Sunnudagsblaðið - 10.05.1964, Blaðsíða 12

Gestur GuÖfinnsson skrifar
+ ••
ALOG OG EYOING
teinabæja
STEINAR hcitir jörð ein í Austur-
Eyjafjallahreppi í Rangárvalla-
sýslu. Þetta er allmikil jörð, enda
hefur löngum verið margbýli þar.
T. d. er getið átta búenda í Stein-
um árið 1888. Hefur þá vcrið stað-
arlegt heim að líta í Steinum. Sjö
bæjanna stóðu í röð undir gró-
inni hlíðarbrekku og sneru stöfn-
um fram á hlaðið, sá áttundi stóð
að húsabaki ásamt hlöðum og hey-
görðum. Framan bæjanna stóðu
önnur útihús, ennfrcmur kirkjan.
Mannhæðarhár grjótgarður var of
an við bæjarhúsin til varnar fyrir
hruni úr fjallinu, en móbcrgshamr
ar allháir eru í Steinafjalli upp af
bæjunum og skerst þröngt gil nið-
ur gegnum hamrana, um það fell-
ur ósköp meinleysisleg lækjar-
sytra, Steinalækur, sem hverfur
stundum alveg í grjótið eða þorn-
ar upp að sumarlagi, cn á það til
að færast í aukana í rigningatíð
og leysingum og ryður þá gjarnan
fram aur og grjóti. Ekki fara þó
miklar sögur af tjóni á mönnum
eða mannvirkjum i Steinum fyrr
á öldum af völdum Steinalækjar
Qða grjóthruns úr fjallinu. í isl.
anná'sbrotum stendur þó þessi
klausa við árið 1604 um harla ó-
vcnjulegan kirkjugest í Steinum:
„Kringum 1. febr. var bærinn
Steinar í hættu fyrir hruni úr
fjalli, svo sem einu sinni áður
liafði vcrið, og olli það afskaplegu
slysi, einkum úr vesturátt. Auk
annars hrapaði stcinn úr fjallinu,
barst með ofsaflugi bcint á bæinn
og gcystist í gegnum og braut í
einu slagi ris þriggja liúsa, þar
sem inni voru húsmunir og heima-
menn sjálfir; og þannig fór hann
yfir kirkjugarðinn, inn í kirkjuna
sjálfa allt inn að prédikunarstól
og braut allt og bramlaði, cr fyr-
ir var. En hann cr talinn svo stór
og þungur, að 12 menn geta rétt
bifað honum úr stað með vcrkfær-
um“.
En það var ckki einungis margt
um manufólkið og búendurna i
Steinum um þcssar mundir lield-
ur einnig og ekki siður ýmsar
kynjaverur, sem gerðu garðinn
frægan og sögur fara af. Þar
bjuggu álfar og liuldufólk í hcll-
um og stcinum og áttu sína kirkju
rétt eins og aðrir og þótti cngum
mikið. Stóð hún „upp á Eamba-
lágum, að sögn Margrétar dóttur
Rafnkels í Núpakoti, sctn var svo
rammskyggn, að hún sá nærri Ijós
í hverjum stcini". Til bar það og,
að sitthvað óhreint slæddist heim
á bæina í Steinum, sér í lagi und-
an óveðrum cða ofsahlaupi í
Stcinalæk, og útburðargól heyrð-
ust, þcgar svo bar undir. Nykur
var í Hellisvatni og villtust sum-
ir á honum og héldu hcst vera,
þegar ltann flæktist á land, mun-
aði stundum mjóu, að illa færi.
Mikið af þcirri vitneskju, sctn
varöveitzt hefur um þessar kynja-
vcrur allar, eigum við að þakka
Jóni Sigurðssyni þjóðsagnasafn-
ara í Steinum, setn var liinn ötul-
asti skrásctjari slíkra fræða. Mcrk
ust eru þó ef til vill munmnæli
um álögin á Steinabæjum, scm
Jón kvað vera þau, að Steinalæk-
ur skyldi taka af bæjarliúsin, l>°
ekki meðan kirkjan væri, en það
kom fram með eftirminnilcgum
hæÞi um hálfri öld eftir dauða
Jóns, enda var þá aflögð kirkjan
í Steinum.
Hér verður nú lílillega rakin
sagan um álög og cyðingu bæj-
anna í Steinum, tildrög álaganna
og lýsing á þeim náttúruhamför-
um, scm cyöingunni ollu, en um
þá atburði eru tiltækar góðar hcim
ildir, enda stutt uin liðið, síðan
þeir gerðust. En fyi'st verða hér
sagðar nokkrar sögur Jóns um hin
ar fjölmörgu annarlegu vcrur >
Steinum, scm sumar voru honum
samtíða þar, en aðrar fyxir hans
343 SUNNUDAGSBþAJJ • HVÝVVBÍABW