Lesbók Morgunblaðsins - 15.04.1945, Blaðsíða 12
220
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ÁSÆLNI KONUNGSVALDS-
INS FYRR Á TÍMUM
— Eítir S. K. Steindórs —
Grófartún og Presthús, voru hjá-
leiguf frá Hofi, og voru eigendur
,j>eir sömu. Jörfi, hjet afbýli eitt er
bvgt var úr Ilofslandi, eigandi var
Bigurður lögrjettum. á Sandhóla-
ferju, sonur Magnúsar Guðmunds-
sonar í Iláfi í Holtum, var hann
einnig af ættlegg Ej’jólfs í Stóradal.
Krókur hjet enn eitt afbýli frá
Hofi, var Þorleifur lögrjettum. Sig-
urðsson í Arnarholti, eigandinn.
Jarðirnar: Bakka, Lykkju og
Brautarholt með 9 hjáleigum, áttu
J>au, Sigríður á Rauðamel, Hákon-
ardóttir Gíslasonar lögmanns, og
sonur hennar Oddur lögm. Sigurðs-
áön. ÁbúandijBrautarholts um þess-
ar mundir, var Jens Jörgensson,
danskur maður. Hafði hann verið
í þjónustu, Andrjesar ívarssonar
Rafns, eins þeirra Bessastaðamarma,
er ■ land vort höfðu á leigu. Hann
þótti „fáskiftinn og fyrirferðarlítill
maður“, og mun ekki hafa verhl
sjerlega óvinsæll. Ilann dólá Bessa-
stöðum árið 1695, áður en leigu-
samningstímabilið var á enda, og
með því að Jens Jörgensson, „var
kúnnugur hans brjefum og reikn-
ingum“. — Hlaut hann umboðs-
'menskuna. eða „Forpaktarastarf-
ið“. — Sem á þeim tímá þýddi í
rauninni lítið annað, en að veita
hínum erlendu kaupmönnum, vin-
satnlega þjónustu, svo einnig að
hafa um s.já, „með öllum konungs-
ins förléningum, og allri landsins
\ussri og óvissri inntekt“.
Arið 1698, brá Jens sjer norður
að Þingeyrum, og giftistt Sophiu,
^3 í 6 aita cjre in
systurdóttir Lauritsar Gottrup, lög-
rnanns.
Embættisheitið, lögmaður, er eft-
ir norskum lögunr, tekið í lögbók-
ina ,.Járnsíðu“ í þingskapahætti,
er lögleiddur var á Alþingi árið
1271. Kom lögmaðurinn í stað lög-
sögumannsins, er verið hafði eitfi
hið mesta virðingarstarf hjer á
landi, altjfrá grundvöllun Alþingis.
Hinn fyrsti lögmaður hjer á landi,
var hinn kunni sagnritari Sturla
Þórðarson. Oftast voru lögmenn-
irnir þó tveir, cn er líða tók á 17.
öldina, komu einnig;2 varalögmenn
til sögunnar, og hjelst það þannig,
þar til lögmannsstarfið var lagt
niður árið 1800. Ýar Magnús Ólafs-
son á Meðalfelli, bróðir Eggerts,
hinn síðasti lögmaður hjer> á landi.
Það þótti vitanlega alveg sjálf-
sagður hlutur, að lögmannsstarfi
gengdu einungis íslenskir nienn,
cnda þurfa þeir að hafa glögga
þekkingu á tungu vorri og sögu;
i’jettarfari og venjum. Voru lög-
tnenn kosnir af lögrjettunni, og
jafnan kjörnir hinir mætustu menn
í það vandasama starf, meðan iands
menn fengu því ráðið.
Hákon konungur 5,jvildi þó ekki
unna landsmönnum, þessara i'jett-
inda, og skipaði hingað árið 1300,
tvo norska lögmenn,, þá Loðinn af
Bakka og Bárð Högnasoon, en and-
staða landsmanna og óvild gegn
þessari „nýskipan" varð svo þrótt-
rnikil, að konungur sá sitt óvænna,
og kaus lögrjettan íslenska menn
eins og verið ,hafði. En er aldir
runnu, og ofstopi konungsvaldsins,
færðist í aukana, og virðingin fyrir
sjerrjettindum íslensku þjóðarinn-
ar, var að engu orðin, tóku Dana-
konungar að skipa danska menn
til lögmannsstarfa hjer á landi.
Laurits Gottrup, var hinn fyrsti
þeirra, ,skipaði konungur hann lög-
mann Vestur- og Norður-amtsins,
árið 1695. En þá var viðnámsþrótt-
ur landsmanna orðinn svo lamaður,
að litlum eða engum mótmælum
var hreyft gegn þessu freklega rjett
arbroti.
Um Gottrup segir „Eigi varð hann
lögmaður af því, hann væri lögspak
ari en margir aðrir hjer“. — Enda
var þess varla að vænta, því hann
hafði búið fsig undir annað æfistarf.
.Og kom hingað til lands í þjón-
ustu kaupmanna. Var hann um
margra ára 'skeið ,undirkaupmaður‘
í Straumfirði. L. Gottrup var þó Is-
lendingum velviljaður á ýmsan hátt
og undi/hag sínum vel hjer á landi.
Sennilega hefir hann verið orðinn
allvel að sjer í tungu vorri, er hann
varð lögnjaður, því þá hafði hann
haft búsetu h.jer á landi í 20 ár. —
Mun það hafa þótt nokkur bót f
máli úr því, sem komið var og senni,
lega hefur,Gottrup sjálfur talið sig
vera hálfgildings íslending, því er
Oddur Sigurðsson tók við lögmanns
störfumjaf honum, árið 1714, hugði
Gottrup ekki á brottför hjeðan af
landi, og andaðist á Þingeyrum ár-
ið 1723. Má það heita algjört eins-