Tíminn - 21.03.1942, Síða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON:
PORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST J ÓRN ARSKRIFSTOFUR: (
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A. \
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A. \
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hS.
Simar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, laugardaglnn 21. marz 1942
Kjördæmamálíð á Alþingí
Frá fyrstu umræðu í neðrí deíld --
: Vorið í Rnsslandi
Reikníngsskil Mj ólk-
ursamsðlunnar og
mjólkurstöðvarínnar
í R.vík íyrir árið ’41
.. Mjólkursamsalan skilaði
reikningum sínum 20. þ. m. fyr-
ir síðastliðið ár, sem var 7.
reikningsár hennar.
Samanlagt innvegið mjólkur-
magn hjá mjólkurbúum verð-
jöfnunarsvæðisins nam 14.693,-
814i/2 kg. og er það 2299i/2 kg.
minna en árið áður.
Samsalan seldi á árinu 6,-
830.069% lítra af mjólk og er
það 1.131.433% meira en á ár-
inu 1940. Af mjólk þessari fóru
208.024 lítrar til mjólkurbús
Hafnarfjarðar.
Auk ofanritaðs er aukning á
mjólk þeirra bænda, hér á bæj-
arlandinu, sem leyfi hafa til
sölu beint til neytenda, talin
að hafa numið 104.860 litrum.
Af rjóma seldi Samsalan 280,-
664 lítra (1940: 233.145 lítra).
Og af skyri 328'.093 kg. (1940:
289.463 kg.) Hins vegar nam
smjörsalan á árinu aðeins 101.-
916 kg. á móti 215.856 kg. árið
1940. Alls seldi Samsalan vör-
ur á árinu fyrir kr. 9.118.245,64,
þar af mjólk og mjólkurafurðir
fyrir kr. 8.215.991,72.
í sambandi við framangreint
söluyfirlit er þess að geta, að
mjólkurskorts varð lítillega vart
hér á sölusvæðinu á síðastliðnu
hausti, og verulegur skortur var
þá á rjóma og skyri, þrátt- fyrir
það, að keypt væri þá frá Ak-
ureyri allt það, af þessum tveim-
ur vörutegundum, sem þar var
fáanlegt. Tilfinnanlegastur hef-
ir þó skorturinn verið á smjöri,
allt frá því í septembermánuði
síðastliðnum, og er enn.
Samsalan fékk að meðaltali
70,64 aura fyrir hvern mjólkur-
lítra, er hún séldi á árinu, og
skilaði hún aftur sem svaraði
rúmlega því verði, að nokkru í
útborguðu mjólkurverði á árinu
og sumu sem tekjuafgangi í
árslokin. Aðrar tekjur Samsöl-
unnar, svo sem af sölu mjólkur-
afurðanna o. fl. nægðu því nú,
eins og árið áður, til greiðslu á
öllum reksturskostnaðinum að
viðbættum afskriftum.
Eftir að verðjöfnun hafði far-
ið fram milli mjólkurbúanna á
verðjöfnunarsvæðinu, svo sem
lög mæla fyrir, fengu bændurn-
ir hér á félagssvæði Reykjavík-
ur 10% eyri á lítra í verðupp-
bót á alla innvegna mjólk frá
þeim á árinu. Uppbætur fyrir
haust- og vetrarmjólk höfðu
áður verið greiddar með sam-
tals kr. 110.844,27.
Reikningur mjólkurstöðvar-
innar í Reykjavík fylgir að
þessu sinni reikningi mjólkur-
samsölunnar, þar eð stöðin nú
er eign hennar.
(Framh. á 4. siðu)
Einkasala á
matésíld
Ríkisstjórnin hefir falið síld-
arútvegsnefnd að hafa með
höndum einkasölu á allri síld,
sem söltuð verður til sölu í
Vesturheimi í ár.
Síldarútvegsnefnd hefir und-
anfarin ár haft slíka einkasölu
á matjessíld, nema í fyrra, er
hún var svift henni, eins og
mö.nnum er I minni. Fór Ólafur
Thórs þá með síldarmálin, en
er breyting sú varð á rikisstjórn-
inni, er leiddi af brottför Stef-
áns Jóhanns Stefánssonar, tók
Eysteinn Jónsson við þeim.
Eins og kunnugt er ber
Alþýðuflokkurinn nú fram
frumvarp um víðtækar
breytingar á kjördæmaskip-
un í landinu. Aðalbreyting-
arnar eru: Hlutfallskosn-
ingar í tvímenningskjör-
dæmum og fjölgun þing-
manna úr 49 í 54.
Málið var til fyrstu um-
ræðu í N. d. á fimmtudag-
inn var. Hafði Ásgeir Ás-
geirsson þingm. Vestur-ís-
firðinga framsögu, en Her-
mann Jónasson svaraði.
Því næst var málinu
frestað.
Ásgeir Ásgeirsson vitnaði í
það ákvæði kosningalaganna
frá 1933, að hver þingflokkur
skyldi hafa þingmannatölu _í
sem nánustu samræmi við at-
kvæðamagn.
Þetta hefði ekki náðst við síð-
ustu kosningar svo vel sem
skyldi, og væri eðlilegt að þyrfti
að breyta til oftar en einu sinni.
Að þessu sinni væri það vílji
Alþýðuf lokksins:
Að auka hlutfallskosningar.
Að fjölga þingmönnum í
kaupstöðum.
Taldi ræðumaður þetta
mundi bæta úr göllum þeim,
sem á væru núverandi kosn-
ingaf yrirkomulagi. Kj ördæmin
fengju að haldast óbreytt og
væru því engin réttindi tekin
af sveitunum. Taldi ræðumað-
ur frumvarp þeirra Alþýðu-
flokksmanna svo miklum kost-
um búið, að óþarft væri um að
deila. — En vildu menn deila
bæri það aðeins vott um vaxt-
arverki i þjóðlífinu.
Hermann Jónasson svaraði
stuttlega ræðu Ásgeirs. Hann
benti m. a. á það, hve afstaða
dreifbýlisins vséru miklu erf-
iðari, til að hafa áhrif á þjóð-
málin, heldur en hinna, er
byggju í þéttbýlinu. Það væri
Úr Dalasýslu er blaðinu skrifað 22.
fyrra mánaðar: Tíð hefir verið ein-
muna góð og hagstæð það sem af er
stöku stað. Klaki hefir svo að segja
ekki komið í jörð hér um slóðir í vetur,
enda mun það einsdæmi, að hægt sé
að minna vegavinnu hér á þorra, sem
um hásumar væri, en það mun hafa
verið gert eitthvað lítilsháttar. Sauð-
fé hefir verið sérstaklega létt á fóðr-
unum í vetur, og eru þess dæmi nú, að
engin hey hafa verið gefin sauðfé, það
sem af er vetrinum, heldur aðeins
síldarmjöl eða annað kjarnfóður.
t t t
Björn Halldórsson í Austurgörðum
skrifar Tímanum: Heilsufar var yfir-
leitt gott síðastliðið ár og tíðarfar með
afbrigðum gott, en einkum þó það
sem af er þessum vetri. Muna elztu
menn ekki jafn snjólausan vetur. Hef-
ir Reykjaheiði verið bílfær allan vet-
urinn nálega óslitið. Aftur á móti hef-
ir verið nokkuð veðrasamt á köflum,
einkum í janúar. Seint í þeim mánuði
gerði aftaka austanveður á nálega
auða jörð. Var þá sandfok af leirum
og söndum Jökulsár og svo dimmt sem.
stórhríð væri. Tún eyðilögðust að veru-
legu leyti á tveim jörðum og stór-
skemmdust á öðrum tveim. Komu
sandskaflar á túnin á annan metra,
því ekki deilt um, hvort jafn-
rétti ætti að gilda, heldur hitt,
hvernig slíkt jafnrétti yrði
fundið og tryggt.
Það væri fljótfærnisleg á-
lyktun að halda því fram, að
fyllsta jafnrétti væri tryggt
með því,. að jafnmargir kjós-
endur kæmu á hvern þing-
mann, ef ekkert tillit væri tek-
ið til misjafnrar aðstöðu kjós-
endanna.
Bandaríkin og England, sem
nú berjast aðallega fyrir lýð-
ræðinu í heiminum, hefðu ekki
talið nauðsynlegt að taka upp
höfðatölureglu af því tagi, sem
jafnaðarmenn hér teldu allra
meina bót.
Það væri þýðingarlaust fyr-
ir Ásgeir að halda því fram, að
eigi væri raskað hlutfalli milli
sveita og kaupstaða í frumvarpi
hans — og öll sú röskun mið-
aði að þvi að ganga á rétt dreif-
býlisins.
Hitt er rétt, að fáir eru á-
nægðir með skipulag það, sem
nú rikir og upp var tekið árið
1933. Uppbótakerfið hefir gef-
ist illa og því ástæða til að end-
urskoða það.
En með „nefi“ því, sem Al-
þýðuflokkurinn ætlaði nú að
setja á óburðinn frá 1933 mundi
koma enn verra „óbermi“. Ráð-
herrann sagðist þegar á þessu
stigi málsins fullyrða, að fjölg-
un þingmanna í 54 væri móti
vilja þjóðarinnar.
Fjölgun þingmanna, sem gerð
var 1933, hefir ekki bætt störf
né vinnubrögð þingsins.
Fásinna að hreyfa við stjórn-
arskrá ríkisins á þessum tíma.
Ráðherrann kvaðst ekki
mundi orðlengja um þetta mál
að sinni. Það væri fávíslegt að
ætla sér að velja núverandi
tíma til að breyta stjórnarskrá
ríkisins. Hvergi í heimi væru
þess dæmi, að menn stofnuðu
til baráttu og sundrungar um
slík mál á svo válegum tímum,
sem nú stæðu yfir.
þar sem þykkast var, aðeins hólar og
hávaðar standa upp úr sandinum.
r t r
Búskapur Kelduhverfinga og hýbýla-
kostur hafa miklum framförum tekið
stækkuð um helming eða því sem næst
og girðingar lagðar sem skipta tug-
um kílómetra. Steinsteyptar hlöður og
safnþrær eru á flestum bæjum. Sauð-
fénu, sem er aðalbústofn Keldhverf-
inga, hefir fjölgað mjög síðan um 1920.
Á nokkrum bæjum hefir tala þess
tvöfaldazt eða meir. Afurðir þess hafa
og aukizt fyrir bætta meðferð fjár-
ins. Á sama tíma hefir sjö einbýlis-
jörðum verið skipt og jafnmörg ný-
býli reist. Þó heimilum hafi fjölgað,
hefir fólkstala i hreppnum ekki gert
betur en að standa í stað. Vinnufólk
er sárfátt og lítið um kaupafólk. Hey-
vinnuvélar eru notaðar á flestum bæj-
um, nýræktuð tún eru véltæk og engj-
ar yfirieitt.
r r r
Nokkuð hefir á því borið í Keldu-
hverfi og nágrannasveitunum, að ungt
fólk, einkum það, sem burtu fer til
náms, tapast sveitunum fyrir fullt og
allt. Þó hefðu Keldhverfingar ekki
þurft að óttast þetta svo mjög, ef ekki
hefði nýtt afl komið til, er legst á
sömu sveif, en það er hin þingeyska
(Framh. á 4. síðu)
Senn tekur að vora á víg-
stöðvunum í Rússlandi, og sum
staðar er þar þegar komið regn
og þeyr. Um stund tefur það
máske hernaðaraðgerðir og tor-
veldar, en aðeins skamma hríð.
Innan skamms tíma verður hin-
um miklu þýzku og rússnesku
hérjum hægara um mikil um-
svif en þeim hefir verið, allt
síðan vetur gekk í garð. Þá hefir
verið gert ráð fyrir, að hin mikla
Virðist svo sem sumir þing-
menn væru nokkuð kvikir í rás-
inni. Tæpt ár væri nú liðið síð-
an þeir hefðu verið sammála
um að fresta kosningum.
Hættan er ekki minni nú, en
flokkana vantaði þrek til að
halda það samkomulag, sem þá
var gert. Því mun verða efnt til
kosninga í vor, þótt útlitið sé
ekki bjartara fram undan.
Og nú eru sumir þingmenn
komnir svo langt frá skoðun
sinni í fyrra, er kosningum var
frestað til að forðast deilur, að
þeir telja sér fært að innleiða
deilur um stjórnskipun okkar
— og stofna til kosninga hvað
ofan í annað. Þessír menn hafa
sumir hverjir þótzt vera sér-
stakir friðarhöfðingjar.
Sjálfstæðismálið.
Þegar rætt var um sjálfstæð-
ismálið, töldu margir óhægt að
breyta stjórnarskránni, eins og
sakir stóðu. Það mundi leiða af
sér kosningar og deilur. Nú telja
sumir það viðeigandi, að hefja
deilur — án þess að nefna sjálf-
stæðismálið á nafn. En verði
farið að breyta stj órnarskránni
á annað borð, koma vitanlega
kröfur um að taka þær greinar
fyrst og fremst til meðferðar,
sem snerta sjálft stjórnskipu-
lagið.
Er þá komið að öðru atriði,
sem slegið var á frest í fyrra,
— til þess að forðast deilur. —
Ótímabært mál.
Tíminn til að taka mál þetta
er í alla staði illa valinn. Aldrei
hefir skipt minna máli en nú,
hve marga þingmenn hver
flokkur hefir. Enginn einn mun
fá meirihluta í kosningum.
Enginn einn flokkur mundi
vilja taka stjórn landsins að
sér, eins og sakir standa.
Deilan um þetta mál er ákaf-
lega ófrjó. Má vera að hún valdi
flutningsmönnum þægilegum
vaxtarverkjum, — en að öðru
leyti virðist málið aðalllega tek-
ið upp til að deila um það.
En við höfum þarfari málum
að sinna en deila um það, hve
marga þingmenn hver flokkur
eigi að hafa I framtíðinni.
Þessar tillögur hafa engin á-
hrif á kosningarnar í vor, en
þær mundu leiða til þess að
tvennar kosningar færu fram
næsta sumar. Halda nú flutn-
ingsmenn, að það sé þetta, sem
fólkið í landinu óskar sér fyrst
og fremst?
Stjórnarskráin sem við höfum.
Ég er ekki ánægður með þá
stjórnarskrá, sem við höfum.
Hana þarf að endurskoða. En
tíminn nú er hinn óheppileg-
asti, sem unnt er að hugsa sér.
Stjórnarkerfi þjóðanna get-
ur breytzt við þetta stríð og við
vitum lítið, hvað við tekur að
því loknu. Okkur væri því næst
að velja nú hæfa menn til að
athuga þau mál og fylgjast með
þeim.
Lýðræðið í Þýzkalandi, Ítalíu
Frakklandi, Spáni og víðar hef-
ir hrunið, af því að stjórnar-
keríið var ekki eins og vera
þurfti.
Við ættum að geta orðið sam-
mála um að kjósa nefnd á Al-
þingi til að undirbúa í heild
tillögur um breytingar á stjórn-
vorsókn Þjóðverja, sem svo hef-
ir margt verið rætt og ritað um,
hefjist.
Og þó eru menn ekki á eitt
sáttir um það. Ýmsir telja, að
liðstap Þjóðverja í vetur hafi
verið svo gífurlegt, að þeir hafi
fyrir löngu síðan orðið að tefla
fram varaliðinu, sem í upphafi
var það hlutverk ætlað að vinna
úrslitasigur á Rússum. Því muni
vorsóknin dragast mjög á lang-
inn, ef þeir þá verði ekki æ
fyrir nýju tapi á tap ofan, svo
aö veruleg sókn verði þeim alls
ógerleg.
Aðrir álíta, að Þjóðverjar hafi
alls eigi goldið slíkt afhroð, sem
af er látið í áróðursfréttum
Bandamanna, enda þótt þeir
hafi orðið að láta nokkuð und-
an síga í vetur. Og standi fjöl-
mennt setulið þeirra svo höllum
fæti í ýmsum þýðingarmiklum
borgum Rússlands, eins og ó-
spart er gefið í skyn í stríðs-
fréttum síðustu dagana, þá er
það þýzku herstjórninni að
vissu leyti hvatning að
hraða lokaundirbúningi sóknar-
innar, svo að hún geti hafizt,
áður en Rússar hafi unnið bug
á þessum varnarsveitum.
Þær fregnir, sem borizt hafa
frá rússnesku vígstöðvunum, að
Hitler hafi að undanförnu setið
þar á ráðstefnum með hinum
helztu herforingjum sínum,
benda til þess að nokkur tíðindi
séu í vændum. Mönnum þykir
hann og flestum líklegri til að
tefla djarft, svo að sjálfsagt
muni hann heldur freista þess
að hefja vorsóknina sem fyrst,
heldur en að eiga það á hættu,
að miklir herir, sem verja þýð-
ingarmikla staði, verði að gefast
upp fyrir óvinunum.
Herfræðingar Bandamanna
bollaleggja hins vegar um það
enn, hvað Rússar þurfa að gera
áður en Þjóðverjar hefja vor-
sóknina: Þeir þurfa að rjúfa
umsátrinu við Leningrad, þeir
þurfi að ná Smolensk á sitt vald
og ógna óvinum sínum og þeir
verði að brjótast að Dnjepra-
fljótinu, til þess að geta þjarm-
að að þýzka hernum á Krím.
Erlendar firéttir
Rússar hvetja Bandamenn til
sóknar gegn Þjóðverjum á öllum
vígstöðvum, til þess að tryggja
fullnaðarárangur af vetrarsókn-
inni í Rússlandi. Sjálfir sækja
Rússar nú fast fram á miðvíg-
stöðvunum og telja sig hafa um-
kringt þar þýzka hersveit, og við
Kharkov og á Kerschskaga eiga
þeir í hörðum bardögum.
Skipatjón Japana í Austur-
álfustyrjöldinní er talið gífur-
legt. Bandaríkjamenn segjast
hafa sökkt eða laskað stórlega
66 herskip og 109 flutningaskip,
Auk þess hafa Bretar, Ástralíu-
menn og Hollendingar unnið
skipastóli þeirra mikið grand.
Er þetta Japönum mikið á-
úyggjuefni og geta skipasmíða-
stöðvar þeirra eigi sinnt ný-
smíði skipa eins og til var ætl-
azt, því að þær hafa ekki við að
gera löskuð skip sjófær.
Hungursneyð ríkir nú i Finn-
landi. Kornbirgðir allar eru á
þrotum, og börn og fullorðnir
deyja úr hungri. Sáðkorn hefir
verið tekið til matar, en hrekkur
skammt til þess að hefta hung-
ursneyðina.
skipun okkar, sem gera þarf,
þegar við tökum öll mál form-
lega í okkar hendur — að stríð-
inu loknu.
Þetta er okkur sæmra verk-
efni en að deila um það, hvort
þingmenn eigi að vera 49 eða
54.
Við þurfum nú, fremur en
nokkru sinni áður, að gleyma
því, í hvaða flokki við erum.
_A_ KZK.OSSGOTXJAÆ
Úr Dölum. — Tíðarfar 1 Kelduhverfi. — Búskapur.
— Fjárpest. —
þessum vetri. Snjór hefir ekki komið á
láglendi, nema nokkra daga í einu. í
góðviðriskaflanum, nú seinni hluta
þorra, mátti orðið sjá grænan lit í
túnum og jafnvel útsprungin grös á
í seinni tíð. Á síðustu 12—14 árunum
fyrir stríðið voru reist steinsteypt í-
búðarhús, vönduð og hlý, á 25 jörð-
um af 35 í hreppnum. Tún allvíða
21. blað
Dr. theol. Jón Helgason, biskup
andaðist að kvöldi hins 19. þ.
m. að heimili sínu hér í bænum.
Þessa þjóðkunna fræðimanns
verður nánar minnst hér í
blaðinu síðar.
Á víðavangi
„ÉG VILDI AÐ ÁTTUNDI MAÐ-
URINN Á OKKAR LISTA VÆRI
Á BORÐ VIÐ JENS HÓLM-
GEIRSSON."
Þessi setning er höfð eftir
einum framverði Sjálfstæðis-
flokksins, daginn eftir bæjar-
stjórnarkosningarnar.
í þessu líkum orðum felst eft-
irtektarverð játning, — játn-
ing um það, að meðal bæjar-
fulltrúa Sjálfstæðisflokksins er
ekki einn einasti maður með
staðgóða þekkingu á atvinnu-
málum og kjörum almennings.
Forseti bæjarstjórnar er að vísu
alltaf útgerðarmaður um bæj-
arstjórnarkosningar, en fáir
munu vita, hvað hann gerir út,
nema glansmyndabúðina á
Laugavegi,
ALÞÝÐUFLOKKURINN KAST-
AR ÚT MÖRSIÐRINU.
Alþýðuflokkurinn hefir nú
gripið til þess að varpa inn í
þingið frumvarpi um stórfellda
breytingu á kjördæmaskipun
og fjölgun þingmanna. Mun
þetta vera einskonar biðilsför
til Sjálfstæðisflokksins, sem lát-
ið hefir í ljós öðru hverju, að
sveitahéruðin hefðu of marga
fulltrúa á þingi.
Nú hefir annar ritstjóri Morg-
unblaðsins fundið þetta mörs-
iðri og virðist líta það girnd-
arauga.
Hitt er annað mál, hvort
Sjálfstæðisflokkurinn í heild
telur nú heppilegan tíma til að
setja þetta harðsnúna deilumál
á oddinn til að hjálpa Alþýðu-
flokknum og stofna öllu sam-
starfi um þjóðmál í hættu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
HEIMSKAR SIG.
Alþýðublaðið skýrði frá þvi á
dögunum, að Bandalag ís-
lenzkra listamanna sé að semja
kæruskjal til Alþingis á hend-
ur Menntamálaráði út af þvi,
að reikningjir Menntamálaráðs
hafi ekki verið endurskoðaðir í
átta ár samfleytt.
í fyrradag verður blaðið að
birta athugasemdalaust yfirlýs-
ingu frá Magnúsi Björnssyni
ríkisbókara þess efnis, að relkn-
ingar þessir hafi verið færðir
I skrifstofu hans frá ársbyrjun
1935 og jafnan fylgt ríkisreikn-
ingum til endurskoðunar.
Það er betra að vita rétt en
að hyggja rangt. Þetta spak-
mæli ætti Alþýðublaðið og sögu-
maður þess að leggja sér betur
á minnið framvegis.
OG ENN KÆRA ÞEIR!
Málararnir kváðu líka kæra
yfir því, að Menntamálaráð hafi
(Framh. á 4. siðu)