Ægir - 01.01.2008, Blaðsíða 22

22
Helga Katrín Tryggvadóttir, BA
í mannfræði frá Háskóla
Íslands, hefur tekið saman
afar athyglisverða skýrslu fyrir
samgönguráðuneytið um hlut-
verk og stöðu sjókvenna á
Íslandi. Markmiðið með verk-
efninu var að kanna fjölda
þeirra kvenna sem sækja sjó-
inn á Íslandi, starfsaðstæður
þeirra og upplifun þeirra af
starfinu og viðhorfi samfélags-
ins til þess.
Í samtali við Ægi sagði
Helga Katrín að hún ætti eng-
in bein tengsl við sjómennsku
og því hefði áhugi hennar á
þessu viðfangsefni ekki kom-
ið til af því að starfa eða alast
upp við sjómennsku eða fisk-
vinnslu. Þvert á móti væri
hún fædd og uppalinn í
Gnúpverjahreppi, sem væri í
raun eins langt frá sjó í byggð
á Íslandi og mögulegt væri!
„Ég var einfaldlega beðin að
taka þetta verkefni að mér
fyrir ráðuneytið og mér fannst
það strax mjög áhugavert. Eft-
ir á að hyggja tel ég að í raun
hafi verið betra fyrir mig að
rannsaka þetta án þess að
hafa innsýn í sjávarútveg og
sjósókn. Það er engin spurn-
ing að það var löngu tíma-
bært að skoða þetta. Á sínum
tíma gerði Þórunn Magn-
úsdóttir athugun á þessu við-
fangsefni fyrir tímabilið 1891
til 1981 en ég skoðaði tíma-
bilið frá 1982 til dagsins í
dag,” sagði Helga Katrín.
Hún sagði það hafa komið
sér nokkuð á óvart að konum
til sjós hafi hlutfallslega fæk-
kað hin síðustu ár, á sama tí-
ma og konur væru að sækja í
sig veðrið í flestum störfum
sem til þessa hafa verið
skilgreind sem “karlastörf”.
„Ég kynnti mér söguna í þes-
su og komst að því að það
voru miklu fleiri en Þuríður
formaður sem stundaði sjóinn
hér áður fyrr. Í fornsögunum
segir til dæmis frá því að am-
báttir hafi sótt sjóinn,” segir
Helga Katrín. En er hún ekki
komin með brennandi áhuga
á sjómennsku eftir þessa
rannsókn? „Jú, ég get ekki
neitað því að mér finnst þessi
heimur nokkuð áhugaverður.
Kannski maður eigi eftir að
skella sér á sjóinn,” sagði hún
og hló. Sem stendur starfar
Helga Katrín á Hagstofu Ís-
lands, en hún horfir til þess
að fara í meistaranám utan
landssteinanna næsta haust.
Unnið út frá
lögskráningargrunni
Helga Katrín vann sína rann-
sókn út frá lögskráningar-
grunni sjómanna og skráði
niður fjölda kvenna sem hafa
á undanförnum árum verið á
skipum og bátum á Íslands-
miðum. Einnig kemur þar
fram aldur þeirra, fjöldi sjó-
ferðadaga o.fl Einnig tók
Helga Katrín viðtöl við fimm
konur sem starfað höfðu á sjó
til að fá innsýn í upplifun
þeirra af starfinu.
Rannsóknin leiddi í ljós að
konur ná sjaldnast að vera
yfir 10% sjómanna, sem Helga
Katrín telur að tengist menn-
ingarbundnum þáttum, sem
hún orðar svo, þ.e. skiptingu
vinnunnar í karla- og kvenna-
störf og takmörkuðum vilja
fólks til að haga sér í ósam-
ræmi við ímynd karlmennsku
og kvenleika. Einnig hefur sitt
að segja ábyrgð kvenna á
heimili og börnum sem og
minnkandi framboð á störfum
á sjó.
„Allar kvennanna sem ég
tók viðtöl við létu vel af því
að vinna á sjó og engin þeirra
áleit sig hafa liðið fyrir það
að vera kona í því „karla-
starfi“ sem sjómennskan er
álitin vera. Reynsla kvenna af
störfum á sjó er afar misjöfn,
bæði eftir löndum og jafnvel
eftir áhöfnum. Algengara virð-
ist þó að hún sé jákvæð en
neikvæð. Eins virðast konur
finna fremur fyrir jákvæðum
viðbrögðum en neikvæðum
gagnvart vinnu sinni. Hversu
erfitt þeim reynist að stunda
sjómennsku með börn fer
mikið eftir því hversu mikið
maki og nánasta fjölskylda
geta hlaupið undir bagga. Al-
mennt séð fannst þeim fátt
koma í veg fyrir að konur
gætu ekki stundað sjóinn í
meira mæli,” segir Helga Katr-
ín.
Hún segir að konum í
rannsókninni hafi borið sam-
an um að sjómennska væri
líkamlega erfið, en álitu hana
þó ekki of erfiða fyrir konur.
Ein kvennanna sem Helga
Katrín ræddi við nefndi að
hugsanlega þyrftu konur að
leggja meira á sig til að ná
sömu afköstum og karlarnir
en þá skipti mestu máli að
vera dugleg.
Árið 1981 voru flestar kon-
ur til sjós í störfum matsveina
en á árunum 2003 til 2007
voru flestar konur í lögskrán-
ingargrunni sjómanna í starfi
háseta. Fæstar voru í yfir-
mannastörfum – þ.e. sem
matsmenn, í vélstjórn og skip-
stjórn.
Líkamlega erfitt starf?
„Engin þeirra kvenna sem ég
ræddi við vildi meina að það
væri erfiðara fyrir konur en
karla að sinna yfirmannsstöð-
um um borð. Sú sem unnið
hafði sem skipstjóri taldi að
það væru engar hömlur á því
fyrir konur að vera í yf-
irmannsstöðum á skipum.
Það gæti ef til vill verið þeirra
leið inn í sjómennskuna, þar
S J Ó K O N U R
Áhugaverður heimur
- segir Helga Katrín Tryggvadóttir, mannfræðingur,
sem hefur skrifað skýrslu um hlutverk og stöðu sjókvenna
Þórunn Halldórsdóttir var um tíma háseti á frystitogaranum Sléttbaki á Akureyri.
Þessi mynd er tekin fyrir tæpum áratug.