Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1963, Blaðsíða 16

*
Gissur O. Erlingsson:
Skrykkjótt sigliiig í skipalest
Klukkan sex að morgni laugar-
dagsins 3. apríl 1943 létti e. s.
Selfoss akkerum og sigldi út fyrir
Gróttu. Þar átti hann að taka sér
stöðu í skipalest vestur um Atlants-
haf til Halifax í Kanada. Ég var
skráður loftskeytamaður á skipið
í þessa ferð, en skipstjóri var Egill
Þorgilsson.
Skipalestum var þannig hagað á
þessum tímum, að siglt var í röð-
um, oftast þrjú til fimm skip í
hverri og raðirnar eins margar og
með þurfti. Skipin urðu að fara
með nákvæmlega jöfnum hraða, ef
fylkingin átti ekki að riðlast, og
aftara skip hélt sig sem næst í
kjölfari þess næsta á undan. Fyrstu
skipin í röðunum gættu svo þess,
að rétt bil væri milli raða. Slík sam-
sigling krafðist að sjálfsögðu sí-
felldrar árvekni skipstjómar- og
vélgæzlumanna, ef vel átti að fara,
því að sífellt þurfti að vera að að-
hæfa hraða skipsins hraða næsta
skips á undan, en fremstu skipin
að gæta þess að sigla sem næst því
samsíða. Það er þá líka augljóst
mál, að hraða hverrar skipalestar
réði hæggengasta skipið í hópnum.
Hverri skipalest fylgdu fleiri eða
færri herskip til vemdar gegn á-
rásum. Þau höguðu gæzlu sinni
svo, að eitt þeirra eða fleiri, oftast
tundurspillar, sigldu í krákustíg-
um á undan, en sitt til hvorrar hlið-
ar við hana voru 1 eða fleiri gæzlu-
skip, oftast korvettur, litlar og
snúningsliprar hersnekkjur á
stærð við togara.
Augljóst er, að þetta fyrirkomu-
lag skerti mjög nýtingu skipastóls-
ins, þar sem hin hraðskreiðari skip
þurftu jafnan að draga úr ferð
sinni, svo að hin hæggengari gætu
fylgzt með, auk þess, sem tafir
urðu við brottför, meðan verið var
að safna saman skipum í hæfilegan
flota. í ferðum yfir Atlantshafið
þurftu skipin í upphafi ferðar að
leggja leið sína að einni brottfarar-
Höfundur greinarinnar.
höfn í stað þess að fara beint, og
þegar yfir hafið kom, fór lestin
sem heild til eins staðar, þaðan sem
leiðir skipanna skildu og hvert inn
sig eða smærri heildir fóru til end-
anlegs ákvörðunarstaðar. Til dæm-
is var ekki óalgengt, að íslenzk
skip, sem fara áttu til Kanada eða
Bandaríkjanna þyrftu fyrst að
fara í skipalest til Skotlands og
sameinast þar flota yfir Atlants-
haf og taka aftur sama krókinn í
bakaleiðinni. Allt stuðlaði þetta að
því að gera ferðirnar lengri og
tímafrekari en annars hefði verið.
Til dæmis tók ferð sú hálfa níundu
viku, sem hér verður sagt frá, en
hefði ekki þurft að taka nema fjór-
ar vikur eða rösklega það við eðli-
leg skilyrði á friðartímum.
Þennan morgun, þegar lagt var
af stað, var vestanátt talsvert
hvöss og æðimikill sjór. Selfoss
hafði ekkert að flytja vestur um
haf og sigldi því eingöngu með kjöl-
festu.
Þegar fyrir Garðskaga kom, var
tekin stefna á Reykjanes. Það var
vísbending þess, að ekki mundi eiga
að sigla skemmstu leið, og þegar
komið var fyrir Reykjanes, sem
var ekki fyrr en klukkan þrjú eft-
ir hádegi, var gefin upp suð-suð-
austlæg stefna, eða sem næst
þvert úr stefnu til ákvörðunar-
staðarins.
Veðrið herti enn þegar á daginn
leið, vindur orðinn 8 stig um mið-
nætti. Misstum við af skipalestinni
um nóttina, en þegar birti um morg-
uninn sást hún framundan í nokk-
urri fjarlægð. Þó að gangvél Sel-
foss væri knúin til hins ýtrasta,
dró nú enn í sundur, enda herti
veðrið þennan dag. Um hádegi var
skipalestin horfin sjónum og við
vaktaskiptin klukkan fjögur eftir
hádegi var vindstyrkur orðinn níu
stig og haugasjór.
Þegar degi tók að halla, renndi
að okkur korvetta, kallaði okkur
upp með morselampa og spurði
hversvegna við værum ekki á okk-
ar stað í skipalestinni. Því var auð-
svarað, við gerðum eins og við
gátum. Fór nú korvettan með það
og er úr augsýn eftir stutta stund.
Tveim tímum síðar eða því sem
næst kom korvettan aftur á vett-
vang og hafði meðferðis skeyti frá
fyrirliða skipaflotans:
Legg til að þér snúið tafarlaust
aftur til Reykjavíkur“.
Þetta varð ekki misskilið. For-
ustumaður skipaflotans neitaði
semsé allri ábyrgð á Selfossi, og
viðbúið, að hann mundi ekki doka
við eftir honum, ef hann drægist
aftur úr. Það var því um tvennt að
velja, og hvorugt gott. Hætta á að
sigla einskipa yfir haf morandi af
kafbátum eða leggja niður rófuna
og snauta heim aftur. Þetta var
fyrsta ferð Egils í skipstjórastöðu.
Og hann bar ábyrgð á skipi og
skipshöfn, milli tuttugu og þrjátíu
mannslífum. Hins var og að gæta,
að skipshöfninni allri voru ljósar
hættur slíkra siglinga áður en lagt
var af stað, og auðvitað líka, að
alltaf gat komið fyrir að skipalest
tvístraðist, annað hvort af völdum
veðurs, eins og nú, eða þá, eins og
YÍKINGUR
40