Morgunblaðið - 22.10.2000, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 2000 B
25
—
MANNLIFSSTRAUMAR
LÆKNISFRÆÐI / Gerir vaxtarhormón fleira en að örva vöxt
bama og unglinga?
Vaxtarhormón
NÁLÆGT miðju heilans er svæði sem nefnist undirstúka (hypoth-
alamus) og niður úr henni gengur heiladingullinn, umlukinn beini.
Undii'stúka og heOadingull starfa náið saman að stjórn innkirtla-
starfsemi líkamans og hafa þar að auki ýmis önnur hlutverk. Eitt af
hormónunum sem myndast í framhluta heiladinguls er vaxtar-
hormón sem hefur áhrif á starfsemi hverrar einustu frumu líkam-
ans. Ef heOadingullinn framleiðir of lítið vaxtarhormón í bemsku
leiðir það til dvergvaxtar en ef framleiðslan er of mikil leiðir það til
risavaxtar.
Fram undir 1985 var vaxtar-
hormón einangrað úr heila-
dinglum af læknum sem fengust við
krufningar á lík-
um. Þessi aðferð
dugði alls ekki til
að fullnægja eftir-
spurninni í heimin-
um en eina viður-
kennda notkun
lyfsins á þeim ár-
um var handa
börnum sem
mynduðu of lítið
vaxtarhormón og urðu dvergar ef
þau fengu ekki meðferð. A þessum
árum var keppnisíþróttafólk farið
að misnota vaxtarhormón og tókst
stundum að ná til sín einhverju af
eftir Mcgnús
Jóhannsson
framleiðslunni með slæmum afleið-
ingum fyrir börnin. Þessi misnotk-
un heldur enn áfram eins og sést
t.d. af fréttum af Ólympíuleikunum
í Sydney. Um 1985 kom á markað
vaxtarhormón sem var framleitt
með erfðatækni og síðan hefur eng-
inn skortur verið á þessu lyfi. Vaxt-
arhormón er eitt af fyrstu lyfjunum
sem framleitt var með þessari nýju
tækni. Þetta er gert þannig að gen
úr mönnum, sem geyma upplýsing-
arnar um byggingu vaxtarhormóns,
eru einangruð. Búið er um genin á
sérstakan hátt og þeim komið fyrir
í veirum sem síðan flytja þau inn í
bakteríur. Bakteríumar eru rækt-
aðar í heppilegu æti í stórum tönk-
um og að ræktun lokinni er vaxtar-
Þ»|ÓÐLÍFSI>ANKAR/V ekkipörf á
pokkalegri ballest ípjóðarskútunni?
Bjarghringur
í ölduróti
EINS og allir vita er lífið markað sífelldum breytingum. Einmitt
þegar manni finnst að nú sér allt komið í rétt og gott horf - þá ríður
yfir ný holskefla af viðburðum sem kollvarpar öllu því sem áður virt-
ist svo traust í sessi og óumbreytanlegt. í öllu þessu umróti er nauð-
synlegt að eiga sér bjarghring til að halda í svo manni skoli ekki
löngu fyrir tímann upp að ströndinni hinum megin.
n
eflir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
Bjarghringurinn í breytinganna
ölduróti eru t.d. þær hefðir og
venjur sem við höldum með út í lífið.
Uppeldi hefur
margþættan til-
gang, það þarf að
kenna einni lítilli
mannveru að að-
lagast félagslega,
að haga sér á við-
eigandi hátt í sam-
félaginu, virða þær
reglur, hefðir og
venjur sem gilda á
hverjum tíma, en um leið þarf fólk að
læra að meðtaka hið nýja sem sífellt
skýtur upp kollinum á ólíklegasta
stað og tíma.
Ef vel tekst til er þama visst sam-
ræmi á milli - við höldum þá í nægi-
lega mikið af hinu gamla til þess að
skapa okkur öryggiskennd en nem-
um nægilega mikið af hinu nýja til að
fylgja straumnum í samfélaginu. Til
að ná hinu eftirsóknarverða jafn-
vægi þarf tæki til að miðla þessu
hvoru tveggja til fólks.
Fyrir utan nánustu fjölskyldu
hafa í þeim efnum gegnt stóru hlut-
verki sögur á kálfskinni, prestar,
kvöldvökur, skólar, ýmis félög, bæk-
ur, tímarit, dagblöð, útvarp, sjón-
varp og loks Netið. Állt miðar þetta
að hinu sama, segja frá því sem var,
er og verður.
Ef of mikið er af hinu gamla
stöðnum við, ef of mikið er af hinu
nýja missum við fótfestuna í tilver-
unni.
Við vitum að ef halda á saman fjöl-
skyldum eða þjóðum skiptir hið
liðna, sagan, miklu máli. Hefðir og
siðir eru nauðsynleg ballest. Ef
hormónið losað úr þeim og
einangrað. Nú, um 15 árum síðar,
er talsverður fjöldi lyfja framleidd-
ur með sömu eða svipuðum aðferð-
um, þessi framleiðsluaðferð er
kostnaðarsöm og lyfin eiga það
sameiginlegt að vera dýr.
Börn sem framleiða of lítið vaxt-
arhormón verða dvergvaxin ef ekk-
ert er að gert. Stundum er aðeins
um skort á vaxtarhormóni að ræða
en í öðrum tilvikum er skortur á
fleiri hormónum sem heiladingull-
inn framleiðir og þá eru einkennin
fleiri en lítill vöxtur. Einstaklingar
sem skortir vaxtarhormón verða
dvergvaxnir, hlutföllin í líkamanum
eru eðlileg en þeir ná kynþroska
seint. Greiningin er gerð með þvi að
fylgjast með vexti og mæla styrk
vaxtarhormóns í blóði. Öll börn sem
vaxa of hægt og skortir vaxtar-
hormón eiga að fá meðferð með
vaxtarhormóni; hér er farið eftir
ákveðnum reglum varðandi vaxtar-
hraða og styrk vaxtarhormóns í
blóði. Læknar eru ekki sammála
um hvort gefa skuli þetta hormón
ballestinni er varpað fyrir róða er
hætt við að yfirbyggingin hvolfi
skútunni. Þess meira framboð sem
er af hinu nýja og þess hærri öldur
breytinga sem rísa, því nauðsyn-
legra er að hafa ballestina trausta.
Ríkisútvarpið og Morgunblaðið
hafa um áratugi myndað traustar
brýr, jafnt yfir til þess nýja og
gamla. Báðir þessir fjölmiðlar
standa föstum fótum í sögu lands og
þjóðar en hafa jafnframt náð að vera
í framvarðasveit nútímans.
Nú standa yfir miklar umræður
um framtíð Ríkisútvarpsins. Það er
ekki tilviljun að nágrannalönd okkar
standa dyggan vörð um sín ríkisút-
vörp, þar hafa menn séð við athug-
anir að ungar einkastöðvar hyllast til
að halla sér ótæpilega að hinu nýja,
þeim hinum sömu mönnum er jafn-
framt Ijóst hve stórt og nauðsynlegt
hið sögulega hlutverk er í þjóðarvit-
undinni. Þeir vita að ef sú ballest
væri ekki um borð í þjóðarskútunni
þá myndi hún fljótlega kollsigla sig.
Mikið hefur verið rætt um nauð-
syn bættrar reikningskennslu hér á
landi. Úrbætur í þeim efnum leiða
vonandi til þess að menn geti reikn-
að út hvert hlutfall hins gamla og
nýja á að vera sem dugir til að við
getum áfram verið sameinuð íslensk
þjóð. í Ijósi þeirrar vitneskju þarf að
taka ákvarðanir um framtíð
Ríkisútvarpsins. Skammsýni gildir
ekki aðeins um það sem ókomið er
heldur hið liðna. Skammsýni má
ekki móta stefnuna um svo mikils-
verðan hlut sem eitt ríkisútvarp er
fyrir litla þjóð sem vill halda sjálf-
stæði sínu í stórum og breytinga-
gjörnum heimi.
Staðfesta þarf
pantanir
fyrir 23• október.

Vaxtarhormón þarf að gefa með
sprautu á hverjum degi.
bömum sem vaxa of hægt en em
með vaxtarhormón í blóði innan
eðlilegra marka. Mörgum finnst
rétt að gefa þessum börnum vaxt-
arhormón í 6 til 12 mánuði til að at-
huga hvort vaxtarhraðinn aukist og
gefa það áfram þeim sem hafa af
því gagn. Fullorðnir með vaxtar-
hormónsskort geta einnig haft gagn
af meðferð og getur almennt heilsu-
far þeirra stundum batnað veru-
lega.
Offramleiðsla á vaxtarhormóni er
mjög sjaldgæf og stafar oftast af
hormónamyndandi æxli í heila-
dingli. Ef þessi offramleiðsla byrjar
á bamsaldri vex bamið óeðlilega
hratt og getur orðið risavaxið; einn
frægur Islendingur á 20. öld var
haldinn þessum sjúkdómi, Jóhann
risi. Þegar offramleiðsla vaxtar»__
hormóns byrjar á fúllorðinsáram
verða hægfara breytingar á útliti
sem kallast æsavöxtur (acromeg-
aly). Við þetta stækka hendur, fæt-
ur, nef, augabrúnir, eyra og haka,
húðin verður dökk og gróf og rödd-
in rám. Þessir sjúklingar verða
þannig ófríðir og sumir beinlínis
tröllslegir. Sjúkdómnum fylgir
traflun á starfsemi margra líffæra
sem leiðir til alvarlegra veikinda ef
ekkert er að gert. Meðferð byggist
á skurðaðgerð, geislun á heiladingli
eða lyfjameðferð.
Vaxtarhormón verður að gefa,
með sprautu daglega en nú er búið
að finna nokkur efni sem hægt er
að taka inn og örva myndun og los-
un vaxtarhormóns úr heiladingli.
Verið er að gera ýmiss konar rann-
sóknir með þessi efni og gera menn
sér vonir um veralegt notagildi til
lækninga. Efnin má vonandi nota til
að örva vöxt barna sem geta þá
sloppið við sprauturnar og hugsan-
lega má bæta heilsu sumra aldraðra
með þessum lyfjum. Vísbendingar
era um að nota megi lyfin í barátt-
unni við offitu til að minnka fitu og
byggja upp vöðva í staðinn og að
lokum binda menn miklar vonir við
þessi lyf handa sjúklingum sem
horast mikið og missa vöðvamassa-r
og er þar einkum um að ræða sjúkl-
inga með krabbamein og alnæmi.
W Innritun
W er hafin!
hw Ný námskeið byrja 30. október
rA •
nÝTT-NVTT:
XT 1* ^
niorgnana
TUVALIN LEH) AÐ
bvhjadaginn.
m
'lí
'0.
k

FUNDIR
VIGTUN
MÆLING
MATARÆÐI
jsb - góður staðurfyrir konur
FRA TOPPI TIL TAARI
Námskeið sem hefur veitt ótalmörgum
konum frábæran árangur.
Þetta kerfi er eingöngu ætlað konum,
sem berjast við aukakílóin.
Uppbyggilegt, lokað námskeið. Fimm tímar
í viku, níu vikur í senn. Góður matarkúr
sem fýlgt er eftir daglega með andlegum
stuðningi, einkaviðtölum og fyrirlestrum um
mataræði og hollar lífsvenjur. Heilsufundir
þar sem farið er yfir förðun, klæðnað, hvemig
á að bera líkamann og efla sjálfstraustið.
FRA TOPPI TIL TAAR n
- framhald
Námskeið fyrir þær sem vilja
halda áfram í aðhaldi.
Fijálsir tímar, 9 vikur.
Fundir lx í viku í 9 vikur.
IBDDDBDi