Tíminn - 29.08.1942, Side 1

V
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RIT8TJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargðtu 9A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSENGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Reykjavík, laugardagmn 29. ágúst 1942
95. blað
Hið gula siðferði stjórnarflokkanna
Uppreisn á stjórnarskútunni -
hásetarnir hlaupa frá horði
Svo ílýja þeír
Sjaldan hefir hið GULA SIÐ-
FERÐI í stjórnmálum birzt eins
átakanlega og á Alþingi í fjrrra
dag.
Alþýðuflokkurinn og sósíal-
istar spönuðu hina grunnfær-
ari og ógætnari menn Sjálf-
stæðisflokksins í vetur til þess
að rjúfa friðsamlegt samstarf
um mestu vandamál þjóðar-
innar og efna til harðsnúinnar
baráttu innan lands.
Ólafur Thors og Jakob Möller
höfðu gert málefnasamning
fyrir hönd Sjálfstæðisflokksins
við Framsóknarmenn. Þeir
höfðu heitið því að vinna að
lausn þeirra« vandamála, sem
ófriður og hernám höfðu fært
þjóðinni að höndum, en láta
flokksleg deilumál liggja í lág-
inni á meðan.
Sjálfstæðisflokkurinn rauf
þennan sáttmála fyrirvaralaust
að japönskum sið Hann girntist
svo hinar „steiktu gæsir“ úr
tvímenningskjördærnunum, að
hann hikaði ekki við að fórna
pólitískum drengskap sínum
fyrir.
Stjórn Ólafs Thors tók við
völdum, hin veikasta og um-
komulausasta stjórn, er situr
eða setið hefir í nokkru landi á
ófriðartímum.
Hún hafði stuðning Alþýðu-
flokksins til að koma fram kjör-
dæmamálinu, og hlutleysi sósí-
alista, af því að hún væri svo
veik, að landið væri sama sem
stjórnlausti
En stjórnleysi er þeim flokki
ákjósanlegur jarðvegur.
Svo kemur sú stund, að kjör-
dæmamálið er afgreitt á Al-
þingi.
Og jafnharðan rísa upp full-
trúar þessarra stuðningsflokka
stjórnarinnar og segja, að nú
megi hún fara veg allrar ver-
aldar. Þeir þurfi ekki meira á
henni að halda.
Það er venjulegt atferli götu-
drengja að flýja sem fætur
toga, jafnskjótt og þeir hafa
framið hrekkjabragð eða unnið
skelmisverk. ,
Líkt fer þessum stafnbúum á
stjórnarfleytu Ólafs Thors.
Þeir geta að vísu flúið, en við
ábyrgðina losna þeir ekki.
Þeir bera ábyrgð á sköpun
þessarrar stjórnar. Þeir bera
ábyrgð á upplausninni, scm
orðin er í stjórnartíð Ólafs
Thors. Þeir bera ábyrgð á því,
að þjóðinni er nú á nýjan leik
att út í kosningar á hinum erf-
iðasta árstíma. Þeir bera ábyrgð
á því, að virðingu þjóðarinnar
hefir verið misboðið með taum-
lausu kapphlaupi um stríðs-
gróða. Og þeir bera ábyrgð á
vaxandi dýrtíð og verðbólgu,
sem gerir sparifjáreign fjölda
einstaklinga því nær verðlausa.
Frá þessari ábyrgð bjarga
þeir sér ekki á flótta. Þann
fjanda, sem þeir hafa skapað,
verða þeir sjálfir að bera í fé-
lagi fyrir dómstóli kjósendanna.
„Fall er á flótta verst.“
Norðmenn berjast
sem víkíngar
Þegar Bandamenn gerðu
strandhöggið við Dieppé á
Frakklandsströnd á dögunum,
tóku norskir flugmenn mikils-
verðan þátt í loftbardögunum
ásamt flugliði frá öðrum þjóð-
um Bandamanna. Tímanum
hefir borizt allítarleg skýrsla,
frá norska blaðafulltrúanum í
Reykjavík, um þátttöku Norð-
manna í þessari árás. Þar segir
meðal annars:
Skömmu eftir strandhöggið
við Dieppé sagði foringi brezka
flugliðsins við Riiser-Larsen,
foringja norska flugliðsins í
Englandi: „Þér getið vissulega
verið stoltur af piltunum yðar.“
Það voru sveitir norskra orr-
ustuflugvéla, sem tóku þátt í
þessum loftbardögum. Vitað er
um 14 þýzkar flugvélar, sem
Norðmennirnir skutu niður og
líkur eru til, að þeir hafi eyði-
lagt aðrar 14. Auk þess löskuð-
ust að minnsta kostl 13 þýzkar
flugvélar í viðureigninni. Sex
hinna þýzku flugvéla, sem Norð-
mennirnir skutu niður, voru
sprengj uflugvélar af nýjustu og
fullkomnustu gerð, Dornier 217.
Hinar 8 voru orrustuflugvélar,
Messerschmidt og Focke-Wulf
190.
Norðmenn eru að sjálfsögðu
stoltir og glaðir yfir , hinum
góða árangri, sem varð af þátt-
töku þeirra í þessari viðureign,
sem er talin vera einhver hin
mesta loftorrusta, sem háð hef-
ir verið í þessari styrjöld. Einn
háttsettur foringi í liði Banda-
manna hefir látið svo um mælt,
að norsku flugmennirnir séu í
fremstu röð meðal flugmanna
Bandamanna. Riiser-Larsen,
yfirforingi norska flughersins,
beindi nokkrum orðum til flug-
mannanna á flugvellinum, þeg-
ar þeir komu heim úr strand-
höggsleiðangrinum. Hann sagði
m. a.: „Við erum stoltir af ykk-
ur, og þegar ég kem hingað í
dag til að færa ykkur þakkir,
geri ég það ekki sem foringi
flugliðsins, heldur sem Norð-
maður.“
Ur víöa veröN
Washington, 17. ágúst. Arn-
old, yfirmaður ameríska flug-
hersins, hefir skrifað Blaire
Chennault, yfirmanni ame-
ríska flughersins í Kína og lof-
að mjög starf orustusveita
hans, segir í tilkynningu frá
hermálaráðuneytinu í dag.
Arnold, flugforingi, skýrði frá
því, að alls hefðu 1110 amer-
ískar flugvélar háð orustur við
1459 japanskar og skotið niður
190, en misst aðeins 104.
Tölur þessar ná ekki yfir
amerísku sjálfboðasveitina í
Kína, sem hafði skotið niður
218 flugvélar og sjálf misst
84, áður en sveitin var hætt
störfum, 4. júlí sl.
Þessar tölur eru aðeins um
það tjón, sem vitað er með vissu,
að báðir aðilar hafa orðið fyr-
ir. Flugvélar, sem eyðilagðár
hafa verið í sprengju- eða vél-
byssuárásum á flugvelli.
r r r
London, 18. ágúst. — Jimmy
Dolittles, flugforinginn, sem
(Framh. á 4. slOu)
KJördæmamálið var afgreitt á Alþingi í
gær. Jafnskjjótt og fiví var lokið risu upp
fulltrúar Alþýðuflokksins og Sósíalista og
sögðu ríkisstjórjiiuui upp stuðningi.
Þeir flokkar, sem hafa staðið að stjórn-
arskrá upplausnarinnar, geta ekki hlaupizt
frá verki sínu Þeir bera ábyrgð á aflcið-
ingunum.
Stjórnarskrármálið (kjördæmamálið) var til þriðju og síðustu
umræðu í efri deild í gær. Málið hefir farið umræðu- og nefndar-
laust í gegnum tvær umræður í deildinni, en síðustu dagana
hefir stjórnin ýmist tekið það af dagsskrá eða alls ekki látið það
sjást meðal dagskrármála, — hvað sem valdið hefir. —
En samtímis hafa blöð Sjálfstæðisflokksins keppst við að út-
húða Framsóknarflokknum fyrir, að hann væri að tefja málið og
tefja þingstörfin.
Mun skömm þeirra manna lengi uppi, er slíku siðleysi beita í
málflutningi og framkomu.
Áður en lokaatkvæðagreiðsla fór fram um málið, kvaddi for-
maður Framsóknarflokksins sér hljóðs og rakti í ítarlegri ræðu
sögulegt yfirlit yfir meðferð stjórnarskrárinnar síðan 1931, er
Alþýðuflokkurinn með Héðinn Valdimarsson í broddi fylkingar,
tók að beita sér fyrir „tækifærisbreytingum“ á stjórnarskránni.
Með öðrum siðuðum þjóðum eru breytingar á stjórnarskrá jafn-
an vandlega undirbúnar. Alþýðuflokkurinn fer jafnan með það
mál, sem SKYNDIVERKFALL. Svo virðist, sem Ásgeir Ásgeirsson
hafi tekið við hlutverki Héðins í Alþýðuflokknum. í stað undir-
búnings var gerður leynisamningur við Sjálfstæðisflokkinn um
breytingar, sem miðuðu að því að eyðileggja Framsóknarflokkinn.
Tryggvi Þórhallsson skar niður vefinn fýrir Héðni Valdemars-
syni 1931. Fyrir það varð hann í raun og veru að bæta með lífi
sínu. Skríll úr Sjálfstæðisflokknum safnaðist með illum látum
að heimili hans kvöld eftir kvöld. Liðsmenn Alþýðuflokksins tóku
ekki þátt í þeim verknaði.
í kosningunum 1931 unnu Framsóknarmenn stórfelldan sigur.
Alþýðuflokkurinn fékk hraklega útreið. Flótti brast í lið Sjálf-
stæðisflokksins.
En cinn var sá maður í liði Framsóknarflokksins, er sá sér
þarna leik á borði til að afla sér skyndiupphefðar með því að
láta að vilja andstæðinganna. Það var Ásgeir Ásgeirsson. Fyrir
tílverknað hans varð stjórnarskráin slíkur óskapnaður, að Jóni
Þorlákssyni ofbauð. Hann kallaði þetta athæfi ÞINGSVIK. Lagði
hann og niður þingmennsku og formcnnsku í Sjálfstæðisflokkn-
um upp úr því.
Við kosningarnar 1934 kom Framsóknarflokkurinn endurstyrkt-
ur og hertur úr eldinum. Hann myndaði stjórn, sem fleytti þjóð-
inni gegnum verstu kreppuárin, án þess að hana sakaði.
í vetur hóf Ásgeir sama leikinn og áður. Hann býr Sjálfstæðis-
flokknum gildru, sem flokkurinn rataði í vegna þess, að hin
órólega deild flokksins hafði náð báðum málgögnum hans á sitt
vald. Heildsalinn, sem náð hafði Morgunblaðinu í gislingu, hugði
í fáfræði sinni, að hann gæti eflt Sjálfstæðisflokkinn til megin-
valda í landinu með því að beita sveitakjördæmin bolabrögðum.
Hann sá það ekki fyrir, sem hyggnari mönnum var ljóst frá upp-
hafi, að það eru upplausnaröflin í þjóðfélaginu, sem magnast og
geta jafnvel orðið Sveini í Völundi ofjarl.
Þessi breyting á kjördæmaskipun ber fyllilega svip af hags-
munabraski heildsalanna í Sjálfstæðisflokknum. Þeir hafa tal-
að um steiktar gæsir í því sambandi. Og hin hatursfullu orð
Jakobs Möllers, er hann mælti nýlega í neðri deild um „Fram-
sóknarflokkinn, sem þjóðhættulegan ofstopaflokk, er helzt þyrfti
að afmá, þótt þrennar kosningar þyrftu til,“ eru af sömu rótum
og hvötum sprottin.
En þessir flokkar, sem nú hafa hlaupið saman til fávíslegra
skyndibreytinga á stjórnarskránni geta ekki stjórnað, — þeir
geta engu öðru máli ráðið til lykta í sameiningu. Alþýðuflokkur-
inn og kommúnistar munu svíkja stjórn Ólafs Thors jafnskjótt
og þeir hafa notað hann til skemmdarverka.
Að svo búnu fór fram lokaatkvæðagreiðsla um frumvarpið.
Var það samþykkt með 10 atkvæðum gegn 6 atkvæðum Fram-
sóknarmanna í efri deild.
Jafnskjótt og afgreiðslu var lokið kvaddi sér hljóðs Haraldur
Guðmundsson og mælti m. a. á þessa leið:
„Þar sem kjördæmamálið nú hefir fengið fullnaðarafgreiðslu
með samþykki frumvarps til stjórnskipunarlaga um breytingar
á stjórnarskránni á þingskjali 1. vil ég fyrir hönd Alþýðuflokks-
ins gera Alþingi og hæstvirtri ríkisstjórn kunnugt, að núverandi
ríkisstjórn nýtur eigi lengur hlutleysis AIþýðuflokksins.“
Þá reis upp Brynjólfur Bjarnason og lýsti yfir því, að „þar sem
stjórnarskrárbreyting sú, er um kjördæmamálið fjallar, er nú
samþykkt," hafi Sósíalistaflokkurinn ekki lengur ástæðu til að
afstýra vantrausti á ríkisstjórnina.
Jónas Jónsson benti þá á, að spádómur sinn hefði ræzt furðu
fljótt, en hitt væri miður drengilegt af þessum flokkum, að slíta
þannig trúlofun við Sjálfstæðisflokkinn og senda honum hring-
ana til baka, eftir að hafa leitt hann í ógæfu.
Ólafur Thors lagði fátt til málanna. Hann kvað stjórnina
mundu bíða átekta og sjá til, hvort fram kæmu óskir um stjórn-
arskipti. Samtímis mundi stjórnin snúa sér að því að framkvæma
hin nýju stjórnskipunarlög með því að boða til nýrra kosninga.
Þannig lauk afgreiðslu þessa sögulega máls í efri deild Al-
þingis miðvikudaginn 27. ágúst 1942. Má segja, að endalokin
væru í samræmi við það, sem til var stofnað.
Yfírlýsíng Framsóknarilokksins
Formaður Frauisókiiarflokksins gaf
svofellda yfirlýslngu af hálfu flokksins
í sameinuðu þingi í gær.
Út af því, sem fram kom af hálfu stuðningsflokka rík-
isstjórnarinnar í efri deild í gær og yfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar, vill Framsóknarflokkurinn taka það fram, að af-
staða hans til ríkisstjórnarinnar er hin sama og hún hefir
verið undanfarið, og er flokkurinn því í andstöðu við nú-
verandi ríkisstjórn.
Athugasemd frá
Jóni Árnasyni
í grein, sem ég skrifaði í Tím-
ann fyrir nokkru, lét ég uppi þá
skoðun, að Útvegsbankmn og
Búnaðarbankinn hefðu v aukið
verðbólguna vegna aukningar á
útlánum, síðan stríðið hófst,
einmitt á þeim tíma, sem 4áns-
fjárþörf aðalatvinnuveganna
hefði stórminnkað og þeir yfir-
leitt greitt skuldir sínar.
Um þetta hélt ég ekki að
gætu verið skiptar skoðanir.
Þessir tveir bankar hafa á 3
árum aukið útlán sín samtals
um 23 milj. króna, en hafa svo
auk þess lánað út allt það fé,
sem eldri skuldunautar hafa
greitt á þessu tímabili, en það
hlýtur að vera talsvert mikið.
Nú ætti það að vera hverjum
manni ljóst, að þegar þessar
23 milj. króna bætast við þann
geysimikla fjárstraum, sem
farið hefir um hendur almenn-
ings á umræddu tímabili, þá
muni það gera sitt til að auka
verðbólguna.
í orðsendingu, sem Búnaðar-
bankinn birti hér í blaðinu í
gær, er gerð athugasemd við
þessa skoðun mína. Reyndar
hrekur orðsendingin ekkert af
því, sem ég hefi um málið sagt,
svo ég get látið nægja það, sem
ég hefi tekið fram hér að ofan.
Hins vegar virðist mega ráða
það af orðsendingunni, að hin
auknu útlán hafi gengið að
talsverðu leyti í verzlunina,
enda er það trúlegt, því land-
búnaðurinn mun ekki hafa leit-
að til bankanna í stórum stíl
síðan styrjöldin hófst. Verkleg-
ar framkvæmdir landbúnaðar-
ins hafa litlar verið og fram-
leiðslan frekar minnkað. Hins
vegar er það vitað, að verzlun-
in hefir aukizt stórkostlega,
eins og hin mikla fjölgun sölu-
búða vitnar um.
í orðsendingu Búnaðarbank-
ans er minnst á útlán Lands-
bankans og virðist mér ummæl-
in ekki byggð á rökum. Lands-
bankinn hefir lækkað útlán sin
um 25% á meðan Útvegsbank-
inn hækkar sín útlán um ca.
86% og Búnaðarbankinn um ca.
34%. Reyndar er fullyrt í orð-
sendingunni, að Landsbankinn
hafi innheimt svo mikið af
eldri skuldum, að nýjar lán-
veitingar hans séu engu minni
en annarra banka. Þetta held
ég að sé tilgáta ein. Þykir mér
hitt sennilegra, að greiðslur
gamalla skulda hafi verið nokk-
uð^ hlutfallslegar í bönkunum.
Ég álít það mjög vafasöm
rök í orðsendingu Búnaðar-
bankans, að ef bankarnir hefðu
ekki aukið útlán sín, mundu
útlánin hafa færst úr höndum
bankanna til einstaklinga. Það
má afsaka margvíslegan vafa-
saman verknað með því að
segja, að ef sá, sem verknaðinn
fremur hefði látið slíkt ógert,
mundi einhver annar hafa leik-
ið sama hlutverkið. —
Aðalatriði málsins frá mínu
sjónarmiði er það, að aukin út-
lán auka verðbólguna, Slíkt
held ég að ekki'sé hægt að ve-
fengja með rökum.
26. ágúst 1942.
Á víðavangi
ER ÞETTA SATT JAKOB?
Morgunblaðið birtir í gær álit
frá íhaldsmönnum í allsherjar-
'nefnd sameinaðs þings um út-
hlutun bifreiða. Þar er þessi
klausa:
„Til þess að fá sem gleggst
yfirlit yfir málið, kvaddi nefnd-
in fjármálaráðherra á fund til
sín. Gaf hann henni glöggt yf-
irlit um gang þessa máls und-
anfarin ár og upplýsti m. a., að
úthlutun bifreiða færi enn
fram samkvæmt tillögum þeirra
manna, er stjórnin hefði sett til
aðstoðar forstjóra einkasölunn-
ar, að undanskildum nauðsyn-
: legum afbrigðum, sem eigi hefði
verið unnt að sniðganga, bæði
I vegna aðkallandi þarfar at-
i vinnuveganna, þar á meðal
vegamála, svo og vegna aðkall-
andi þarfa í þágu heilbrigðis-
mála og lögreglumála, er hann
jtaldi, að sjálfsagt hefði verið að
láta ganga fyrir öðrum þörfum.
Og með því að ekki væri enn
■ búið að úthluta samkvæmt fyr-
1 irmælum fyrrnefndra manna,
taldi hann ekki tímabært að
láta aðra menn ákveða annað
um úthlutun bifreiðanna.“
Svo mörg eru þau orð. En er
þetta nú í samræmi við sann-
leikann?
í fyrsta lagi hafði Morgun-
blaðið það eftir J. Möller á dög-
unum, að þessi úthlutunarnefnd
bifreiða væri afnumin.
í öðru lagi hefir nefndin
aldrei haft afskipti af fólksbif-
reiðum, og þurfti því eigi að
gera „afbrigði“ frá tillögum
hennar vegna heilbrigðismála
og lögreglumála!
í þriðja lagi hafa „afbrigði"
ráðherrans á vörubílum verið
svo mörg, að ennþá mun mik-
ið af úthlutun nefndarinnar
vera óafgreitt. M. a. tók ráð-
herrann' 32 vörubíla og úthlut-
aði af 64 bilum, sem komu í
einum farmi.
í fjórða lagi lætur ráðherrann
skína í það, að nefndin hafi
sniðgengið atvinnuvegina í út-
hlutunum sínum.
Málið virðist því standa þann-
ig, að nefndin sé hætt störfum,
að fyrir liggi enn óafgreiddar
úthlutanir frá henni og loks, að
í stað þess að úthluta sam-
kvæmt þeim, sé bílum úthlutað
samkvæmt afbrigðum frá Jakob
Möller.
GRÓA Á LEITI.
(úr bréfi frá bónda).
„Ég sá í henni ísu gömlu, sem
sumir kalla að vísu Gróu á
Leiti, af því að hún læðist um
sveitina og þykir miður sann-
orð, að jörðin Svarðbæli er talin
bændaeign og fárast yfir fylgi-
fénu, sem ríkið eigi að „eign-
ast“ í þessu býli. En Svarðbæli
er kirkjujörð frá Melstað, og
samkvæmt því á nú ríkið líka
að eignast fylgifé I þeim jörð-
um, sem það á sjálft.
Flest er það á sömu bókina
lært hjá þeim blessuðum, og
lítið fer þeim fram í vizkunni.“
SKOÐUM TIL!
Sjómannablaðið Víkingur
skrifar á þessa leið:
„Annar þingmaðurinn, sem
(Framh. á 4. siðu)
a