Tíminn - 16.04.1942, Page 3

32. blað
TÍMIMV. finmitudaglim 16. apríl 1942
123
ANNÁLL
Afmæli.
Guðmundur lýðsson á Fjalli í
Skeiðahreppi,Vérður 75 ára hinn
17. apríl n. k. Hann er fæddur
að Hlíð í Gnúpverjahreppi 17.
apríl 1867. Foreldrar hans voru
Lýður Guðmundsson hrepp-
stjóri í Hlíð, Þorsteinssonar
hreppstjóra, ættuðum frá
Skarfanesi í Landsveit, og Aldís
Pálsdóttir frá Brúnastöðum í
Hraungerðishreppi.
Heimilið í Hlíð var að dómi
kunnugra manna eitt hinna
traustu og myndarlegu fróð-
leiks- og athafnaheimila, sem
menning sveitafólks á íslandi
hefir sótt rætur sínar til. Mátti
um það segja, að samhliða ör-
uggri stjórnsemi og reglu, væri
það skóli fyrir þá unglinga, sem
þar ólust upp. Þar var dag hvern
tekinn sérstakur tími til lesturs
og fróðleiksiðkana.
Með þetta andlega veganesti
gekk Guðmundur út í lífið.
Dvaldi hann hjá foreldrum
sínum í Hlíð til 35 ára aldurs,
að því undanskildu, að nokkru
eftir tvítugsaldur var hann eitt
ár á Stóru-Völlum í Bárðardal.
Var á þeim árum nokkuð
stundað af Sunnlendingum, að
ferðast norður, dvelja þar um
tíma og kynnast búskaparhátt-
um Norðlendinga, og þá sér-
staklega hinni þekktu fjárrækt
þeirra, sem þá var mjög rómuð,
og s.tóð fjárrækt Sunnlendinga
nokkru framar um þær mund-
ir.
Árið 1902 fluttist Guðmund-
ur að Fjalli og reisti þar bú á
% jarðarinnar. Er því á næsta
vori 40 ára búsetuafmæli hans
þar.
jörðin Fjall er einn þeirra
staða, sem þeir, er þar hafa átt
heima eða alizt þar upp á, munu
lengi minnast með hlýju. Bæj-
arhús öll standa á rótum Vörðu-
fells vestanverðum og blasir
þar við augum hinn víði faðm-
ur suðurlandsundirlendlsins,
sem margan hrífur, ekki sizt,
þegar kvöldsólin vermir hinn
víðáttumikla fjallahring.
Á fyrri hluta 18. aldar og
nokkuð fram eftir henni, bjá að
Fjalli Ófeigur Vigfússon, sem
kallaður var hinn ríki og ýmsir
hafa heyrt getið. Þótt hann
væri langt á undan sinni sam-
tíð með allar framkvæmdir,
hafði það ekki haft varanlegt
gildi fyrir jörðina, svo að verk-
efni var mikið fyrlr áhuga-
mann, sem trúði á mátt mold-
arinnar og ræktun.
Þegar Guðmundur kom þar,
var jörðin í eign ýmsra afkom-
enda Ófeigs, sem þá voru orðn-
ir fjölda margir, og höfðu sum-
ir þeirra búið þar eftir hann.
Á fyrstu árum sínum að Fjalli
keypti Guðmundur þessa parta
og varð því fljótlega eigandi
þess hluta jarðarinnar, sem
hann hefir búið á síðan.
Hófst Guðmundur þegar
handa um framkvæmdir, bygg-
ingar og ræktun. Hefir hann
reist frá grunni öll hús á jörð-
inni. Árið 1928 bygði hann
vandað íbúðarhús úr stein-
steypu, eitt hinna fyrstu, er
reist var þar um slóðir. Jafn-
framt þessu girti hann tún og
engjar.
Á fyrstu árum sínum að Fjalli
byrjaði hann að slétta túnið,
sem allt var að meiru eða
| minna leyti þýft. Var hann
fyrsti maður hér í hreppi til
þess að nota plóg við þær fram-
kvæmdir, og þó að atorkumeiri
verkfæri hafi tekið þar við á
seinn árum, hefir hann aldrei
lagt plóginn á hilluna.
Nokkuð er erfitt til ræktunar
að Fjalli. Fj allshlíðin, sem ligg-
ur að túninu öðrum megin,
spyrnir við fótum, en hins veg-
ar er blaut og gróðurlítil mýri,
sem með dugnaði og þraut-
seigju hefir nú verið breytt i
grænan töðuvöll, enda gefur
túnið nú orðið af sér um 600
hesta af töðu.
Þótt starf bóndans útheimti
alla hans starfsorku og athafn-
ir, er nú samt svo háttað, að
margir þeirra eru kallaðir til
þess að sinna öðrum störfum í
þágu sveitar sinnar og þjóðfé-
lagsheildarinnar. Er Guðmund-
ur einn þeirra manna, sem þar
hefir átt verulegan þátt i.
Þegar Guðmundur hóf bú-
skap að Fjalli, var kaupgeta al-
mennings mjög takmörkuð og
verzlunaraðstaða hér um slóðir
hin erfiðasta. Útflutningur lif-
andi sauðfjár til Bretlands var
þá dottinn úr sögunni og sölu-
vörur bænda verðlagðar og
metnar eftir geðþótta kaup-
manna, sem báru hag almenn-
ins í landinu minna fyrir brjósti
en sinn eigin hag. Á þessum ár-
um voru leiðandi menn, og þá
Herzla og hreinsnn
síldarlýsis
- Þingsályktunartíll. irá Framsóknarmönnum -
Þrír þingmenn Framsóknar-
flokksins, þeir Ingvar Pálma-
son, Skúli Guðmundsson og Gísli
Guðmundsson flytja á Alþingi
tillögu til þingsályktunar um
að ríkisstj órnin láti rannsaka
fyrir næsta þing mögulelkana
til að reisa verksmiðju til að
hreinsa og herða síldarlýsi. í
greinargerð fyrri tillögunni seg
ir m. a.:
Það er alkunna, að verðmun-
ur á hálfunnum eða fullunnum
vörum annars vegar og svo köll-
uðum hráefnum hins vegar er
yfirleitt meiri en vinnslukostn-
aði nemur. Um verksmiðjuna,
sem vinnur úr hráefninu, gildir
sama regla og um milliliði í
verzlun. Hún vill hafa gróða af
starfsemi sinni. Þegar af þess-
ari ástæðu mún það yfirleitt
vera talið hagkvæmt hverri
þjóð, að flytja út unna vöru
fremur en óunna. Einnig af
gjaldeyris- og atvinnuástæðum
má telja æskilegt, að þessi leið
sé farin eftir því, sem verða má,
a. m. k. á venjulegum tímum.
Síldarlýsi er nú orðið ein að-
alútflutningsvara landsmanna.
Árið 1940 framleiddu slldar-
verksmiðjurnar um 37 þús. smá-
lestir af þessari vöru. (Meðaltal
áranna 1936—40 er um 24 þús.
smál.) Var síldarafli að vísu ó-
venju mikill það ár, en þess er
þá jafnframt að geta, að ekki
er óeðlilegt, að verksmiðjum
verði eitthvað fjölgað síðar
meir og síldarflotinn aukinn.
Öll er þessi vara flutt út óunn-
in. En tillaga sú, sem hér er
fram borin, lýtur að því, að
rannsakaðir séu möguleikar til
að gera úr henni verðmeiri og e.
t. v. seljanlegri vöru, áður en
hún er flutt úr landi, og þá
jafnframt til notkunar innan
lands í stað feitmetis, sem nú er
flutt inn frá öðrum löndum.
Upplýsingar þær um hreinsun
og herzlu lýsis, sem hér fara á
eftir, eru í aðalatriðum teknar
eftir erindi Trausta Ólafssonar
efnafræðings, sem prentað er í
Tímariti Verkfræðingafélags ís-
lands árið 1940, en erindi þetta
er að mestu samhljóða skýrslu,
sem fyrrnefndur efnafræðing-
ur gaf atvinnumálaráðuneytinu
um þetta mál.
Það eru nú um 30 ár síðan
byrjað var að herða fljótandi
feiti til kerta- og sápugerðar.
Síðar (í fyrri heimsstyrjöld-
inni) var farið að herða feiti
til matar og þá einkum til
smjörlíkisgerðar. Þarf þá að
hreinsa feitina tvisvar, fyrir og
eftir herzluna. Á árunum 1929
—1932 voru hert samtals um
470 þús smál. af lýsi að meðal-
tali árlega í þeim löndum, sem
sérstaklega Sigurður Sigurðs-
son frá Langholti, farnir að
beita sér fyrir stofnun rjóma-
búa í þeim tilgangi, að gera
smjör til útflutnings.
Fyrsta árið, sem Guðmundur
bjó að Fjalli, fór hann þegar
að vinna að stofnun rjómabús
fyrir Skeiðahrepp. Var búið
reist vorið 1903 við Framnes-
læk. Var Guðmundur formað-
ur þess alla tíð, meðan það
starfaði eða til ársins 1916, að
það var lagt niður. Afleiðingar
þáverandi styrjaldar, og það
umrót, sem hún olli, orsakaði
m. a. það, að markaður fyrir
smjör í Englandi þvarr. Það má
nú fullyrða, að stofnun rjóma-
búsins og starfræksla þessi ár,
er það starfaði, rýmkaði mjög
um fjárhag bænda í hreppnum,
og var fyrsti vísirinn til meira
samtaka og betri afkomuskll-
yrða, sem óneitanlega hafa
breytzt í betra horf á seinni ár-
um. Þetta er aðeins einn iiður
í starfi .Guðmundar í þágu
sveitarfélagsins. Auk þessa hafa
honum verið falin ýms trúnað-
arstörf. í hreppsnefnd hefir
hann átt sæti nær óslitið frá
1904 til 1938, og á sýslunefnd
frá 1908 til 1919 og frá 1926 til
1938, eða þar til hann neitaði
kosningu til þessara starfa. Leit
hann svo á, að hið eðlilega væri,
að menn drægju sig í hlé, þeg-
ar aldurinn fer að færast yfir
þá, og unga kynslóðin tæki við,
sem framtíðin á. Einnig var
harni, þá er Skeiðáráveitufélag-
ið var stofnað, kosinn í stjórn
þess, og hefir starfað þar nær
óslitið síðar. Formaður Spari-
sjóðs Skeiðahrepps varð hann
við stofnun hans 1912, og er það
enn.
Ég hefi hér minnst á nokkra
þætti í lífi Guðmundar að
Fjalli, en fleira mætti upp telja.
En þó er sá, sem hver maður,
er honum kynnist, hlýtur að
veita athygli. Hann er mjög
frjálshuga og fordómslaus í
hugsun og verki, en hefir ekki
ætíð farið troðnar leiðir sam-
ferðamanna sinna um dagana,
en á þó í ríkum mæli festu og
drenglund, sem skapað hefir
honum traust, jafnvel hjá þeim,
sem ekki skildu framsýni hans
og viðhorf til margra mála.
Eins og margir umbótamenn,
sem horfa fram í tímann, hefir
Guðmundur að Fjalli ekki ein-
göngu látið sig hinar verklegu
umbætur og trúnaðarstörf
skipta, heldur er hann sjálfur
fróður og víðlesinn, og þó sér-
staklega á hinar fornu bók-
menntir. Fyrir augum gestsins,
er inn kemur í svefnherbergi
Guðmundar, blasa við í bóka-
skáp hans allar íslendingasög-
urnar, í góðu bandi. Er það ekki
algengt nú á dögum, enda þarf
ekki að tala lengi við hann, til
aðallega hafa þessa starfsemi
með höndum. Til matar er tal-
ið, að aðallega hafi verið hert
hvallýsi, en þó má ganga úr frá,
að slldarlýsi hafi einnig verið
notað á sama hátt, þótt eigi sé
það gert uppskátt. Atvinnudeild
háskólans hefir þegar gert til-
raunir til að herða síldarlýsi til
matar, með góðum árangri.
Mundi þáð verða einn liðurinn
í rannsókn þeirri, sem hér er
farið fram á, að afla innanlands
vísindalegrar niðurstöðu í þessu
efni, með aðstoð atvinnudeild-
arinnar.
Lýsisherzla fer i aðalatriðum
fram á þann hátt, að vatnsefni
(sem framleitt er með raforku)
er látið streyma gegnum lýsið,
en jafnframt verður að hita lýs-
ið upp í 180—200 stig og
blanda það öðrum efnum, sem
kaupa þarf frá útlöndum. Hægt
er að herða lýsið mikið eða lítið,
eftir því, til hvers nota skal,
en við herzluna, jafnvel þótt
lítil sé, hverfur lýsislyktin. Vél-
ar og áhöld til þessara starf-
semi eru allmargbrotin, og til
hennar þyrfti allmikinn húsa-
kost. Það, sem hægt væri að
leggja fram innanlands til
vinnslunnar, er aðallega vinnu-
afl og raforka — auk síldarlýs-
isins sjálfs.
í áðurnefndu erindi Trausta
Ólafssonar er gerð bráðabirgða-
áætlun um stofnkostnað verk-
smiðju, sem ynni úr 7500 smál.
af lýsi á ári (um 25 smál. dag-
lega), og er miðað við verðlag
eins og það var fyrir stríð. Sam-
kvæmt þeirri áætlun átti verk-
(Framh. á 4. sídu)
þess að verða þess var, að af
þeim hefir hann haft náin
kynni, því að alltaf hfir hann
á takteinum hnyttiyrði og spak-
mæli Forn-íslendinga og ann-
arra norrænna manna. Þetta er
það, sem menn verða ekki oft
varir við í fari manna yfirleitt,
en allir þeir, er unna íslenzkrl
tungu og sögu telja, að sízt
megi rotna upp í okkar þjóð-
erni.
Guðmundur er kvæntur Ingi-
björgu Jónsdóttur frá Holti í
Etokkseyrarhreppi, hinni á-
gætustu konu, sem stutt hefir
mann sinn til þeirrar nýsköp-
unar, er hann hefir innt af
hendi að Fjalli, byggt upp með
honum það heimili, sem telja
má í fremstu röð, og verið hin
sanna móðir við uppeldi barna
þeirra, sem þau hafa verið sam-
hent um að þroska sem bezt
undir lífsstarfið.
Ég hygg því, að um Guðmund
megi segja, að hann hafi verið
farsæll og framsýnn starfsmað-
ur, notið margra ánægulegra
stunda um æfina við að sjá á-
form sín og fyrirætlanir ræt-
ast. Þar sem ein dóttir hans
býr nú orðið á y4 hluta jarðar-
innar, og Lýður sonur hans nú
í seinni tíð verið hans önnur
hönd við búrekstur og fram-
kvæmdir, er nokkur von til þess
að jörðin, með þeim verkum,
sem Guðmundur hefir þar innt
af hendi, muni ekki ganga úr
ættnni. Nógu margar eru þær
fjölskyldur, sem leysast upp og
hverfa frá þeim verkum, sem
feður þeirra hafa lagt sína
krafta fram í að endurbæta og
fullkomna til afhendingar
hinni úppvaxandi kynslóð á
hverjum tíma.
Á þessum tímamótum i æfi
Guðmundar þökkum við vinir
hans og sveitungar honum það,
sem liðið er, störf hans 1 þágu
sveitarfélagsins og þann skerf,
er hann hefir lagt fram til við-
reisnar sinni stétt, og óskum
honum og fjölskyldu hans allra
heilla í framtíðinni. E. J.
Kjósendaproski
(Framh. af 2. slOu)
leg, sé þau krufin til mergjar.
Ef blaðið á við þá kjósendur
Sjálfstæðisflokksins, er kusu
með honum 15. marz, eru þessi
ummæli vitaskuld ekkert annað
en hugsunarvilla af aumasta
tagi. Auðvitað hafa engir af
núverandi kjósendum neins
flokks látið ,blekkjast“ til fylgis
við aðra flokka — og eru því
allir „þroskuðustu kjósendur
landsins.“
Eigi blaðið hins vegar við al-
þingiskosningarnar 1937, eða
bæjarstjórnarkosningarnar 1938
verður ekki í kringúm þá stað-
reynd komizt, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir tapað fylgi í
Reykjavík.
Hvert hefir það fylgi flutzt?
Til kommúnista.
Ályktun ritstjóra Morgun-
blaðsins:
„Kjósendur Sjálfstæðisflokks-
ins eru þroskuðustu kjósendur
landsins." Skf.
Samband ísl. samvinnufélaqa.
í Bréfaskóla S. Í.S. eru kenndar eftirfarandi
námsgreinar: Skipulag og starfshættir Sam-
vinnufélaga. Fundarstjórn og fundarTeglur.
Enska. Bókfærsla I og II. íslenzka. Búrekningar.
Frá Ríkisútvarpínu
V iðjíe rðaistwfiiii og
Viðtækjasmið|aii
eru fluttar á Ægísgötu 7 í R.vík.
Ríkisútvarpíð.
HIGLI^GAR
milli Bretlands og Islands halda áfram,
eins og að imdanförnu. Höfum 3—4
skip í förum. Tilkynningar um vöru-
sendingar sendist
CulliSord & Clark Ltd.
BRADLEYS CHAMBERS,
LONDON STREET, FLEETWOOD.
Tilkynning:
frá ríkisstjórnínni
Brezku hernaðaryfirvöldin hafa talið nauðsynlegt að
| lýsa Skerjafjörð bannsvæði austan línu, sem hugsast dreg-
in milli sjómerkisins í Suðurnesi og sjómerkisins á Eyri
á Álftanesi.
Öllum fiskibátum og öðrum bátum og skipum er því
j bönnuð umferð og dvöl á þessu svæði. í dagsbirtu er fiski-
bátum þó heimilt að fara beina leið út á fiskimið utan
bannsvæðisins frá útgerðarstöð og heim aftur.
Reykjavík, 14 apríl 1942.
440 Victor Hugo:
— Ég get ekki sagt þér það með fullri
vissu, en bezt gæti ég trúað því, að þeir
hefðu hengt hana.
— Þú heldur það?
— Já, en þó vil ég ekki fullyrða það,
því að ég freistaði undankomu, þegar
ég sá, hvað til stóð.
— Og þetta er allt, sem þér er kunn-
ugt?
— Nei, vertu annars svolítið rólegur.
Mér hefir verið tjáð, að hún hafi flúið
til Frúarkirkjunnar og sé þar örugg.
Þetta gladdi mig auðvitað mjög mikið.
Þó fékk ég ekkert um það að vita, hvort
geitin hefði komizt þangað með henni
eða ekki. En lengra nær vitneskja mín
heldur ekki.
— Þá er ég þér fróðari, mælti erki-
djákninn þrumuröddu. — Það er satt,
hún flýði til Frúarkirkjunnar. En að
þrem dögum liðnum verður hún tekin
með valdi í griðastað sínum og hengd
á Greifatorginu samkvæmt boði þongs-
íns.
— Þetta eru óhugnanlegar fréttir,
mælti Gringoire.
Presturinn hafði misst stjórn á 'skapi
sínu um stund en stillti sig brátt aftur.
— Hver andskotinn skyldi annars
hafa fyrir þessu gengizt, hélt skáldið
áfram máli sínu. — Gátu þeir ekki lát-
ið þingið óáreitt? Hverjum má það að
Esmeralda 437
— Með hvaða hætti aflar þú þér
lífsviðurværis?
— Ég rita öðru hvoru ljóð og harm-
leiki, en mestra tekna afla ég mér þó
sem trúðleikari.
— Það er lítilmótlegt hlutskipti fyrir
heimspeking.
— Það er þó jafnvægi, svaraði Grin-
goire. — Hugsuður finnur það hvar-
vetna.
— Rétt er það! anzaði erkidjákninn.
Eftir stundarþögn hélt hann máli
sínu áfram:
— Kjör þín eru nú eigi að síður
kröpp.
— Kröpp! Já, satt er það. En óham-
ingjusamur er ég ekki.
í þessari andrá barst hófatak að
eyrum þeirra. Hópur konunglegra boga-
skyttna reið framhjá með burtstengur
sínar á lofti og liðsforingja í fylking-
arbrjósti.
— Hví virðir þú liðsforingjann svo
gaumgæfilega fyrir þér? mælti Gringo-
ire við erkidjáknann.
— Sökum þess, að mér virðist ég
þekkja hann.
— Hvert er þá nafn hans?
— Ég held, að hann heiti Föbus de
Chateaupers, svaraði Claude.
— Föbus! Það er sérkennilegt heiti.