Tíminn - 28.07.1942, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSENGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Slmar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, þriðjudagiim 28. júlí 1942
83. blað
Spárnar um ríkisstjórn upplatisnarinnar rætast
Gerðardómslögin skapa nó rang-
læti og öngþveiti i kaupgj.málum
Framsóknarilokkurinn bætti
við sig nær 1500 atkvæðum
Sjálfsftæðxsflokkurinn ftapaðí 1100 aftkvæðum
og öllum Bœndaflokknum
>ið
skáld
Magnús Stefánsson (Örn
Arnarson) skáld lézt í St.Jósefs-
spítalanum í Hafnarfirði s. 1.
laugardag eftir langa vanheilsu.
Hann fæddist að Kverkártungu
á Langanesi í Norður-Múlasýslu
12. des. árið 1884 og var því á
58. aldursári. Hann nam við
Flensborgarskólann og kenn-
araskólann, vetrarlangt við
hvorn þeirra, en lagði annars
margs konar störf fyrir sig, m.
a. verzlunar- og skrifstofustörf.
Einnig var hann bókavörður í
Hafnarf. hin síðari ár. Magnús
var næsta víðförull, meðan
heilsan leyfði og vel íþróttum
búinn í æsku. Hann var mjög
vel sjálfmenntaður maðúr og
víðlesinn.
Fyrstu kvæði Magnúsar birt-
ust í tímaritinu „Eimreiðin“
fyrir 22 árum. Birtust þau undir
dulnefninu Örn Arnarson og
vöktu þegar athygli ljóðelskra
manna. Ekki var Magnús þó af-
kastamikill við ritstörfin, en
þeim mun vandvirkari. Kvæða-
safn hans, Illgresi, kom út 1924.
Er það lítil bók að vöxtum en
hefir að geyma hvert kvæðið
öðru snjallara. Einkum gat
kímni Arnar oft verið hnittin
og fimleg, þótt Ijóð hans bæru
þess - einnig vitni, að höfundur
þeirra væri athugull alvöru-
maður. — Síðan hafa öðru
hvoru birzt kvæði eftir Örn í
blöðum og tímaritum og hafa
þau skapað höfundinum slíkan
orðstír, að hann hefir um hríð
verið talinn í hópi þeirra skálda
vorra, er fremst standa. Helzt
þeirra eru: Stjáni blái (1935),
Vigsluljóð. Flensborgarskólans
(1937), íslands Hrafnistumenn
(1939) og Ljóðabréf til Vestur-
íslendings(1939). Öll urðu kvæði
þessi þegar landskunn, enda
hafa fáir Erní betur kveðið.
Örn Arnarson lagði einnig
mikla rækt við ferskeytlurnar,
hið sérkennilega form íslenzks
alþýðukveðskapar. Báru þær,
eins og kvæði hans, þess vitni,
að höfundur þeirra var gæddur
miklum skáldhæfileikum, hnitt-
inn og orðsnjall, hagur á mál
og rím, svo að af bar, og ná-
kunnugur landi og þjóð, sögu
hennar, háttum og kjörum.
Kapphlaupíð milll kaupgjalds og
verdlags hafið á nýjan leik
Það er nú komið á daginn, eins greinilega og verða má,
að gerðardómslögin eru búin að missa alla þýðingu sep
vörn gegn dýrtíðinni. Getuleysi ríkisstjórnarinnar til
að halda lögin í heiðri og sjá um röggsamlega fram-
kvæmd þeirra, hefir algerlega kippt grundvellinum und-
an þeim. Afleiðingin hefir orðið sú, að ein kauphækkun-
in hefir rekið aðra og eru þær nú orðnar svo miklar og
almennar, að verðhækkanir ýmsra almennra nauðsynja
er orðin óhjákvæmileg nauðsyn. Meðal annars hafa verð-
lagsnefndir landbúnaðarafurða talið óhjákvæmilegt að
óska eftir staðfestingu gerðardómsins á verðhækkun
þessara vara.
100 ára
Halldóra Árnadóttir
Miöljarðarxxesseli
í dag, 28. þ.m. verður ekkjan
Halldóra Kristín Árnadóttir í
Miðfjarðarnesseli í Skeggja-
staðahreppi, Norður-Múlasýslu,
hundrað ára. Hún er fædd í
Víðikeri í Bárðardal, 28. júlí
1842. Foreldrar hennar voru:
Kristin Halldórsdóttir, Sturlu-
sonar á Öxará, Erlendssonar og
Árni Bjarnason, Jónssonar í
Fellsseli, af svonefndri Finns-
staða-ætt.
Fimm ára gömul fór Halldóra
til fósturs til ömmusystur sinn-
ar, Sigríðar Halldórsd. og Jóns
Jónssonar, Bergþórssonar á Öx-
ará. Dvaldist hún hjá þeim
hjónum að mestu í 28 ár. Þaðan
fluttist hún austur á Langanes
og réðist sem. ráðskona til Þor-
(Framh. á 4. slðu)
Mjólkurverðlagsnefnd ákvað
á fundi sínum í fyrradag að
leggja til við gerðardóminn, að
mjólkurafurðir verði hækkaðar
um 25%, eða mjólkurlíterinn úr
kr. 0,92 upp í kr. 1,15. Kjötverð-
lagsnefnd ákvað á fundi sama
dag að leggja til við gerðardóm-
inn, að verðið á nýju kindakjöti
verði kr. 5,40 kg. í heildsölu og
kr. 6,00 í smásölu. í fyrra var
kjötverðið í byrjun sláturtíðar-
innar kr. 4,30 í heildsölu.
Telja má víst, að gerðardóm-
urinn staðfesti þessar verð-
hækkanir.endaværu það furðu-
leg vinnubrögð, ef hann neit-
aði bændum þannig um óhjá-
kvæmilega kaupuppbót, sökum
aukins framleiðslukostnaðar,
þegar aðrar stéttir fá nú kaup-
hækkanir umyrðalaust.
Þessar verðhækkanir, sem eru
eðlileg afleiðing af kauphækk-
ununum undanfarið, munu
hækka vísítöluna verulega og
dýrtíðaruppbótin hækkar þá að
sama skapi. Aukinn dýrtíðar-
uppbót eykur síðan framleiðslu-
kostnaðinn, unz hækka verður
verðlagið aftur. Þannig munu
skiptast á kauphækkanir og
verðhækkanir.Kapphlaupið milli
verðlags og kaupgjalds, sem
stöðvaðist fyrstu mánuðina eftir
setningu gerðardómslaganna, er
þannig aftur komið í algleym-
ing.
Nýjar kauphækkanir eiga sér
nú stað daglega og eru orðnar
svo margar, að lítt er mögulegt
að henda tölu á þeim, t. d. hafa
bæjarvinnu- og hafnarvinnu-
menn í Hafnarfirði nýlega
fengið viðurkenndan 8 klst.
vinnudag með sama kaupi og 10
klst. áður; járniðnaðarmenn í
Reykjavík hafa fengið 2b%
kauphækkun. og bílstjórar
strætisvagnanna í Reykjavík
hafa fengið verulega kaup-
hækkun. Má það heita ógern-
ingur að hafa fullt yfirlit um
allar þær kauphækkanir, sem
nú eiga sér stað, þar sem smá-
hópar og vinnuflokkar semja
aðallega við atvinnuveitendur
og í mörgum tilfellum er ekki
hirt um að bera kauphækk-
anir undir gerðardóminn, þar
sem mönnum finnst hann rétti-
lega úr sögunni. Þannig hefir
t. d. einn aðalstólpi Sjálfstæðis-
flokksins, borgarstjórinn í Rvík,
látið vinna fyrir hækkað kaup
í bæjarvinnunni, án þess að vera
búinn að fá samþykki gerðar-
dómsins.
í raun og veru er ástandið í
kaupgjaldsmálunumnú þannig:
Smáhópar og vinnuflokkar, sem
eru nógu óvandir að meðölum
og hafa tiltölulega góða að-
stöðu, geta knúð fram hækk-
anir viðstöðulítið. Verkalýðsfé-
lögin geta ekki nærri samning-
unum komið óg er því oft að
eiga við ósannsýnni og ábyrgð-
arminni samningsaðila en ella.
Stundum fær líka nokkur hluti
af vissri vinnustétt uppbót, en
annar ekki. Stórar vinnustéttir,
eins og starfsmenn ríkisins, sem
vilja fylgja settum lögum og
samningum og hafa lakari að-
stöðu til að knýja fram kröfur
sinar, verða hins vegar að una
við óbreytt kjör. Hér er því að
skapast ósamræmi, sem oft er
ranglátt og í sumum tilfellum
háskasamlegt. Gerðardómslögin,
sem áttu að firra vandræðum,
og hefðu gert það, ef dugandi
stjórn hefði farið með völd,
skapa nú orðið upplausn, öng-
þveiti og ranglæti í kaupgjalds-
málunum, sem öllum er fyrir
beztu að unninn sé bugur á hið
fyrsta.
Fyrir þá menn, sem studdu
gerðardómslögin upphaflega og
sáu að þa,u gátu verið öflug vörn
gegn dýrtíðinni, þýðir ekki ann-
að en viðurkenna, hvernig kom-
ið er. Þessi löggjöf er orðin full-
komlega misheppnuð. En það
er ekki vegna laganna sjálfra.
Það er vegna þess, að sú sam-
fylking, sem stóð að þeim, var
rofin og nokkur hluti hennar
kaus heldur ábyrgðarlausan elt-
ingaleik við að ná í nokkrar
„gæsir" en að sinna markvissri
og þjóðnauðsynlegri baráttu í
dýrtíðarmálunum. Það er vegna
þessa ábyrgðarleysis forráða-
manna Sjálfstæðisflokksins,
sem ekki stóðust ginningar Al-
þýðuflokksins og kommúnista,
að nú er komið með gerðar-
dómslögin eins og raun ber
vitni.
Til þess að tryggja fram
kvæmd gerðardómslaganna var
tvennt sérstaklega nauðsyn-
legt:
Það þurfti að koma í veg fyrir
luxusbyggingar stríðsgróða-
mannanna, sem beittu kaup-
yfirboðum. Það eru raunveru-
lega þeir, sem hafa hækkað
kaupgjaldið hjá landbúnaðin-
um, því að þeir kepptu við hann
um vinnuaflið, og til þeirra gátu
vinnuflokkarnir, sem hótuðu að
hverfa af fyrri vinnustöðvum,
farið og fengið vinnu, ef ekki
var fallizt á kröfur þeirra.
Hernaðarvinnan var takmörkuð
það mikið í vor, að hún hefði
ekki komið slíku til leiðar, ef
luxusbyggingarnar hefðu ekki
jafnframt komið til sögunnar.
Það þurfti sterka ríkisstjórn,
sem óaldarmenn kommúnista
óttuðust. Þess vegna hreyfðu
þeir sig ekki neitt meðan Her-
mann Jónasson var forsætis-
ráðherra. En strax eftir valda
töku Ólafs Thórs fóru þeir á
kreik. Þeir sögðust líka gera sitt
til að stuðla að stjórnarskiptun-
Landkjörsstjórn kom saman j
hér í bænum síðastliðinn laug- '
ardag til að reikna út atkvæða-
magn flokkanna og úthluta
uppbótarsætum í samræmi við
það.
Samkvæmt útreikningi land-
kjörstjórnarinnar voru at-
kvæðatölur flokkanna, sem hér
segir:
Framsóknarfl...... 16,033 atkv.
Sjálfstæðisfl..... 22,957 —
Kommúnistafl...... 9,423 —
Alþýðufl........... 8,979 —
Þjóðveldismenn .... 618 —
í seinustu Alþingiskosningum,
vorið 1937, voru atkvæðatölur
flokkanna þessar:’
Fra^msóknarfl..... 14,556 atkv.
Sjálfstæðisfl..... 24,132 —
Alþýðufl.......... 11,084 —
Kommúnistafl...... 4,932 —
Bændafl............ 3,579 —
Þjóðernissinnar ... 118 —
Samkvæmt þessu hefurFram-
sóknarflokkurinn aukið at-
kvæðamagn sitt um 1477 atkv.,
kommúnistar um 4491 atkv., og
Þjóveldismenn, sem teljast
munu arftakar Þjóðernissinna,
um 500 atkv. Hinsvegar hefir
Alþýðuflokkurinn tapað 2105
atkvæðum, Sjálfstæðisflokkur-
inn 1157 atkv. og Bændaflokk-
urinn, sem Sj álfstæðisflokkur-
inn taldi sína eign, hefir horfið
úr sögunni. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefir því raunverulega tap-
að 4735 atkv., sem hann eignaði
sér beint eða óbeint í seinustu
kosningum og gerði sér vonir
um að fá aftur nú.
Uppbótarsæti féllu þannig:
Sjálfstæðisflokkurinn fékk
sex og hlutu þau Sig. Krist-
jánsson,Ingólfur Jónsson.Garð-
ar Þorsteinsson, Gísli Sveinsson,
Eiríkur Einarsson, Gunnar
Thoroddsen.
Kommúnistaflokurinn fékk
fjögur og hlutu þau Sigfús
Sigurhjartarson, ísleifur Högna-
son, Áki Jakobsson, Steingrím-
ur Aðalsteinsson.
Alþýðuflokkurinn fékk eitt og
hlaut það Sigurjón Ólafsson.
Þingmannatala flokkanna
verður þessi: Framsóknarflokk-
urinn 20, Sjálfstæðisflokkurinn
17, Alþýðuflokkurinn 6, Kom-
múnistaflokkurinn 6.
Þar sem störfum landkjörs-
stjórnar var lokið fyrir helgi,
hefði þingið getað komið sam-
an strax í gær, en í stað þess er
það kvatt saman næsta þriðju-
dag. Þannig er heil vika látin
fara til spillis i þeim tilgangi að
draga kosningarnar fram á
haustið. Landkjörsstjórnin gat
líka lokið störfum sínum fyrr,
ef nokkuð hefði verið gert til
þess að hraða þeim. Markmið
stjórnarinnar er auðsjáanlega
að hafa vetrarkosningar og
koma þannig fram hefndum á
dreifbýlinu fyrir ósigra Sjálf-
stæðisflokksins í sumar.
Howard Smifh
sendiherra
Howard Smith, sendiherra
Breta hér, varð bráðkvaddur á
ferðalagi í Borgarfirði síðastl.
föstudag. Fór hann úr bænum
daginn áður og hafði þá ekki
kennt sér neins meins.
Howard Smith var skipaður
hér sendiherra Breta í maí 1940.
Var hann fyrsti sendiherrann,
sem hér hefir verið. Hann gat
sér miklar vinsældir í því starfi
og naut óskoraðs trausts ís-
lenzkra stjórnarvalda. Má það
m. a. þakka velviljaðri fram-
komu hans, að hernámið varð
íslendingum sársaukaminna en
ætla mátti í fyrstu.
Howard Smith var fæddur 17.
1888. Faðir hans var dómari í
Wolvershampton. Hann gekk í
skóla í Winchester og síðar í
Brosemore College í Oxford, þar
sem hann lauk námi.
Árið 1912 gekk hann í þjón-
ustu utanríkismálaráðuneytis-
ins brezka og var einkaritari
Mr. Cecil Harmsworth þing-
manns. Hann varð skrifstofustj.
í utanríkisráðuneytinu 1929. Ár-
ið 1933 varð hann fulltrúi að-
stoðar - utanríkismálaráðherra
og fjármálafulltrúi í því ráðu-
neyti 1935.
í oktober 1939 gerðist hann
sendiherra Breta í Danmörku,
og dvaldi þar í landi fram til
13. apríl 1940.
Hann giftist 1920. Kona hans,
Sarah, er dóttir Augustinar
Thorner. Þau eignuðust þrjú
börn, einn son og tvær dætur.
um, því að stjórn Ólafs yrði
veik og máttlaus.
Framsóknarflokkurinn vildi
láta takmarka luxusbygging-
arnar. Hann fékk því ekki ráð-
ið. Nýja stjórnin taldi það
hlutverk sitt að halda verndar-
hendi yfir athöfnum stríðs-
gróðamannanna.
Framsóknarflokkurinn vildi
halda áfram traustu samstarfi
um framkvæmd gerðardómslag-
anna. Hann fékk því ekki til
leiðar komið. Sjálfstæðisflokk-
urinn kaus heldur aðstoð kom-
múnista til að ná í „gæsirnar“.
En þess vegna varð líka stjórn
hans að standa og sitja eins og
þeir vildu.
Framsóknarmenn geta því
(Framh. á 4. slSu)
l.v. Reykjanes
sekkur
Línuveiðarinn „Reykjanes"
sökk skyndilega um kl. 3 síðast-
liðinn föstudag. Skipið var þá
á síldveiðum um 2 sjómílur út
af Tjörnesi.
Skipið mun hafa verið ofhlaö-
ið ogÞoldi því ekki sjó, sem það
fékk á sig. Valt það á aðra hlið-
ina og sökk á 1—2 mínútum.
Bátarnir voru við skipshliðina
og komust skipverjar í þá með
naumindum. Línuveiðarinn „Ól-
afur Bjarnason“ var á veiðum
rétt hjá og flutti hann skipverj-
ana á „Reykjanes“ til Hjalt-
eyrar.
,,Reykjanesið“ var járnskip,
smíðað 1922 og hét þá „Venus“.
í fyrra fór fram gagngerð
viðgerð á því og var þá meðal
annars sett í það Dieselvél.
Skipið var 103 brúttó-smálestir
að stærð. Eigandi „Reykjaness1
var Pétur Ó. Johnson.
Loftbardagí yfir
Austurlandi
Þessar tilkynriingar hefir
Tíminn fengið frá amerísku
herstjórninni:
Flugvél úr konunglega norska
flugflotanum lagði til bardaga
við þýzka Focke-Wulf flugvél
yfir austurströnd íslands þ. 23.
þ. m. síðdegis. Óvinaflugvélin
sást fyrst í 24 kílómetra fjar-
lægð. Norska flugvélin flaug í
áttina til hirtnar þýzku flug-
vélar og hóf skothríð á hana úr
um 900 metra fjarlægð. Flug-
Á víðavangi
UPPGÖTVUN ALÞBL.RITSTJ.
í SUMARLEYFINU.
Alþýðublaðið birtir forystu-
grein um Reykvíkinga í sumar-
leyfum síðastl. sunnudag. Er
þar lýst með fögrum orðum,
hversu hressandi og heilnæmt
sé fyrir Reykvíkinga að vera í
sveitinni í sumarleyfum sínum
og þess vegna þurfi að vera góð
sambúð, þeirra og sveitamanna.
Segir síðan á þessa leið:
„Ber að líta á þá menn sem
varga í véum sem gera sér far
um að rægja saman fólkið, sem
í sveitunum býr, og hitt, sem
býr við sjávarsíðuna. Það er ef
til vill óþjóðhollasta iðjan, sem
nú er rekin hér á fslandi, og það
er þó sorglegast, að ýmsir sæmi-
lega greindir og gegnir menn
hafa látið draga sig út í þessa
óhæfu, ásamt þeim andlegu
kláðagemlingum, sem halda að
þeim mun meiri sé vegur þeirra,
sem þeir geta vakið meiri úlfúð
og sundrung með íslenzkri al-
þýðu.“
Þetta er vel og drengilega
mælt.
En hvaða blað, að Vísi ekki
undanskildum, hefir fárast mest
um hátt verðlag á landbúnaðar-
afurðum og reynt þannig að inn-
ræta kaupstaðamönnum, að
sveitafólkið væri eins konar ó-
magar á kaupstöðunum.
Það er Alþýðublaðið.
Vonandi býr ritstjóri Alþýðu-
blaðsins vel og lengi, að þeirri
uppgötvun, sem hann hefir gert
nú í sumarleyfinu, um „óþjóð-
hollustu iðjuna á íslandi“.
HVAÐ LÍÐUR HIT AVEITUNNI ?
Fyrir bæjarstjórnarkosning-
arnar í vetur létu blöð Sjálf-
stæðismanna drýgindalega yfir
því, að efni til hitaveitunnar
væri fengið og því var jafnvel
hvíslað að „háttvirtum kjósend-
um“, að efnið lægi á bryggjunni
í New-York ferðbúið til Reykja-
víkur.
Síðan hefir ekkert heyrzt.
Væri til of mikils mælst, þótt
hinn glæsilegur blaðakostur
bæjarstjórnarmeirihlutans í
Reykjavík eyddi dálitlu rúmi til
að fræða lesendur sína um horf-
urnar í framkvæmdum í hita-
veitumálinu?
Eða á að geyma þann fagnað-
arboðskap til haustkosning-
anna, að nú eigi bráðum að
fara að fara að skipa efninu út,
— ef skip verði fáanlegt.
„JURIDISK PERSÓNA“.
Pilturinn, sem „Mogga-bræð-
ur“ sendu Skagfirðingum, hefir
tekið próf í lögum og þykist því
eflaust vera „júridísk persóna“.
Hann segir sinar farir ekki slétt-
ar úr Skagafirði. Þegar piltur
fór að fárast um „jarðrán“
ríkisins, sló Sigurður Þórðarson
hann af laginu með því að segja,
að í raun og veru mætti skoða
fylgiféð sem eign viðkomandi
býlis. Þetta á piltur erfitt með
að skilja og bollaléggur nú sem
ákafast um það, hvort býli geti
verið „júridisk persóna“, rétt
eins og hann sjálfur.
Hann man sjáanlega ekki eft-
ir því, að greftrunarorðin af
mold ertu kominn benda ein-
dregið í þá átt, að moldin sé
móðir vor allra og því engu ó-
göfugri en hvaða „júridísk per-
sóna“, sem vera skal.
Og það má nú segja um þenn-
an pólitíska oflátung Mogga-
bræðra í Skagafirði: Mikið er að
sjá, þegar moldin rýkur í þurru
veðri.
mennirnir í 'óvinaflugvélinni
guldu í sömu mynt, en tókst
ekki að hitta norsku flugvélina.
Skot norsku flugvélarinnar
hæfðu þýzku flugvélina, —
komu skot á annan vænginn og
skrokk flugvélarinnar, og eld-
ur kviknaði í vélarrúmi hennar.
Þýzka flugvélin hvarf í skýja-
þykkni.