Morgunblaðið - 12.06.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLABIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1987
ptotgiisitMii&ife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Augiýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Beðið eftir sögu-
legri niðurstöðu
ess er eindregið vænst, að
niðurstöður ráðherrafund-
ar Atlantshafsbandalagsins,
sem lýkur hér í Reylqavík í dag
verði á þann veg, að pólitískum
hindrunum á leiðinni til sam-
komulags milli Bandaríkja-
manna og Sovétmanna um að
fjarlægja meðaldrægar og
skammdrægar eldflaugar frá
Evrópu verði rutt úr vegi. Frá
því hefur verið skýrt, að Ron-
ald Reagan, Bandaríkjaforseti,
ætli að ávarpa bandarísku þjóð-
ina á mánudagskvöld og skýra
henni frá ályktunum fundarins
hér í Reylqavík og Feneyja-
fundarins fyrr í vikunni. Fer
ekki á milli mála, að Banda-
ríkjamenn búa sig undir loka-
lotuna í samningunum við
Sovétmenn um Evrópueld-
flaugamar.
Aður en frá þeim samningn-
um verður formlega gengið er
mikið starf eftir ekki síst að
því er varðar ákvæði um eftir-
lit. Einnig er ljóst, að ekki em
öll aðildarríki Atlantshafs-
bandalagsins jafn sátt við þá
niðurstöðu, sem er í augsýn.
Þess vegna verður áfram unnið
að því á stjómmálasviðinu að
samræma sjónarmiðin.
Frá því að þeir hittust hér í
Reykjavík Reagan og Mikhail
Gorbachev, leiðtogi Sovétríkj-
anna, hafa ríkisstjómir
NATO-landanna verið að átta
sig á hinum sögulegu hug-
myndum um fækkun kjam-
orkuvopna, sem hreyft var á
fundinum í Höfða. Ríkisstjóm-
imar hafa hvergi hvikað. Á
hinn bóginn féll Gorbachev frá
því skilyrði, að ekki yrði um
neina fækkun á Iqamorkuvopn-
um samið nema þrengt yrði að
geimvamaáætlun Bandaríkja-
manna. Eftir það komust
viðræður um „núll-lausnina“
að tillögu Reagans á nýjan
skrið.
Áður en ákvörðunin um
bandarísku Evrópueldflaugam-
ar var tekin af utanríkisráð-
herrum Atlantshafsbandalags-
ins í desember 1979, var rætt
um það, hvort ætti heldur að
koma eldflaugunum fyrir á
landi eða sjó. Niðurstaðan varð
sú, að þær skyldu settar upp í
fímm Vestur-Evrópulöndum.
Töldu menn það hafa meira
pólitískt gildi en hafa þær fald-
ar í kafbátum. Nú þegar rætt
er um brottflutning eldflaug-
anna verður þess vart, einkum
í málflutningi þeirra, sem alltaf
leggja sig fram um að ala á
tortryggni í garð Atlantshafs-
bandalagsins og telja vamar-
viðbúnað þess jafnvel
hættulegri en sóknarvopn Sov-
étmanna, að ætlunin sé að
fjölga kjamorkuvopnum í höf-
unum og ekki síst í nágrenni
íslands.
Um hinn væntanlega samn-
ing um Evrópueldflaugamar
er rætt sem söguleg þáttaskil
vegna þess, að þá yrði í fyrsta
sinn samið um fækkun kjam-
orkuvopna. Hafa talsmenn
Atlantshafsbandalagsins og ut-
anríkisráðherrar bandalags-
þjóðanna lagt ríka áherslu á
þessa staðreynd, meðal annars
í greinum hér í Morgunblaðinu
á miðvikudaginn. Þau stóru orð
yrðu að engu, ef Evrópueld-
flaugamar yrðu einungis flutt-
ar af landi út á höfín, enda
stendur það alls ekki til. Er
tímabært, að fulltrúar
hræðsluáróðursins um þetta
efiii hér á landi átti sig á þess-
ari einföldu staðreynd. Hitt er
ljóst, að Atlantshafsbandalagið
ætlar ekki að hverfa frá þeirri
vamarstefnu, sem byggist á
fælingarmætti kjamorku-
vopna. Eftir því sem þessum
vopnum fækkar á landi þeim
mun mikilvægari verða hin,
sem eftir eru í höfunum.
Þingmenn Alþýðubanda-
lagsins og Þjóðviljinn segja, að
nú verði að mótmæla kröftug-
lega innan Atlantshafsbanda-
lagsins „hugmyndum um
frekari vígbúnað í höfunum".
Þingmennimir og málgagn
þeirra ættu að líta sér nær en
til Atlantshafsbandalagsins.
Ekkert lát hefur verið á flota-
útþenslu Sovétmanna undan-
farin ár og misseri. Þrátt fyrir
fögur orð um frið og afvopnun
fjölgar sovéskum kafbátum
jafnt og þétt.
Carrington lávarður, fram-
kvæmdastjóri Atlantshafs-
bandalagsins, hefur sagt hér í
blaðinu, að í hugum manna sé
nafn Reykjavíkur óijúfanlega
tengt einhveijum merkustu
stjómmálaviðburðum í sögu
eftirstríðsáranna. í því efni
vísaði hann til leiðtogafundar-
ins síðastliðið haust. Á fundi
sínum hér í Reykjavík að þessu
sinni geta utanríkisráðherrar
Atlantshafsbandalagsins á
fundum sínum undir stjóm
Carringtons lávarðar gert um-
mæli hans hér í blaðinu að
áhrínisorðum og jafnframt
bætt merkum kafla við sögu
Atlantshafsbandalagsins.
UTANRÍKISRÁÐHERRAFUNDUR ATLANTSHAFSBANDAL.
Frá setningu fundar utanríkisráðherra ríkja Atlantshafsbandalagsins í Háskólabíói í gærmorgun. Það er M
á hægri og vinstri hönd sitja aðrir utanríkisráðherrar NATO-rflqanna að Giulio Andreotti, utanrikisráðhe
ingtons lvararðar, framkvæmdastj óra NATO, og Steingríms Hermannssonar, forsætisráðherra.
CARRINGTON LÁVARÐUR,
framkvæmdastjóri NATO, við setningu ráðherrafundaríns í gæi
Atburðarásin má ekk
undan öryggishagsm
Reykjavík er sannariega kjörinn vett-
vangur fyrir vorfundi okkar. í því
sambandi þarf ekki að rifja upp mikil-
vægi legu íslands og framlag þess
til vama NATO. Meðal grundvallarat-
riða í vömum Atlantshafsbandalags-
ins er að tryggja öryggi svæðisins
milli Grænlands, íslands og Bretlands
og halda norðurflota Sovétríkjanna í
skefjum á svæðinu milli Grænlands,
íslands og Noregs.
Við getum líka leitt hugann að því
að Reykjavík var vettvangur fundar
leiðtoga Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna fyrir átta mánuðum. Og sagan
gefur til kynna að NATO-fundir á
Islandi hneigjist til að vera mikilvæg-
ari en venja er. Á síðasta utanríkis-
ráðherrafuni, sem haldinn var hér
fyrir nítján árum, í júní 1968, var
samþykkt ályktun um gagnkvæma
og jafna fækkun heraflans (MBFR).
Sú ályktun kom í beinu framhaldi
af öðrum mjög mikilvægum fundi, í
desember 1967, þar sem ráðherramir
samþykktu formlega Harmel-skýrsl-
una um framtíðarverkefni Atlants-
hafsbandalagsins.
Frá mfnu sjónarmiði eru skýr
tengsl á milli allra þessara atburða.
Harmel-skýrslan er enn sá grundvöll-
ur sem við byggjum á í samskiptum
okkar við Sovétríkin og bandalagsríki
þeirra. Ef við virðum ekki báða þætti
þessarar stefriu er voðinn vís. Við þær
aðstæður sem við búum nú felur þetta
í sér að við verðum að vera raunsæ,
og raunsæi þýðir að við gerum okkur
grein fyrir hve langt við gengið í því
að fækka kjamorkuvopnum okkar
án þess að stefna öryggi okkar í
hættu. Við verðum líka að sýna &r-
vekni, sem þýðir að við verðum að
forðast óskhyggju um framvinduna f
Sovétríkjunum og vera á varðbergi
gagnvart áframhaldandi útþenslu
þeirra og eflingu hins hefðbundna
herafla. Loks verðum við að vera
hleypidómalaus, sem merkir að við
bregðumst á jákvæðan hátt við þeim
tillögum Sovétmanna er horfa til bóta
um leið og við gætum vandlega að
hemaðarlegum afleiðingum þeirra
fyrir okkur sjálfa. Til þess að þetta
geti gengið eftir þurftim við ekki
aðeins þá festu og einingu um mark-
mið sem við höfum náð áður þegar
mikið hefur legið við, heldur þurfum
við nú einnig í samskiptunum við
Sovétríkin nýja tegund af sveigjan-
leika sem við höfum ekki orðið að
sýna áður.
Ég sagði áðan að árvekni fæli í
sér að við horfðumst í augu við að
ekki hefur dregið úr hemaðarógn
Sovétríkjanna þótt tónninn í tals-
mönnum þeirra væri nú mýkri og
friðsamlegri en áður. Það er ekki
lengra síðan en í mánuðinum sem
leið að vamarmálaráðherrar NATO-
ríkjanna létu í ljós alvarlegar
áhyggjur yfir því að bilið milli getu
herafla NATO og Varsjárbandalags-
ins væri að aukast vegna stöðugrar
hemaðaruppbyggingar Sovétríkj-
anna. í ljósi þess að möguleiki er á
samkomulagi um kjamorkuvopn
töldu ráðherramir og æðstu yfirmenn
NATO biýna nauðsyn á því að leið-
rétta ákveðinn annmarka á hinum
hefðbunda herafla bandalagsins,
bæði hvað varðar fjölda vopna og
tegundir, tii þess að minnka megi
þörf okkar fyrir skjóta notkun kjam-
orkuvopnum f átökum.
í mínum huga er það lfka uggvekj-
andi hve mikill munur er á þessu
mati sérfræðinganna annars vegar
og því almenna viðhorfi f sumum
aðildarrfkjum NATO að dregið hafi
úr þeirri ógn sem að öryggj þeirra
stafar, sérstaklega eftir að Gorbachev
komst til valda, og að við getum með
einhveijum hætti minnkað öiyggi-
sviðbúnað okkar, bæði hvað kjam-
orkuvopn og hefðbundin vopn
áhrærir, af þeirri ástæðu einni að
Sovétríkin sýna Vesturlöndum nú ljú-
fari svip og hafa lýst sig hlynnta
kjamorkuvopnalausum heimi.
Við verðum að halda útgjöldum
okkar til vamarmála á því stigi að
þau nægi til að fæla Sovétríkin frá
árás. Það væri óforsjálni og óskyn-
semi að gera það ekki. Höfuðástæðan
fyrir því að tekist hefur að minnka
hættu á hemaðarárás er sú staðreynd
að við höfum treyst vamir okkar. Það
er lífsnauðsyn að við semjum ekki á
grundvelli veikleika. Ef við eigum að
ná þessu marki verðum við að halda
áfram að veija fíármunum í þessu
skyni - ekki síst ef við þurfum að
treysta meira en áður á hefðbundin
vopn en kjamorkuvopn. Ef Atlants-
hafsbandalagið á eftir að ná hemað-
arlegu jafnvægi gagnvart Varsjár-
bandalaginu, og það f Iq'ölfar
fækkunar vopna, verður það að hafa
nóg til eigin vama. Aðildarríki Atl-
antshafsbandalagsins verða að gera
sér grein fyrir því að þetta er grund-
vallarskilyrði.
Ég vísaði einnig til raunsæis eink-
um varðandi fækkun kjamorku-
vopna. Á Reykjavíkurfundinum í
október síðastliðnum var hreyít hug-
myndum um takmörkun vígbúnaðar,
sem menn höfðu varla leitt hugann
að áður. Af skiljanlegum ástæðum
var þessum hugmyndum tekið með
varúð og það var einnig nauðsynlegt.
Umræðumar, sem sigldu í kjölfarið,
voru gagnlegar og ég er þess fullviss
að á fundi okkar hér í Reykjavík nú
verður stigið enn eitt skrefið í átt til
takmörkunar á vígbúnaði og til auk-
ins stöðugleika í samskiptum austurs
og vesturs.
í hveiju einstöku tilviki verðum við
að huga vandlega að því, hvort enn
sé trúverðugur fælingarmáttur í
Vestur-Evrópu og hvort þau kerfi,
sem við veljum í staðinn fyrir hin
eldri, komi að tilætluðum hemaðar-
legum notum, og einnig að vandamál-
unum sem ójafnvægið í efnavopnum
og hefðbundnum vígbúnaði skapar.
Allt það sem ég hef sagt til þessa
sýnir hve breytingamar eru örar í
afvopnunarmálunum, einmitt þess
vegna er enn brýnna fyrir okkur en
áður að samræma afstöðu okkar. Við
höfum ekki efni á því, að atburðarás-
in grafi undan öryggishagsmunum
okkar. Við getum ekki heldur látið
viðræður um fækkun kjamorkuvopna
spilla stöðu okkar að því er varðar
hefðbundin vopn og efnavopn.
Þegar rætt er um hefðbundin vopn
er rétt að minnast þess, að MBFR-
viðræðumar má rekja beint til
Harmel-tímans. Að þeim skuli haldið
enn áfram mörgum ámm sfðar er til
marks um þann ásetning Vesturlanda
að knýja fram fækkun á hefðbundn-
um vopnum. Hvemig svo sem þessum
viðræðum lyktar á að halda þeim