Tíminn - 31.12.1941, Blaðsíða 3

135. blað
TMM, migvikndaginn 31. des. 1941
537
fram. En hún byrjar 1 upp-
eldi barnanna á heimilunum, og
heldur áfram í öryggi heimil-
anna, yfir í sjálfstæði þjóðfé-
lagsins.
XIV.
Fjármál ísleridinga hafa
breytzt á einkennilegan hátt,
síðan stríðið byrjaði. Allar fisk-
vörur hafa verið keyptar með
geipiverði í Englandi. Bar til að
einn togarafarmur var seldur
fyrir hálfa miljón króna á
markaði þar. Síðan setulið
Breta kom hingað, hefir það að
sjálfsögðu eytt hér allmiklu fé,
þar á meðal stundum haft mörg
þúsund karla í vinnu og marg-
ar konur við veitingar og þjón-
ustu. Samkvæmt verzlunar- og
viðskiptasamningum greiðir
Landsbankinn nær allar þess-
ar upphæðir í íslenzkum pen-
ingum, en eignast aftur inn-
stæður í Englandi. Nær allar
þessar innstæður eru þó einka-
eign einstakra manna, en
hvorki bankans eða ríkissjóðs.
Hins vegar ber íslenzka ríkið
raunverulega ábyrgð á þessu fé.
Það stendur að verulegu leyti
fast í Englandi á mjög lágum
vöxtum, en Landsbankinn verð-
ur að greiða allháa vexti af
þessu*fé til hinna raunverulegu
eigenda. Jafnhliða þessu hefir
nálega allur hreyfanlegur
vinnukraftur í landinu geng-
izt fyrir hinu góða kaupi og
mjög þægilegri aðbúð hjá setu-
liðinu. Erfitt er að fá fólk til
sjómennsku, fiskvinnu, vega-
gerðar, jarðræktar og umfram
allt til skepnuhirðingar í sveit
Að vísu er aðstaða íslendinga
og Norðmanna býsna ólík. Hver
norskur maður verður að greiða
400 krónur persónulega til
framdráttar hinu harðhenta
þýzka setuliði, sem dvelur í
landinu. Auk þess verður norska
þjóðin að búa við hina grimm-
ustu harðstjórn af hálfu þessa
erlenda liðs. Hér er setulið, sem
yfirleitt býr að þjóðinni með
mikilli kurteisi og borgar vinnu
og vörur mjög góðu verði, en að
vísu að mjög verulegu leyti í
föstum, lítt arðbærum innieign-
um utanlands. En jafnvel þessi
milda og að flestu leyti hag-
stæða aðbúð, ér þó að verða
viðsjárverð fyrir íslenzku þjóð-
ina. Mitt í þessu mikla góðæri
hnignar öllum mannvirkjum á
sjó og landi. Þjóðin lætur nið-
ur falla meginið af skapandi
framkvæmdum í landinu. Hér
verður að verða á gagnger breyt-
ing á komandi ári. íslendingar
verða að sinna þörfum síns
lands, og hafa lítið vinnafl af-
gangs frá því. Stórþjóðir þær,
sem hér hafa með höndum
mannfrekar framkvæmdir,
vegna hernaðaraðgerða, verða
að flytja inn vinnuafl til sinna
þarfa eftir því, sem með þarf.
XV.
Eftir að Þjóðverjar réðust á
bolsevika í Rússlandi hefir
söfnuður Stalins á fslandi mjög
skipt um viðhorf. í fyrravetur
var flokki kommúnista þelhlýtt
til Hitlers, af því hann taldist
þá bandamaður Stalins. Þá
gerðu kommúnistar í Reykja-
vík það, sem þeir gátu, til að
spilla fyrir störfum íslenzkra
verkamanna í þágu banda-
mannahersins á íslandi. Þá
létu kommúnistar á Siglufirði
hætta að verka ísfisk þar í bæ.
til þess að Bretar fengju ekki
matbjörg fyrir þeirra tilverkn-
að. Nú er öllu umsnúið í þessu
efni í herbúðum kommúnista.
Nú heimta þeir vegna rúss-
neskra hagsmuna, að allt fáan-
legt íslenzkt vinnuafl verði lát-
ið sinna hernaðarþörfum
bandamanna á íslandi, og kalla
þetta landvörn íslendinga.
Þó að sleppt sé hinni bylgju-
kenndu starfsemi kommúnista,
þá mun vera til þeim betri og
vitrari menn hér á landi, sem
vilja að í hinni miklu orrahríð,
sem nú geisar í heiminum,
sýni íslendingar, að þeir séu
reiðubúnir að fórna einhverju
fyrir_ vonina um frjálsa fram-
tíð. Ég hygg, að íslendingum sé
þetta ljóst. Sjómannastéttin
vinnur fyrir sitt leyti erfitt og
hættusamt starf á einskonar
vígvelli. Og í landi hagar svo
til, að mikið af þéttbýli lands-
ins er í háskalegum námunda
við staði, þar sem orustur, að
minnsta kosti í lofti, kunna að
gerast. Enn hefir ekki tekizt
að verja höfuðborgir hinna
voldugu hernaðarríkj a í Evrópu
fyrir skaðsamlegum heimsókn-
um óvinaflugvéla. Er varla við
því að búast, að sumum íslenzk-
um þéttbýlisstöðum farnist
betur í átökum þeim, sem nú
gerast.
í loftárásum, jafnvel á vel
varðar borgir, fellur margt fólk
í valinn. Bæir, sem að miklu
leyti eru byggðir úr timbri, geta
þá orðið fyrir stórkostlegum
brunaskemmdum á örstuttri
stund. Það manntjón, sem orð-
ið er hér á landi, í sambandi
við atvinnurekstur styrjaldar-
tímans, og það manntjón og
eignatjón, sem eftir á að ger-
ast, er fórn hinnar litlu íslenzku
þjóðar fyrir málstað frelsisins.
Það manntjón, sein nú er orð-
ið á sjónum, mun hlutfallslega
vera nálega eins mikið fyrir ís-
lendinga eins og manntjón
sumra stærri þjóða á vígvöllun-
um. Það er nauðsynlegt, að
þjóðin og sambýlismenn okkar
hér á landi geri sér grein fyrir
því, hver er og verður fórnar-
aðstaða íslendinga í þessu
stríði.
XVI.
Þeir fjármunir, sem þjóðinni
hefir áskotnazt og að miklu
leyti gejnnast erlendis þar
til styrjöldinni er lokið, eru
nálega allt eignir einstakra
manna. Ríkið á sama sem ekk-
ert af því fé. Þetta er ískyggi-
legt fyrir framtíðina. Eftir
stríðið kemur gífurlegt verð-
fall og kreppa. Ef til vill verð-
ur töluvert af kaupstöðum
landsins brunarústir, eftir loft-
árásir. Þá mun verða kallað á
ríkið, og ætlazt til að það bæti
skaðann og miðli lífsframfæri
beim mönnum, sem hafa misst
sinn bróðurpart. Það er mikið
fyrirhyggjuleysi, að vanrækja
að búa landið undir þessi mögru
ár. Það verður ekki gert nema
með framlögum á hinum svo-
kölluðu góðu árum. Ríkið, bæj-
arfélögin og einstaklingar
burfa að safna í kornhlöður
meðan tími er til, vel vitandi.
að þeir fjármunir verða allt of
iitlir til að bæta úr bráðum
þörfum komandi hallærisára.
XVII.
Sumir af hinum veður-
gleggstu erlendu gestum, sem
koma hér, eða dvelja hér, láta
i ljós undrun yfir hinni gífur-
legu og hraðvaxandi dýrtíð hér
á landi. Þeir benda á hið fyrir-
sjáanlega verðhrun, sem hljóti
að koma fram eftir stríðið, með
óútreiknanlegum afleiðingum.
Þetta er rétt. Hitt er líka rétt.
að styrjaldaraðstaðan veldur
mestu um hina óeðlilegu dýr-
tíð. Verðlagið á sumum eftir-
sóttum vörum, kaupgjaldið á
hættusvæðinu, hin margyfir-
borgaða eftirvinna og sunnu-
dagavinna, hið óeðlilega seðla-
flóð, hefir verkað eins og marg-
samsett alkohólblanda á við-
vaninga. Við getum vitanlega
kennt okkur sjálfum um nokk-
uð af víxlspennu dýrtíðarinnar,
en eins mikið eða meira stafar
beint eða óbeint af ytri ástæð-
um, sem íslendingar hafa ekki
ráðið við. Engu að síður mun
islenzka þjóðin verða, á sínum
tíma, að taka í þessu efni á
sitt bak ábyrgðina, bæði fyrir
sínar syndir og yfirsjónir ann-
arra.
XVIII.
Þjóðstjórnin hefir átt ein-
kennilega erfiða aðstöðu. Hið
svokallaða góðæri hefir gert
henni mikil vandræði. Flestum
tslendingum hefir fundizt, að
beir væru að græða. Þess vegna
hafa þeir viljað græða enn
meira. Seðlavíman og hátt
verðlag hefir ruglað marga í
félagslegum efnum. Menn hafa
gerzt heimtufrekir og oft lítt
begnlegir af bláberri velgengn-
istilfinningu. Innanlandspóli-
tíkin hefir snúizt um það,
hvaða stéttir og menn skyldu
skipta hinu háa kaupi og létt-
fengnu tekjum. Deilan um frá-
för og endurlífgun þjóðstjórn-
arinnar var ekki fyrir persónu-
legum skoðanamun ráðherr-
anna. Sambúð þeirra var og er
viðunanleg. En hagsmunamál
núverandi stétta leiddu til þess,
að ráðuneytið baðst lausnar.
Framsóknarmenn sáu, að dýr-
tíðin var vaxandi voði. Þeir
vildu stöðva hjólið áður en það
hefði runnið lengra niður
brekkuna. Aðrir flokkar voru
ekki viðbúnir að taka þetta við-
bragð strax. En vafalaust munu
þeir koma til liðs við Framsókn-
armenn neðar í brekkunni, áður
en of seint er að bjarga. Talið
er að kosningar í vetur og vor
eigi að sýna. hvenær borgarar
landsins vilja byrja að hugsa
um þá daga, þegar verðhrun er
komið og þörfin kallar hvar-
vetna að um endurbyggingu
landsins.
Þeir, sem sérstaklega unnu að
því að halda þjóðstjórninni á
réttum kili í haust sem leið,
fundu hve mikils var um það
vert, að hafa handhafa hins
æðsta valds starfandi í landinu
sjálfu. Ríkisstjórinn beitti mik-
illi lægni og góðum vilja til að
ráða fram úr hinum pólitíska
árekstri, sem orðinn var. Sú
byrjun spáir góðu um störf
hans framvegis. Menn vona, að
hann taki sér til fyrirmyndar
hina fornu lögsögumenn, en
sem allra minnst af fordæm-
um erlendra valdhafa, sem ís-
land hefir löngum átt við að
búa, sér til lítils gagns og á-
nægju.
XIX.
Við stj órnarstrandið 1 haust
kom í Ijós, að þjóðin vill halda
við virku samstarfi lýðræðis-
flokkanna á þessum hættu-
tímum. Ef harðnar í ári,
mun þjóðin sætta sig við öfl-
ugri stjórnarátök heldur en
beitt hefir verið í hinu svokall-
aða góðæri. Vissulega verða
alltaf í lýðræðislandi nokkur á-
tök um skipti veraldlegra gæða
milli samþegnanna. En þjóðin
finnur, að þessar deilur mega
ekki vera háværar, eins og nú
er komið málum.
í hinni miklu allsherjarhættu
verður þjóðin að standa sam-
an og treysta hin þjóðfélagslegu
bönd, er tengja samþegnana í
órjúfanlega heild. Aðrar þjóðir
líta á alla íslendinga sem ein-
ingu, og ef þeir vilja ekki glata
virðingu sinni og framtíð,
verða þeir að sanna þann ein-
huga í skiptum út á við.
Hið liðna ár hefir fært ís-
lenzku þjóðinni mörg gæði,
mitt í- hættum þessara tíma.
Á hinu komandi ári ber þjóð-
inni að minnast þess, sem
hún á sameiginlegt, bæði frá
nýliðnum tímum og fyrir starf
fyrri kynslóða. Hlutverkið er að
gæta þessara verðmæta og hafa
markið glöggt framrindan:
Frjáls, starfsöm og hófsöm
bjóð, sem ann sínu landi, og
lætur ekki lófastóran blett af
erfð hinna fornu landnáms-
manna verða undir erlendum
vfirráðum að styrjöldinni lok-
inni. Einar Þveræingur vildi
ekki afhenda nákominni frænd-
þjóð Grímsey. Ályktun hans er
í fullu gildi þann dag í dag.
J. J.
Innilegnst%nýársóskir fær-
um Yór öllum nær og fjær.
Viðtækjaverzlun ríkisíns
8
GLEÐlliEGT NÝÁR!
Þökkum viðskiptin á iiðnu árL
H.f. Hamar.
* GLEÐILEGT NÝÁR!
Þökkum viðskiptin á liðna árinu.
8
KaffibœtisverUsmiðjian
Freyja.
Úshum vi&shiptavinum vorum
GLEÐILEGS NÝÁRS!
Sœlgœtis- og efnagerðin
Fregja h.f. p
Békaiítgáfa
Menníngarsjóðs og Þjóðvínafélagsíns.
Tvær síðustu bækurnar eru komnar út:
Anna Karenina, 1. bindi, eftir rússneska skáldið Leo Tolstoi, 1
þýðingu Magnúar Ásgeirssonar. Þetta er tvímælalaust bezta
skáldsagan, sem hér kemur út í ár.
Almenn stjórnmálasaga síðustu tuttugu ára, fyrra bindi eftir
Skúla Þórðarson magister. Þetta bindi byrjar með yfirliti
um síðustu heimstyrjöld, en fjallar annars um helztu stefnur
og viðburði 1919—1939. Flestar mannkynssögur ná aðeins til
ársins 1919. Þessi bók er hins vegar samtíðarsaga og veitir
margvíslegan fróðleik um rás heimsviðburðanna á þessu
tímabili.
Eækurnar verða afgreiddar til umboðsmanna eftir því sem ferðir
falla.
Askrifendur í Reykjavík vitji bókanna í anddyri Landsbóka-
safnsins og í Hafnarfirði í verzlun Valdimars Long.