Dagblaðið Vísir - DV - 23.11.2012, Blaðsíða 36
Þ
að er ekki minn stíll að for
dæma hlutina fyrirfram en
ég dreg ekki dul á það að
ég var efins í fyrstu. En svo
las ég mér til, bæði um bók
ina og höfundinn, og komst að ýmsu
sem mér fannst svolítið smart. Þessi
kona hefur komist áfram á eigin
verðleikum og er mjög verðlaunaður
höfundur,“ segir Þórdís Elva Þor
valdsdóttir sem, ásamt Þóru Karitas
Árnadóttur, hefur þýtt erótísku ástar
söguna Þú afhjúpar mig eftir Sylviu
Day.
Skoðar áhrif kynferðisofbeldis
Þrátt fyrir ungan aldur hefur Þórdís
Elva komið víða við. Hún er harður
femínisti, menntuð leikkona sem
bætti nýverið við sig meistaragráðu í
ritstjórn og útgáfu eftir að hafa setið
að skrifum undanfarin ár. Hún skrif
aði bókina Á mannamáli árið 2009 og
hlaut verðlaun fyrir og hefur samið
mörg leikverk sem hafa verið sýnd
á sviði. Hún situr auk þess í stjórn
Kvennaathvarfsins og hefur látið til
sín taka í samfélagsumræðunni. Sér í
lagi þeirri sem snýr að kynbundu of
beldi.
Þú afhjúpar mig flokkast sem eró
tísk ástarsaga en slíkar bókmenntir
hafa verið að ryðja sér til rúms upp
á síðkastið með bókina Fimmtíu gráa
skugga í fararbroddi. Þórdís seg
ir að þótt báðar bækurnar séu hluti
af erótísku bylgjunni sé margt ólíkt
með þeim. „Í Þú afhjúpar mig standa
aðal persónurnar jafnt að vígi, sem á
ekki við í Fimmtíu gráum skuggum.
Bókin var líka tilnefnd sem ein af
rómantískustu bókum ársins á Ama
zon. Fimmtíu gráir skuggar komust
þar ekki á blað.
Ég ákvað að lesa bókina áður
en ég gerði upp hug minn og mjög
framar lega í sögunni kemur fram að
aðalpersónan hefur verið beitt kyn
ferðisofbeldi. Bókin vekur upp ýmsar
áleitnar spurningar á borð við áhrif
kynferðisofbeldis á traust, ástarsam
bönd og á kynlíf, spurningar sem
hingað til hefur skort. Þegar konu er
nauðgað í bíómynd endar hennar
saga oftast þar. Það vantar að því
séu gerð skil hvernig hún byggir sig
upp aftur og hvernig ofbeldið mótar
líf hennar og samskipti hennar við
annað fólk. Það fannst mér áhuga
vert. Það var ekkert sem stuðaði mig
á þann hátt að ég gæti ekki tekið að
mér að þýða þessa bók.“
Óplægður akur
Þórdís telur erótísku bylgjuna af
leiðingu tilkomu rafbókarinnar.
„Fólk þorir að lesa djarfara efni því
það sér enginn bókarkápuna. Þú get
ur verið að lesa hvaða bók sem er í lest
eða strætó án þess að neinn viti hvað
þú ert að lesa. Þess vegna finnst mér
mikilvægt að þeir sem eru forvitnir
um þessa erótísku bylgju hafi fleiri en
einn valkost. Í þessari bók eru aðal
persónurnar jafningjar og beita ekki
ofbeldi í sínu kynlífi. Það má fjalla
meira um líf eftir ofbeldi. Í fjölmiðl
um er ofbeldi sett fram í æsifrétta
stíl og oftast lýkur umfjölluninni við
ofbeldið sjálft. Mér liggur hins vegar
forvitni á að vita hvernig konum og
körlum, sem hafa brotist út úr of
beldi, vegnar í framhaldinu. Eins og
til dæmis stelpan sem var í átta ára
ánauð í kjallaraklefa í Austurríki og
fékk svakalega athygli á sínum tíma
en svo hefur ekkert spurst til hennar.
Auðvitað ber að virða einkalíf fólks
en ég held að þögnin sé ekki síð
ur til komin vegna þess að fjölmiðl
um finnst ekkert æsandi við hennar
hversdagslíf. Þolendur ofbeldis af
alls konar toga hefðu gott að því að
fá að fylgjast með því hvernig líf fólks
þróast í kjölfar ofbeldis. Þetta er að
mörgu leyti óplægður akur.
Annað sem er hitamál fyrir mig er
þessi tvískinnungur gagnvart kynlífi
annars vegar og ofbeldi hins vegar.
Nærtækasta dæmið er vinsælasta
kvikmynd landsins, James Bond. Ég
hef að vísu ekki séð hana en ég hef séð
margar James Bondmyndir og veit
að undantekningarlaust liggja ótal
manns í valnum í lok hverrar mynd
ar. Fólk er orðið ónæmt fyrir morðum
og drápum í afþreyingarefni. Annað
nærtækt dæmi eru fimm framhalds
þættir sem nú eru sýndir á RÚV þar
sem fjallað er um morð og óupp
lýsta glæpi. Ég hef sjálf tekið að mér
að leika morðingja í sjónvarpsþætti
en þá hvarflaði ekki að neinum að
spyrja mig hvers vegna ég hefði tek
ið verkefnið að mér, á meðan slíkar
spurningar vakna ef viðfangsefnið
tengist kynlífi. Samt er kynlíf hluti
af lífi venjulegs fólks á meðan morð
eru það ekki. Hvert erum við komin
ef umfjöllun um kynlíf er einungis í
höndum klámmyndaframleiðenda
í Hollywood? Sumt af efninu sem
þaðan kemur hefur alið af sér rang
hugmyndir hjá ungu fólki og jafnvel
mjög ójafna framkomu, en í klám
myndum er annar einstaklingurinn
oft látinn ráðskast alfarið með hinn.“
Tepra er vandamál
Þórdís Elva tekur einnig dæmi úr
bókmenntaheiminum. „Þar hafa
krimmar verið mjög áberandi. Ótrú
lega bersöglar lýsingar á virkilega
ógeðfelldum morðum og pyntingum
er bókmenntagrein sem nýtur
virðingar. Það spyr enginn hvort Arn
aldur eða Yrsa hafi rétt á því að fjalla
um ofbeldi, sem þau gera listilega vel
og eiga lof skilið fyrir.
Þessi erótíska bylgja er hins
vegar ennþá svolítil hornkerling,
svo ég noti orð sem er lýsandi. Þess
ar bækur eru skrifaðar af konum og
markhópurinn er konur og því er
oft þannig farið að hlutir sem eru
markaðssettir fyrir konur þykja oft
ekki mjög fínn pappír. Það er dálítil
lenska að ráðast á það sem ómerki
lega menningu, léttmeti eða eitthvað
slíkt.
Gott dæmi er vefsíðan Barnaland,
sú ótrúlega fjölnota síða. Þarna ger
ast innkaup heimilanna í landinu í
stórum stíl og þar er hægt að fá svör
við öllu milli himins og jarðar. Samt
er þessi síða tekin niður sem einhver
„kerlingaklúbbur“ og talað í niðr
andi stíl um hópinn sem notar þetta
og „kerlingarnar“ sem þarna eru.
Maður er því ekkert svakalega hissa
á að þessar bókmenntir falli í lægri
flokk. En ég sé ekkert að því að rit
höfundar geri kynlífi skil á sama hátt
og fólk gerir ofbeldi skil. Ég held að
tepra sé hluti af vandamálinu.
Ef við þorum ekki að fjalla um
kynlíf á opinskáan hátt gefum við
klámmyndaframleiðendum greiðari
aðgang að fólki. Það eru margir lykl
ar að auknu kynheilbrigði og einn af
þeim er að hrista af sér tepruna og
þora að gera kynlífi skil og bjóða upp
á slíkt í menningunni fyrir þá sem
vilja. En á sama tíma er mjög mikil
vægt að halda því til haga að slík
menning er hugsuð fyrir fullorðna og
á ekki erindi til barna.“
Villuráfandi í þögninni
Þórdís Elva ólst upp í Bandaríkjun
um, Svíþjóð og Íslandi og flutti ekki
endanlega heim fyrr en árið 1991.
„Flakkið gerði mann víðsýnni en
auðvitað var það líka erfitt. Maður
saknaði alltaf gamalla félaga og
stundum finnst manni leiðinlegt
að geta ekki skroppið í heimsókn
til fólks sem hefur þekkt mann
lengst. Ég á vini út um hvippinn
og hvappinn og í tveimur heims
álfum svo það er ekki alltaf hlaup
ið að því.
Það getur líka verið flókið að að
lagast nýjum samfélögum en því
fylgja kostir og gallar. Heimskt er
heimaalið barn. Ég vissi ung að
heimurinn væri flóknari en okkar ís
lenska samfélag sagði til um.“
Frá árinu 1991 bjó Þórdís Elva í
Seljahverfinu og stóð sig alltaf vel
í skóla. „Ég var alltaf dúxinn eða
allavega með þeim allra hæstu og
tranaði mér fram í stjórnir, söngleiki
og leikrit. Einhverra hluta vegna hef
ég alltaf þurft að skipta mér af samfé
laginu sem ég er stödd í hverju sinni.
Ég var því aldrei til vandræða þótt
á vissan hátt hafi ég verið týnd. Mér
var nauðgað þegar ég var 16 ára og
kunni ekki að leita mér stuðnings.
Var villuráfandi og múruð inn í mína
þögn. Eftir á að hyggja tel ég að ef
ég hefði haft tæki og tól þá hefði ég
sparað mér ákveðna þjáningu. En
auðvitað kennir öll lífsreynsla manni
eitthvað. Kannski væri lífið öðruvísi í
dag ef ég hefði ekki farið þessa leið.“
Hún segir að þrátt fyrir vanlíðan
hafi hún aldrei leitað á náðir eitur
lyfja. „En þegar mér leið sem verst
reyndi ég að skemmta mér til að hífa
mig upp úr vanlíðaninni, eins og
gengur. Skemmtanir og djamm eru
aldrei nein lausn, bara skammtíma
gleði því svo tekur hversdagsleik
inn við. Galdurinn er að kunna vel
við hversdagsleikann, að kunna að
vera hamingjusamur og maður sjálf
ur í hverdeginum en ekki bara við fín
tækifæri. Manni verður að geta líkað
vel við þann mann sem maður hefur
að geyma á venjulegum þriðjudegi
klukkan fjögur eða um hánótt þegar
maður liggur andvaka; að kannast
við sálina sem maður býr yfir.
Ef maður er vansæll er það á slík
um tímapunktum sem reynir á, ekki
þegar maður er staddur í glaumi
og gleði. Að halda að maður geti
djammað burt einhverja vanlíðan er
blekking.“
„Nördisti“ og „besserwisser“
Hún viðurkennir að hafa verið ein
mana fyrstu árin eftir að hún kom
til Íslands. „Ég var tólf ára og allir
höfðu fundið sína félaga í bekknum
mínum. Það var ekki fyrr en líða tók á
grunnskólann að ég fann mér vini og
ég var döpur fyrst um sinn.
Ég átti mér samt alltaf félaga í
bókum og las mikið sem barn. Mað
ur var að rækta aðra hluti í staðinn.
Ég var alveg bullandi nörd og er enn.
Finnst mjög gaman að sökkva mér
ofan í alls konar hluti sem ég held
að margir velti aldrei fyrir sér. Ég get
bitið í mig að ég verði að vita eitthvað
og fengið algjört æði.
Um árið ákvað ég að ég yrði að
kunna Evrópulandakortið utan að
og linnti ekki látum fyrr en ég gat
merkt öll löndin inn á innan við
tveim mínútum. Ég var ansi lengi
að púsla Balkanskaganum en var
ánægð með mig þegar það tókst. Svo
já, ég er „pjúra nördisti“. Ég hef gam
an af því að lesa fræðigreinar og las
um daginn fræðigrein um avókadó af
mikilli áfergju og komst að því að það
eru til 22 tegundir af avókadó í heim
inum. Þetta er oft eitthvað sem gagn
ast manni ekki neitt.“
Hún viðurkennir að fyrir vikið sé
hún ansi góð í spurningaspilum á
borð við Trivial Pursuit. „Pabbi og
föðuramma mín verða aldrei sigruð
en ef þau eru ekki með á ég séns.
Ég var mikill límheili áður en ég
eignaðist barn, sem gat verið mjög
pirrandi eiginleiki fyrir fólk í kringum
mig. Límheili veit alltaf best. Ég gat
þulið upp nákvæm smáatriði; jú, þú
sagðir víst þetta, stóðst þarna og ég
var í rauðu peysunni, manstu? Það
er náttúrulega ótrúlega óþolandi fyr
ir aðra sem eru ekki jafn minnugir.
En svo eignaðist ég barn og því fylgir
ákveðinn skammtímaminnisbrestur,
maður er ekki jafn fljótur að grafa
upp hluti í minningarbankanum því
það er svo margt annað sem maður
þarf að muna er varðar umönnun
barns. En þetta er að lagast; var verst
fyrstu árin þegar maður var ósofinn,“
segir hún og játar því þegar hún er
spurð hvort hún eigi til að vera svo
kallaður „besserwisser“. „Ég skal fús
lega játa það að ég jaðra við að vera
„besservisser“ og nú hlakkar örugg
lega í nánum vinum og fjölskyldu. En
ég reyni að vera meðvituð um þetta
og stoppa mig af ef ég er farin að
derra mig.
Að vísu er ég í draumastarfi fyrir
„besserwissera“. Ég vinn sem texta
smiður á auglýsingastofu og fæ að
prófarkalesa. Ég get tekið allan mál
fræðifasismann og velt mér upp úr
honum. Málfræði er draumaland
„besserwissersins“, þar lifir hann
sælulífi í sínu kommustríði,“ segir
hún brosandi og bætir við: „Ég var illa
haldin af fullkomnunaráráttu þegar
ég var yngri en er sífellt að lækn
ast meir af henni. Fullkomnunar
árátta er ekki gott ástand því slíkt
elur af sér kvíða. Maður er alltaf með
frammistöðukvíða ef maður ætlast til
þess að vera fullkominn.
Ég get með góðri samvisku sagt að
þetta var sjálfsprottin fullkomnunar
árátta því ég átti góða fjölskyldu sem
ætlaðist aldrei til neins annars en að
ég væri ég sjálf. Líklega er þetta bara
hluti af persónuleika mínum. Eftir að
ég gerði mér grein fyrir þessu langaði
mig að draga úr áráttunni og fá meiri
frið í beinin.
Ég hef verið með sjálfa mig í þjálf
un undanfarin ár í því að leyfa mér
að gera mistök, vera hallærisleg og
klúðra málunum. Sem listamaður
verður maður að átta sig á því að
Þórdís Elva
36 Viðtal
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir hefur alltaf haft
mikla þörf fyrir að skipta sér af mönnum og málefn-
um. Hún hefur um árabil verið virk í samfélagsum-
ræðunni og sér í lagi þeirri sem lýtur að kynbundnu
ofbeldi. Hér ræðir Þórdís Elva um erótísku bókina
sem hún var að þýða, flakkið í æsku, „nördismann“
og fjölskylduna sem hún bjóst ekki við að eignast.
— pönkast í teprunum
23.–25. nóvember 2012 Helgarblað
Indíana Ása Hreinsdóttir
indiana@dv.is
Viðtal