar vörur gætu ekki verið
vandaöar og sá hugsunar-
háttur loddi lengi viö.
HINN FRÆGI
HAGKAUPSSLOPPUR
Fatnaöur og vefnaöarvara
voru lengi vel stærstur hluti
vöruvalsins í Hagkaup og
Ijóst þótti aö hagkvæmt væri
aö opna saumastofu til að
sinna þörfum viðskiptavina.
Hún var sett á laggirnar um
svipað leyti og verslunin I
Lækjargötu var opnuð og
frægasta flíkin sem þar var
hönnuö er án efa hinn vin-
sæli Hagkaupssloppur, sem
flestar húsmæöur þeirra tíma
gengu daglega í. Þegar fram-
leiöslu þessara sloppa var
hætt höföu verið saumaðir
hátt á annað hundraö þúsund
sloppar, svo enginn þarf aö
efast um vinsældir þeirra!
Það var ekki fyrr en áriö 1967
sem Hagkaup fór aö selja
matvörur og þá fór skriðan af
staö fyrir alvöru. Hagkaup
byrjaöi aö selja appelsínur
frá Flórída sem kostuöu
helmingi minna þar en I öðr-
um verslunum í Reykjavík og
þegar sendingin seldist upp
á svipstundu ákvað Pálmi
Jónsson að opna matvöru-
deild viö Miklatorg, þar sem
boðið var upp á vörur frá
heildsölum og framleiðend-
um auk þess sem Hagkaup
flutti inn beint. Smásalar
kvörtuöu undan samkeppn-
inni og sumir kaupmenn
gengu svo langt að hætta aö
skipta við þá heildsala sem
MVND: MAGNÚS REYNIR
seldu Hagkaup vörur, sem
aftur leiddi til þess aö margir
heildsalanna hættu viöskipt-
um viö Hagkaup. Stríö var
hafiö. Kaupmenn kæröu Hag-
kaup fyrir of litla álagningu.
Hagkaup benti á lítinn til-
kostnaö og hagkvæm inn-
kaup og stríðinu lyktaði á
þann veg að kaupmenn uróu
aö sætta sig viö aö verslun
yrði aö búa vió frjálsa sam-
keppni.
Umsvif fyrírtækisins jukust
og iöngu fyrir 1970 haföi hús-
næði Hagkaups sprengt utan
af sér. Fyrirtækió tók á leigu
skemmu í Skeifunni og búð-
inni viö Miklatorg var lokaö.
Síöan tóku viö útibú víöa um
land, Hagkaup setti upp
verslun á Laugavegi og í
haust leigöi Hagkaup rekstur
SS í Nýjabæ á Seltjarnarnesi.
í Kringlunni rekur Hagkaup
tvær verslanir á sex þúsund
þá voru ráðnir breskir ráö-
gjafaarkitektar, íslenskir arki-
tektar og verkfræöistofa að
húsinu. Við vissum ekkert
hvernig þaö gengi aö selja
verslunarrými í Kringlunni og
reyndar voru undirtektir það
dræmar I upphafi aö við gát-
um ekki verið sérlega bjart-
sýnir. Framkvæmdir viö hús-
ið hófust áriö 1985 og ári síó-
ar sáum viö fram á aö draum-
urinn gæti ræst. Á þeim tíma
sem til stóö að byggja i
Mjóddinni sáum viö á athug-
unum okkar aö svona versl-
unarmiðstöö yröi aó byggjast
upp af einum aðila, enda
sést hversu langan tíma það
tók aö byggja upp Mjóddina,
þar sem hver hefur byggt fyr-
ir sig. Að okkar mati eru hug-
myndir manna þar ekki nógu
vel samhæfóar. Viö vildum aó
einn byggingaraöili tæki aö
sér aö reisa húsiö, og selja
síöan og leigja út einingar."
Jón segir hugmyndina að
í upphafi var aö fá menn til
að trúa því að þetta yröi
nokkurn tíma aö veruleika,"
segir Jón. „Þegar byrjaö var
aö byggja húsið, árió 1985,
var ekki búiö aö selja nema
örlítinn hluta húsnæóisins.
Menn voru margir hverjir
mjög tregir aó taka þátt í
þessu. í fyrsta lagi fannst
þeim þetta mjög mikil fram-
kvæmd og þoróu ekki aó
taka þá áhættu að kaupa
hluta í húsinu á fyrstu stig-
um málsins. Margir sáu einn-
ig ákveöna annmarka á þvi aö
Hagkaup skyldi vera bygging-
araöilinn, samkeppnisaðili
viö marga þá sem þarna var
um aó ræóa. Síðan var dreift
ótrúlegum sögum um hugs-
anlegan hagnað okkar af
þessari byggingu, en í stuttu
máli má segja þaö aö hagn-
aóur okkar er enginn. Þótt
þessi bygging hafi staóist
betur kostnaðaráætlun en
önnur álíka stór mannvirki á
væri óþarfa fjárfesting, versi-
unarhúsnæöi í Reykjavík
væri orðiö nægilegá stórt og
aö þetta væri samkeppni viö
gamla mióbæinn. Síöan voru
birtar alls konar tölur því til
staðfestingar, sem voru úr
lausu lofti gripnar." Þessa
fullyrðingu staöfestir Jón
með tölum sem hann segir
réttar: „Því var haldið fram aö
hér í Reykjavík væru 7—8 fer-
metrar af verslunarhúsnæði á
hvern íbúa, en staðreyndin er
sú aö þeir eru í kringum tveir
og þaö eftir aö Kringlan var
tekin í notkun." Hann segir
að jafnframt hafi verió mikiö
um þaó talað hvernig Hag-
kaupsmenn ætluöu sér aó
gína yfir starfseminni, „en
strax i upphafi var gerður
mjög ítarlegur samskipta-
samningur þannig aö menn
vissu nákvæmlega aö hverju
gengiö var varðandi sam-
skipti í Kringlunni", segir Jón.
í samningi þessum er meðal
fermetrum, matvöruverslun á
neöri hæö, sérvörudeild á
þeirri efri.
KRINGLAN VAR ÁHÆTTA
Hagkaupsmenn með
Pálma Jónsson í fararbroddi
tóku ákvöróun um aö reisa
húsnæöi yfir starfsemi Hag-
kaups upp úr 1980. Hagkaup
fékk úthlutað lóö í Mjóddinni,
en ákveðnir skilmálar voru
settir varöandi byggingu
verslunarhúss þar, skilmálar
sem Hagkaupsmenn gátu
ekki vió unaó. Þeir skiluöu
lóðinni því aftur og þegar
kom að því aö ákveöið var aö
hefja framkvæmdir I Kringlu-
mýri, nýja miðbænum, tók
Hagkaup aö sér að reisa þar
stórhýsi. Fyrir þaö voru þeir
af mörgum gagnrýndirog
menn sögöu tilgang Hag-
kaups aðeins þann aö geta
byggt ódýrt. Jón Ásbergsson,
framkvæmdastjóri Hagkaups,
vísaröllum slíkum fullyróing-
um á bug og segir Hagkaups-
menn þvert á móti hafa tekið
mikla áhættu með byggingu
Kringlunnar: „Við fengum
lóöina hér afhenta 1983 og
þeirri blöndu sem í Kringl-
unni er hafa komiö frá Pálma
Jónssyni, sem hafði komið í
svipaðar verslunarmiðstöðvar
erlendis: „íslendingar feröast
mikiö og Pálmi haföi komió í
verslunarmiðstöðvar sem
þessa í Bretlandi og Banda-
ríkjunum. Lokaútkoman er út-
færsla arkitekta á okkar hug-
myndum. Það var lögö rík
áhersla á þaö strax í upphafi
aö Kringlan yröi bjart og vist-
legt hús, hátt til lofts og vítt
til veggja, og viö vildum hafa
gróóur í húsinu. Sérfræöing-
arnir voru því næst fengnir til
aö hjálpa okkur aö velja
verslanir í húsið þannig aö
hér yröi eins góð blanda af
verslunarfyrirtækjum og
hægt væri að nálgast. Þaó
þýddi ekki aö vera með þrjá-
tfu skóbúðir eöa tuttugu úra-
búöir, þaö varö aó bjóöa upp
á fjölbreytta þjónustu."
HAGNAÐUR HAGKAUPS
ENGINN
Þegar búiö var aö hanna
húsió var farió að selja hug-
myndina: „Mesta vandamálið
Islandi, þá seig hún þó þaö
langt fram yfir upphaflegar
áætlanir aö viö höföum ekk-
ert annað út úr þessu en fyr-
irhöfnina."
FUNDU HUGMYNDINNI
ALLT TIL FDRÁTTU
Þótt margir hafi strax ýtt
hugmyndinni um Kringluna
frá sér voru aðrir trúaðir á
þessa byggingu: „Fyrstur til
að skrifa undir samning var
Magnús Baldvinsson úrsmiö-
ur,“ segir Jón. „Hann þoröi
aö taka þessa djörfu ákvörð-
un, enda var honum viö opn-
un hússins veittur sá heiöur
aö vera afhentur húslykillinn
eöa „clef du la porte,“ sem
hann geymir í verslun sinni.
Síðan komu menn hver af
öðrum en mjög fljótlega fóru
kaupmenn margir hverjir aö
finna þessari hugmynd allt til
foráttu. Það var upphafin
ótrúleg rógsherferö gegn
okkur og meira aö segja sá
formaður Kaupmannasamtak-
anna, Sigurður Haraldsson,
ástæöu til aö hnýta í okkur.
Kaupmenn töldu þá — og
telja kannski enn — aö þetta
annars kveðið á um forkaups-
rétt og vald stjórnarinnar til
aö stýra því hvaöa aðilar geti
veriö með starfsemi í Kringl-
unni: „Hagkaup á tvo menn í
stjórninni og kaupmenn
þrjá,“ segir Jón, „og þessar
reglur voru settar til að
stjórna því hvaöa blanda af
verslunum yröi þarna til fram-
búðar.“
OF MARGAR
TÍSKUVÖRUVERSLANIR
Hann segir að sjálfsagt
megi gagnrýna ákveðna
þætti í Kringlunni: „Sjálfum
finnst mér persónulega aö
þar heföu mátt vera fleiri
dömuverslanir og eins finnst
mér vanta verslun sem selur
hversdagsfatnaö fyrir karl-
menn. Mér finnst kannski
vera of mikið af tískuvöru-
verslunum í Kringlunni," seg-
ir Jón og leggur áherslu á aö
þetta sé eingöngu persónu-
legt álit sitt. Eins og málin
standa nú er ekki hægt aö
bæta verslunum við í Kringl-
unni en ef húsnæói losnar er
þaö í hendi stjórnarinnar að