Fjölnir


Fjölnir - 04.07.1997, Page 51

Fjölnir - 04.07.1997, Page 51
Hugleiðing Bak við fjöllin hverfiar dagurinn og tungl birtist einsog lukt bak við kínverskan skerm Þennan dag hafa margir litið ljósið hérna og margir siglt á bátnum yfir fljótið Það er sjálfsagt (bls.77, Gyrðir Eliasson, Indiánasumar, Mál og menning 1996) Hér er aftur líkt og um að ræða þýðingu. Orðið fljót hefur þennan sama erlenda keim og sléttan, enda ekki til í íslensku nema sem örnefni, til dæmis austur á Héraði. Lagarfljót er stundum nefnt Fljótið en þá jafnan með stórum staf. Hér er maður því að líkindum staddur enn austar, kannski á bökkum þess gula. I daufri mollu. Það er einhver ægileg geðdeyfð við völd í íslenskri ljóðlist, langstaðin lognmolla, sem að einhverju leyti má rekja austur í morgunlandið: Japönsk áhrif eða öllu heldur misskilningur á japönskum áhrifum í gegnum ensku og amerísku hafa hreiðrað um sig í fagurfræði skálda okkar. Hið íslenska nútíðar-skáld birtist okkur sem dauflyndur og feiminn heimavinnandi húsfaðir sem alltaf er hálf sloj og leggur sig þess vegna oft; hættir sér ekki út nema veðrið sé skaplegt, helst næstum því japanskt. Allavega að það sé logn. Hann er dottinn á með dúnalogni í íslenskri ljóðlist, áttleysu og háttleysu. I ljóðum Óskars Árna Óskarssonar má kenna tvö meginstef: a) Það er logn. b) Skáldið hallar sér. Af 34 ljóðum í síðustu bók hans, Ljós til aS mála nóttina, eru 13 ort í logni, 8 í svefni, svefn- rofum eða um svefn. I tveimur Ijóðum er sofið í logni eða svefn er lygn. I einu er svefninn alveg við það að síga á brá. Restin er með frjálsu vali. A bls. 13 í umræddri bók er að finna ljóð sem lýsir vel láréttri stöðu ljóðsins: Morgunn á kvistinum Grá ský eins og hella yfir þakglugganum fletti gömlum ljóðmælum Fjallaskáldsins „myrk sig skýin hringa" óvíst hvort ég fer á fætur framar Hér gefur að líta samband nútíðarskáldsins við gamalt þjóðskáld. Ekki aðeins kemur línan „myrk sig skýin hringa“ eins og hraustlegur kveð- andi vindsveipur inn í ljóðið; - í raun eins og alvöru LJÓÐLÍNA, sem virkar hér eins og LÍF- LÍNA, sem ekki megnar þó að bjarga fjörlitlu ljóði — heldur er skáldið sjálft ofúrliði borið af krafti hins forna seiðs; effir að ljóðmælandi hefúr lesið Fjallaskáldið kemst það bara ekki á fætur, og óvíst að hann fari á fætur framar, enda er hann að þykkna upp og ekkert lengur japanskt lognið utandyra. Ljóðskáldið hefúr lagst í kör. Og óvíst hvort það rís úr henni. Ljóðið er að deyja. Og það mun deyja ef ljóðskáldin rífa sig ekki upp á rassinum og fara að glíma af einhverri alvöru við Ijóð og ljóðform, fara að segja okkur einhver frekari tíð- indi en hversu erfitt það sé að hafa sig á fætur. Við hljótum að fara fram á meira. Nú er svo komið að ljóðskáldin senda frá sér bók á þriggja ára fresti. Flestar fara þær hljóðlega, með veggjum — ekkert skáld okkar virðist hafa nægilegt sjálfstraust til að halda Ijóðum sínum beinlínis fram, hitt er reglan; menn reyna fremur að fela þau. Niðurstaðan er sú að á almennum bókamarkaði sjást ljóðabækur varla lengur, enda flestar of þunnar til að sjást á færi: Meðallengd ljóðmæla dagsins í dag eru 50 síður. Á hverri síðu eru að meðaltali þrjár ljóðlínur; Ljóðunum mætti í raun koma fýrir á 10 síðum. Ekki er óalgengt að þriðjungur efnisins sé þýddur. Nú er enginn að fara fram á meiri afköst af ljóðlínumönnum okk- ar, slíkt væri til að æra óstöðugan, en úr þessu pappírstómi verður bara aldrei neinn viðburður. Lesandinn fær aldrei á tilfinninguna að skáldið hafi lagt allt undir og sjálft sig líka. Utgáfúrnar virka meira líkt og árbækur skáldanna, eða frétta- bréf rithöfúndasambands; í þær er safnað þrjátíu ljóðum eða svo, sem aldrei ná að ýta mikið frá sér í bókaskápnum; á hverju ári hverfa 50 síður kjalarlausar inn í ljóðahítina sem fýllir hillur landsmanna. Þegar svo litið er á eina sltka síðu sem blasir við hvít og auð að öðru leyti en því að í vinstra horni standa þrjár ljóðlínur, um leið og útrýming skóganna er höfð í huga, er ekki laust við að að manni læðist sá grunur að útgáfa slíkra ljóðbæklinga sé hreinlega úrelt. Þrátt fýrir þetta dáðleysi í ljóðaútgáfú vantar ekki afköstin hjá þeim fáu einstaklingum sem enn kljást við ljóðformið. Gallinn er bara sá að maður hefúr það á tilfinningunni að menn séu hvorki að „kljást“, né sé heldur til neitt lengur sem heitir „ljóðform". Allt virðist manni þetta of auðvelt, engin merki um átök. Hugleiðing Bak við fjöllin hverfúr dagurinn og tungl birtist einsog lukt bak við kínverskan skerm. Þennan dag hafa margir litið ljósið hérna og margir siglt á bátnum yfir fljótið. Það er sjálfsagt. Er eitthvað sem mælir sérstaklega með því að þessu ljóði sé stillt upp í línur? Nýtur það sín bet- ur þannig? Er eitthvað sem segir okkur að „Þenn- an dag“ sé fremur ljóðlína en upphaf venjulegrar prósa-setningar? Reyndar verður orðaröð létt ein- kennileg þegar línurnar eru skrifaðar út en þó virðist þetta form hæfa skáldskapnum betur. Og hvað höfúm við þá? Varla mjög bundið mál. Nú- tímaljóðið kemur okkur fýrir sjónir líkt og venju- legur prósi sem skipt er upp án sýnilegra raka. Ljóðlínurnar eru dulbúinn prósi með dlgerðar- legri orðaröð. Og án greinarmerkja. Með forminu hverfúr glíman og með glím- unni hverfúr póesían. Ljóðlist dagsins er líkt og bragðdaufur endurómur af einhverju sem var. Einhverju sem áður var, eða er svo langt iangt í burtu. Að miklu leyti gengur hún út á það eitt að koma til skila hugmynd skáldsins sem það fékk á gönguferð sinni i gær. Það heyrir til undantekn- inga ef ljóðin innihalda tvær eða fleiri hugmynd- ir. Hugmynd sprettur aldrei af hugmynd. Hún stendur alltaf ein, eins og hún kom í huga skálds- ins á síðdegisgöngu þess. Formið er ekkert og býður því ekki upp á nein átök, enga glímu; af einni hugmynd fæðast ekki fleiri. Þess vegna eru ljóðin svo lítil í sér. Löngu Iiðið Niðri á sléttunni glampandi fiðrildi á sléttunni fiðrildi en blómin öll moldarlit Hér er komin ein sýn, ein hugmynd, stutt hughrif sem skáldið hefúr orðið fýrir á göngu útí það græna. Hugdreifúnum er komið vel til skila, það er fegurð í þessu, en sú fegurð er sú hin sama og skáldið sá „á vettvangi“, í haganum; sjálft bæt- ir það engu við; það skilar henni einungis í orð; hún öðlast enga nýja og stærri merkingu. Við- brögð lesandans eru öll á þessa leið: Já þetta er fallegt. Já þetta hefur skáldið séð. Maður reynir að sjá fýrir sér þessa sýn en sú sýn er ekki sköpuð af ljóðinu sjálfu heldur af því sem það segir frá. Lesandinn hrífst ekki af ljóðinu heldur því sem ljóðið hrífst af. Við getum orðað þetta þannig: Ljóðskáldið fór út að ganga og sá fiðrildi, fannst þau flott og vill nú segja okkur frá því: Eg sá fiðrildi og það var rosalegt. Já var það? segjum við. Ljóðin eru viðbrögð skáldsins við náttúru- upplifun, endursagnir upplifana, í stað þess að vera lesandanum upplifún. Skáldið reynir að lýsa í orðum þeim fiðrildum sem það sá í stað þess að orð þess verði þau fiðrildi sem lesandinn fær séð. Ljóðið hér að ofan er líkt og almenn útlegg- ing á efni ferskeytlu, minnir á áðurnefnda enska Sigurður Guðmundsson Amsterdam — Hollandi Sigurður Guðmundsson Amsterdam: Iceland — twelve points Islande — douze points útleggingu á stöku Fjallaskáldsins. Skáldin hafa fýrir löngu kastað frá sér gömlu góðu bragfræðinni og yrkja nú flest í hefðbundnu formi; hinu formlausa formi; þar sem alit stendur opið og ekki er að sjá neina reglu, engar ástæður fýrir línuskiptingum, stundum örlar á hrynjandi en svo hverfúr hún aftur, og stundum stinga stuðlar upp kolli en hverfa svo jafnóðum: Satt að segja hefúr maður enga tilfinningu fýrir ljóð„formi“ samtímans. Prósaljóðin ein virka „heiðarleg“. Þó eru til skáld sem enn yrkja á einhverskon- ar formi, undir einhverjum ímynduðum hætti. í þeim kraumar gömul hrynjund; á milli línanna glittir í einhverskonar bragfræði, blóðugar tóftir af gömlu brageyra sem tíminn (og vatnið) reyndu að skera af á sínum tíma en tókst ekki alveg, og án þess það hafi að fúllu vaxið aftur. Líkt og fórnarlömb tímans og tískunnar eru þessi skáld hneppt í bönd formleysisins, og líður sýnilega ekki vel. Dæmi um slíkt skáld er Geirlaugur Magnússon. Ljóð hans eru flest á ystu mörkum þess að öðlast form. Á síðustu stundu hafa kollegarnir krafið hann um formleysið og rétt honum skáldahnífinn til að skera niður og tálga burt léttleikann og hrynjandina, hvaðeina það sem veitt gæti lesandanum gleði eða gert honum auðveldara fýrir. Á síðustu stundu, rétt áður en einhver náði að hrópa: Gamaldags! Gamaldags! Hvað er meira gamaldags en hefðbundið formlaust ljóð? Geirlaugur er tormeltur af sjálfsdáðum. Sam- kvæmt fýrirmælum tísku — 30 ára gamalli tísku — tyrfir hann ljóð sín, og breiðir yfir raunveru- legar ættir þeirra sem glöggur lesandi getur þó rakið beina leið í Bólu. Hér hæfir ágætlega að leiða fram ljóð Geirlaugs tileinkað hækumeistar- anum góða sem enn virðist rúmliggjandi, eða rétt svo rísandi, á sínum kvisti: Suðrið til ÓskarsÁma snemmendis tínir skáldið stírurnar uppúr skúffúnni og starir út um brotinn ljórann á venus í suðrinu á strætum vaknar ys þys og rógur prentspúandi dreka en í suðrinu blikar dauf von um jarðvísi (bls.58, Geir/augur Magnússon, Þrítengt, Mál og menning 1996) Geirlaugur er skáld. Hann er skáld í álögum. Hann er skáld í áunnum álögum. Hún liggur kannski ekki í augum uppi, merking orðsins „jarðvísi", ekki fremur en það hvað titill bókar- innar þýðir í raun, og heldur er efni ljóðsins >• Einar Örn Benediktsson 27 ég er að fara ekki reka á eftir mér 42 Það var svo sárt að kveðja hana vinur minn spurði „er hún með svona harðar varir“ 14 ég hata bíla sem spóla í hálku Fjölnir 51 sumar '97

x

Fjölnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.