Tíminn - 07.05.1942, Blaðsíða 1

RITSTJÓRNARSKRIPSTOFOR:
EDDUHÚSI, Lindargötu B A.
Slmar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOPA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARENSSON:
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓN3SON
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
26. ár.
Reykjavík, fimmÉudagtim 7. maí 1942
43. blað
HlutfallskosninAar Keta ekki not-
i5 sin 1 tvimenningskiördæmum
Hversvegna á minníhlutinn að vera rétt-
mínni í Gullbringu- og Kjósarsýslu og
Hainaríirði en í Rangárvallasýslu og
og Norður-Múlasýslu?
Hinar fyrirhuguðu stjórnarskrárbreytingar Alþýðu-
flokksins og Sjálfstæðisflokksins vekja hina römmustu
andúð og furðu út um iand og það jafnt hjá liðs-
mönnum sem andstæðingum þessara flokka. Öllum
kemur saman um, að þær feli ekki í sér neinar bætur
á þeim annmörkum, sem eru á kosningaskipuninni,
heldur geri þá enn meiri.
Förustusveitir brezka hersins
Núverandi stjórnandi peirra er sonur pýzks
prins og pykir eitt álitlegasta hershöiðingja-
eíni Breta
Kosning ríkísstjóra
Næstkomandi iaugardag fer
kosning ríkisstjóra fram í sam-
einuðu Alþingi. Ríkisstjórinn er
kosinn til eins ár í senn.
Enginn iélagsmaður
K.Þ. skuldar íélaginu
»•
011 verzlunarveltan
nam 3,4 milj. kr. sl. ár
Aðalfundur K. Þ. — hinn 61.
— var haldinn í Húsavík dag-
ana 16.—19. f. m. Fundinn sátu
53 fulltrúar auk stjórnar og
endurskoðenda félagsins.
Samkvæmt skýrslum, sem
fluttar voru á fundinum, höfðu
fasteignir félagsins aukizt á ár-
inu 1941 um 105 þús. kr., bæði
vegna húsakaupa og umbóta á
húsum. Sjóðeignir — séreigna-
og sameignasjóðir samanlagt
— jukust á árinu um 170 þús.
kr. og eru nú 513 þús. kr.
Félagið rekur bæði sparisjóð
og innlánsdeild. Höfðu innstæð-
ur í þessum stofnunum vaxið á
árinu um 265 þús. kr. og eru nú
samtals um 790 þús. kr.
Skuldir félagsins við banka
lækkuðu á árinu um 43 þús. kr.
Innieignir viðskiptamanna í
viðskiptareikningum jukust á
árinu um.364 þús. kr. og eru nú
834 þús. kr. Enginn félags-
manna skuldaði í viðskipta-
reikningi við árslokin.
Innieign félagsins hjá S. í. S.
var um áramót 624 þús. kr. og
hafði vaxið á árinu um 360 þús.
krónur.
Vörusala ársins var 1,65 milj.
kr., en vöruvelta 3,7 milj. kr. og
er það 774 þús. meira en árið
1940.
Vörubirgðir í árslok voru 896
þús. kr. með útsöluverði.
Fundurinn ákvað að af tekju-
afgangi ársins yrði úthlutað til
félagsmanna 10% af andvirði
ágóðaskyldra vara, er þeir höfðu
keypt hjá félaginu á árinu.
Ákveðið' var á fundinum, að
félagið skyldi leggja 5000 kr. í
Minningársjóð Jakobs Hálfdán-
arsonar. Var sá sjóður upphaf-
lega stofnaður með framlagi
frá K. Þ., þegar J. H. lét af
störfum hjá félaginu, og setti
hann honum sjálfur skipulags-
skrá. Verkefni sjóðsins er að
verðlauna þá menn, sem í þjón-
ustu hjá öðrum sýna frábæra
alúð við umönnun búpenings, og
eiga heimili á félagssvæði K. Þ.
Þá var einnig heimilað að
(Framh. & 4. síðu) 1
Uppsögn Samvinnu-
skólans
Skólinn lullskipaður
næsta vetur
Samvinnuskólanum var siitið
fyrir nokkrum dögum. 29 nem-
endur luku burtfararprófi að
þessu sinni. Hæsta einkunn
hlaut Guðjón Guðjónsson, Há-
túni 6, Reykjavík, 8,41.
Samvinnuskólinn er þegar
fullskipaður næsta vetur og
munu mun fleiri þreyta inn-
tökupróf í yngri deild í haust
heldur en í deildina geta kom-
izt. Tilgangslaust er að sækja
um skólavist næsta vetur héð-
an af.
Blaðið „Dagur“ á Akureyri
hefir talsvert rætt þessi mál og
bendir á ýms atriði, sem sýna
hversu fáránlegar þessar fyrir-
huguðu breytingar eru.
Dagur bendir t. d. réttilega
á, að svokallaðar hlutfallskosn-
ingar í tvímenningskjördæm-
um séu engar_ hlutfallskosning-
ar. Hann segir:
„Hlutfallskosning, þar se@n
aðeins tveir eru kosnir, leiðrétt-
ir ekkert, en skapar nýtt órétt-
læti með því að veita minnhluta
sama rétt og meirihluta, en ekki
hlutfallslegan rétt. Það er því
alveg rangt að kalla þetta hlut-
fallskosningar. Slíkar kosningar
njóta sín ekki, nema þar sem
fleiri en tveir eru kosnir.
Samkvæmt frumvarpi Al-
þýðuflokksins hafa 501 kjós-
endur sama rétt og 1000 kjós-
endur. Þarna kemur ranglæt-
ið fram. Væru aftur á móti þrír
menn kosnir, fengi meirihlut-
inn tvo og minnihlutinn einn.
Það er hrein hlutfallskosning.
Þá fær minni hlutinn þaff, sem
honum ber, án þess að gengið
sé á rétt meirihlutans."
Dagur sýnir ennfremur fram
á, hversu mikill skrípaleikur
það sé, að minnihlutinn hafi
meiri rétt í tvímenningskjör-
dæmunum en einmenningskjör-
dæmunum. Blaðið segir:
„f nafni réttlætisins heimtar
þessi þrenning (þ. e. íhald,
kratar og kommúnistar) hlut-
fallskosningar í tvímennings-
kjördæmum á þeim grundvelli,
að það sé óþolandi óréttlæti að
minnihluti kjósenda í 6 kjör-
dæmum, Eyjafjarðarsýslu,
Múlasýslum, Rangárvalla-, Ár-
nes- og Skagafjarðarsýslu, fái
ekki jafnan rétt við meirihluta
í þessum kjördæmum. Á hitt
minnast byltingasinnar í kjör-
dæmamálinu ekki, að ef órétt-
læti ríkir í fyrrgreindum tví-
menningskjördæmum í þessu
falli, þá er sama óréttlætið uppi
í öllum einmenningskjördæm-
um, nema hvað það er miklu
víðtækara, þar sem einmenn-
ingskjördæmin eru 20 að tölu,
en tvímenningskjördæmin að-
eins 6.
Hvaða réttlæti er t. d. í því
að veita minnihluta í Eyja-
fjarðarsýslu jafnan rétt við
meirihlutann þar, en láta
minnihluta í Austur-Húna-
vatnssýslu vera réttindalausan?
Hið sama má segja um öll hin
kjördæmin. Því á minnihluti í
Rangárvallasýslu að vera rétt-
hærri en minnihluta í Vestur-
Skaftafellssýslu, því á að veita
minnihluta í Árnessýslu meiri
rétt en minnihluta í Borgar-
fjarðarsýslu o. s. frv.“
Þannig má nefna fjölmenn
dæmi, sem hnekkja öllu skrafi
um, að stjórnarskrártillögur Al-
þýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins séu reistar á réttlæti.
Kjósendurnir munu líka sýna
það í kosningunum í vor, að
þeir kunna hinu umboðslausa
þingi litlar þakkir fyrir það, að
ætla að nota sjálftekið vald til
að gera jafn endemislegar
breytingar á stjórnarskránni og
steypa þjóðinni þess vegna út í
tvennar alþingiskosningar og
langvarandi illvíga kosninga-
baráttu á þeim tíma, sem hún
þarfnast friðar og samheldni
umfram allt.
Tvö bílslys
Jón Gíslason, múrari, Barón-
stíg 22, varð á þriðjudaginn,
litlu eftir hádegi, fyrir erlendri
bifreið og beið bana af. Var
hann á reiðhjóli og hélt inn
Hverfisgötu. Við vatnsþróna
ætlaði hann að beygja á Lauga-
veg, en í sömu svifum ók brezk
fólksbifreið á hann og kastað-
ist hann á götuna. Hinn erlendi
bifreiðarstjóri nam ekki staðar,
heldur ók brott sem skjótast.
Jón var fluttur í sjúkrahús, en
vaknaði eigi, aftur til meðvit-
undar.
Jón var kvæntur maður, hátt
á sextugsaldri.
Brezkur her hóf landgöngu á
frönsku eyjunni Madagascar
síðastliðinn þriðjudag. Var her-
inn settur á land skammt frá
flotahöfninni Diego Suarez, en
hún er hernaðarlega þýðingar-
mesti staður eyjarinnar. Her
Breta stjórnar Sturges hers-
höfðingi, er stjórnaði hernámi
íslands.
Bretar munu alls hafa sett
um 20 þús. manns á land, og
var skipalestin, sem flutti her-
lið þangað, varin tveimur beiti-
skipum, fjórum tundurspillum
og flugvélaskipi.
Vichystjórnin skipaði setulið-
inu á eyjunni að veita mót-
spyrnu og mun því boði hafa
verið hlýtt. Hefir Vichystjórnin
nýlega skipt um æðstu menn
á eyjunni og eru hinir nýju yf-
irmenn eindregnir stuðnings-
menn hennar.
Bandaríkjastjórn sendi Vichy-
stjórninni orðsendingu strax i
gærmorgun, þar sem sagt var
að innrásin væri gerð í samráði
við Bandaríkin og myndi mót-
staða af hálfu Frakka talin
fjandskapur við allar þjóðir
Bandamanna.
Það er gizkað á, að það standi
að einhverju leyti í sambandi
Forustusveitir brezka hers-
ins, Commandos, hafa oft verið
nefndar í erlendum fréttum
seinustu mánuðina. Það eru
þær, sem hafa gert strandhögg-
in í Noregi og Frakklandi. Þær
hafa oft unnið ýms mikilvæg
hernaðarverk að baki víglínu
óvinanna í Libýu.
Forustusveitir brezka hersins
eiga stutta sögu, en frækilega.
Keyes flotaforingi, sem gat sér
mikinn orðstír við Zeebrugge
1917, fékk Churchill til þess á
miðju ári 1940 að stofna sér-
stakar sveitir úrvalsmanna, sem
fengju mun meiri æfingu en
venjulegir hermenn, og yrði það
hlutverk þeirra að vinna á-
hættumestu verkin. M. a. yrði
þeim ætlað að vera í fararbroddi
eí innrás yrði gerð á meginland
Evrópu.
Churchill fól Keyes að veita
þessum forustusveitum liðsögn
og yfirstjórn. Telja kunnugir,
að Keyes hafi orðið vel ágengt
en engar opinberar upplýsingar
hafa verið birtar um það, hversu
fjölmennar forustusveitirnar
eru orðnar. En framganga
þeirra, þar sem þær hafa kom-
ið við sögu, hefir jafnan þótt
hin vasklegasta.
Seint á fyrra ári lét Churchill
Keyes hætta yfirstjórn forustu-
sveitanna. Blöðin hafa ekki
fengið að vita ástæðuna, en
Korregidorvígid
Sallid
Samkvæmt seinustu fregnum
er hið fræga eyvirki Banda-
ríkjamanna, Corregidor á Man-
ilaflóa, fallið í hendur Japön-
um.
Tókst Japönum að flytja
þangaff lið frá Bataanskaga á
smábátum, en milli skagans og
eyjarinnar er aðeins 3 km.
breitt sund.
Vörnin á Corregidor hefir
þótt hin frækilegasta.
við þennan atburð, að flota-
málaráðuneyti Bandaríkjanna
hefir látið vitnast, að tvö stór
amerísk orrustuskip væru nú á
Indlandshafi, ásamt smærri
herskipum.
Madagascar er þrigja stærsta
ey heimsins, 570 þús. ferkm.
íbúarnir eru 4 milj. Þar er blóm-
legur landbúnaður og sennilega
mikil námuauðæfi. En Banda-
menn hafa ekki af þeim ástæð-
um ágirnd á eyjunni. Það er
hernaðarleg þýðing hennar, sem
nú skiptir máli. Eyjan liggur
við austurströnd Afríku og er
auðvelt að hindra þaðan sigl-
ingar Breta um vestanvert Ind-
landshaf. Jafnframt er eyjan
ákj ósanlegur „stökkp'allur“ til
árásar á Suður-Afríku. Hefir
lengi verið óttast, að Japanar
myndu reyna að ná eyjunni og
vakti það sérstakar grunsemd-
ir, að tveir þekktustu flotafor-
ingjar Japana, Abe og Nomura,
hafa dvalið undanfarið í Vichy.
Enn er ekki vitað, hvaða á-
hrif þetta kann að hafa á af-
stöðu Frakka. Flestir telja, að
Laval muni nota þetta tilefni til
þess að láta Frakka ganga í lið
með öxulríkjunum. Hafa verið
mikil fundarhöld í Vichy síðan
atburður þessi varð.
sennilega hefir verið um skoð-
anamun að ræða.Keyes flotafor-
ingi er maður djarfur og stór-
huga og hefir talið herstjórn-
ina of úrræðalitla og aðgerða-
lausa. Hann vildi t. d. vorið
1940, að Bretar leggðu strax til
orrustu við Þjóðverja í Þránd-
heimsfirði og reyndu að ná
Þrándheimi úr höndum þeirra.
Hefði sú tilraun heppnast,
myndu Þjóðverjar ekki hafa náð
Norður-Noregi. Keyes fór þess á
leit við Churchill, að honum
yrði fengin stjórn gamalla her-
skipa til að framkvæma atlög-
una. Churchill neitaði og hefir
síðan ekki verið fullkomlega
heilt á milli þeirra.
Nokkru eftir að Keyes lét af
stjórn forustusveitanna, féll
sonur hans, 23 ára gamall, í
einni áhættumestu árásinni,
sem forustusveitirnar hafa gert.
Honum hafði verið falið að
stjórna litlum herflokkl, sem
ekki var ætlað minna hlutverk
en að taka Rommel til fanga.
Rommel hafði þá bækistöð sína
ekki langt frá víglínunni og
höfðu Bretar haft njósnir um
dvalarstað hans. Flokkur Keyes
yngri gat komizt þangað eftir
sandauðninni, án þess að hon-
um væri veitt athygli, beið síð-
an færis í nokkra daga, og gerði
árásina að næturlagi, þegar
Þjóðverjar virtust óviðbúnir.
Tókst þeim að ráða niðurlögum
varðmanna í húsi því, sem
Rommel dvaldi í, og að komast
inn í aðalskrifstofu hans. Fór
Keyes yngri fremstur sinna
manna. Þar kom til snarprar
viðureignar og féllu þar tveir
þýzkir yfirforingjar, Keyes yngri
og fleiri menn. Þeir, sem eftir
voru af flokki Keyes, töldu þá
vænst að hörfa og komust þeir
til baka við illan leik. En af
Rommel er það að segja, að
hann sat í afmælisveizlu þetta
kvöld og var því ekki í bæki-
stöð sinni. Annars er óvíst,
hvort Þjóðverjar nytu nú þessa
vaska herforingja.
Annar ungur ofurhugi, Louis
Mountbatten lávarður, hefir nú
tekið við yfirstjórn forustu-
sveitanna. Hann er af mörgum
talinn líklegri til stórræða en
aðrir herforingjar Breta.
Louis Mountbatten er meira
af þýzkum ættum en brezkum.
Faðir hans var Louis prins.af
(Framh. á 4. siöui
Erlendar fréitir
Buhl, fjármálaráðherra, verð-
ur eftirmaður Staunings sem
forsætisráðherra. Hann mun
einnig gegna fjármálráðherra-
embættinu áfram.
Harðar sjóorrustur hafá und-
anfarið átt sér stað í Norður-
Atlantshafi, segja Þjóðverjar.
Telja þeir sig hafa sökkt þar
brezku beitiskipi og mörgum
kaupskipum á leið til Rúss-
lands. Þeir segjast hafa notað
kafbáta og flugvélar til árás-
ani^a.
í Hollandi hafa Þjóðverjar
uppgötvað leynifélagsskap, sem
vann gegn þeim. Hafa 72 menn,
sem voru í þessum félagsskap,
þegar verið teknir af lífi.
í Suður-Kína hafa Kínverjar
hafið sókn gegn Japönum. Hafa
þeir einnig efnt til skipulegra
upphlaupa í ýmsum borgum, t.
d. Shanghai og Nanking, og
eyðilagt þar birgðir fyrir Jap-
önum og skemmt járnbrautir.
Þessari sókn mun þó varla ætl-
að meira en að koma í veg fyr-
ir að Japanir geti flutt lið frá
Kína til annarra vígstöðva.
Japanir auka könnunarflug
yfir Ástralíu og eykur það ótta
manna þar við innrás.
Á víðavangi
SVO MÆLTI STEFÁN JÓHANN.
Þegar rætt var um lögfestingu
á kaupgjaldi og verðlagi á
haustþínginu síðasta, stóð upp
Stefán Jóhann, þáverandi fé-
lagsmálaráðherra Alþýðu-
flokksins, og mælti af þjósti
nokkurum:
„Og ég held, að launastétt-
irnár í landinu hafi yfirleitt
enga löngun til þess að láta
dýrtíðina vaxa, og þegar at-
vinna í landinu er góð og mikil
og þær fá uppborna í hækkuðú
kaupi vaxandi dýrtíð, þá sé
ekki • mikil tilhneiging Jijá
launastéttunum til þess að
hækka grunnkaupið. Reynslan
hefir sýnt þetta.“
Svo mælti Stefán Jóhann þá
og ' efalaust talaði hann af
fullri sannfæringu.
Nú er svo að skilja á Alþýðu-
flokknum, sem það sé ekki að-
eins ógæfa fyrir verkamenn,
heldur og þjóðarógæfa, að
hömlur hafa verið settar á
hækkun grunnkaups.
Mörgum verður því fyrir aö
spyrja: Hvert er eiginlega hlut-
verk Stefáns Jóhanns? Talar
hann sem ábyrgur forustumað-
ur Alþýðuflokksins eða er hann
aðeins vindhani á bursttnni,
sem ískrar í eftir því, hvernig
vindurinn blæs?
„ILLU KORNI ER TIL SÁIÐ,
ENDA MUN ILLT AF GRÓ.A.“
Kjördæmafrumvarp Alþýðu-
flokksins er örþrifaráð til að
rjúfa samvinnu núverandi
stjórnarflokka um varnir gegn
verðbólgu og verðhruni. Það er
allt sniðið eftir hagsmunum
Sjálfstæðisflokksins. Alþýðu-
flokkurinn hefir enga mögu-
leika til að auka þingmanna-
tölu sína, sem nokkru nemur,
samkvæmt þvi.
Frumvarpið er borið fram af
þingmönnum Alþýðuflokksins,
að flokksheildinni forspurðri.
Eða líta þeir svo niður á flokks-
menn sína utan þings, að þeir
virði þá ekki viðtals?
Þessir þingmenn ætla að
stofna til kosninga hvað ofan í
annað’ í sumar til að deila um
viðkvæmasta og vandasamasta
framtíðarmál þjóðarinnar.
Stjórnskipun landsins ætla- þeir
samt sem áður að láta velkjast
áfram óleysta.
Þeim mun farnast sem léleg-
um garðyrkjumanni, er notar
myglað útsæði og fær líka litla
og lélega uppskeru. — Hann
skaðast á öllu saman.
HVERNIG ÆTLAR SJÁLF-
S TÆÐISFLO KKURINN AÐ
STJÓRNA MEÐ „DAUÐUM
FLOKKI?“
í fyrra sumar héldu falöð
Sjálfstæðisflokksins því fram,
að Alþýðuflokkurinn væri
„dauður flokkur“, — ekki nema
nafnið tómt.
Nú eru Sjálfstæðismenn að
semja um myndun ríkisstjórnar
við „hinn framliðna.“ Sú stjórn
mun bera á sér dauðamörk
beggja flokkanna. Hán mun
bera einkenni hagsmunastreyt-
unnar í Sjálfstæðisflokknum
og neikvæðrar afstöðu Alþýðu-
flokksins til allra þeirra mála,
sem þjóðfélaginu ríður mest á,
að nú sé framfylgt af drengskap
og festu.
Nokkrar ameriskar hersveit-
ir eru komnar til Miðjarðar-
hafslandanna.
Átján gislar voru nýlega tekn-
ir af lífi í Noregi, vegna þess að
tveir Þjóðverjar höfðu veríð
myrtir. Þessir gislar voru þó á
engan hátt við þau morð riðn-
ir. í Lillehéraðinu í Frakklandi
hafa 55 gislar verið líflátnir
vegna þess að tveir Þjóðverjar
höfðu verið myrtir.
Mussoliní hefir viðurkennt í
ræðu, að allmikill matarskort-
ur sé á Ítalíu.
(Framh. á 4. slðui
lunrás Breta á
Madagascar
Ganga, Frakkar í lið með Öxulríkjunum?