Tíminn - 04.09.1942, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RIT8TJÓRASHRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lándargötu 9 A.
Símar 235S og 4313.
AFGREIBSLA, INNHKEMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Slml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
26. ár.
Rcykjavík, föstudaginu 4. sept. 1942
98. blað
SteSna Framsóknarflokksins:
Kikisstjórninni markaðnr bás
Hún verður bráðabirgðastjórn, svipt
pólitísku valdi
Frainsókiiarmenn beita söiuii „aðgerð“
1927.
Þeir bera fram í sameinuðu ]imgi svofellda:
Tillögn tíl pingsályktunar
viðvíkjandi miverandi ríkisstjórn.
„Sameinað Alþingi ályktar að lýsa yfir því, að með því að vitan-
legt er, að núverandi ríkisstjórn hefir ekki lengur meiri hluta
þings að baki sér, samkvæmt yfirlýsingum þriggja þingflokka
hér nýverið á Alþingi, og vegna þess að ekki er sjáanlegt, eins og
málum er nú komið, að meirihlutastjórn verði mynduð á þessu
þingi, en kosningar fara í hönd, þá verði að svo stöddu að líta
á ríkisstjórnina sem starfandi til bráðabirgða."
Tillögunni var útbýtt á Alþingi í fyrra dag og hefir hún ekki
ennþá komið til umræðu.
Bæjartalöðin ræða tillöguna nokkuð í dag. Þjóðviljinn spyr,
hvort eigi að svipta stjórnina pólitísku valdi, en leggur að öðru
leyti ekki til málanna. Alþýðublaðið lætur sem það harmi það, að
tillagan sé ekki í beinu vantraustsformi. Morgunblaðið segir, að
þetta sé ekki í fyrsta skipti, sem Framsókn beiti þessari aðferð.
Þeir ætli sjáanlega að beita stjórn Ólafs Thors sömu aðgerðinni
og þeir beittu ráðuneyti Jóns Þorlákssonar í þinglok 1927. J. Þ.
taldi sig „sterkari“ eftir en áður. En hann varð þegar að láta af
völdum, er kosningar höfðu farið fram.
Greinargerð flutningsmanna tillögunnar er á þessa leið:
„Á síðasta þingi bar Framsóknarflokkurinn fram vantraust á
núverandi ríkisstjórn. Vildi hann með því fá'úr því skorið, hvaða
stuðning stjórnin hefði innan Alþingis. Kom í ljós, að þrír flokk-
ar þingsins, eða samtals 28 þingmenn af 47, sameinuðust um
að víkja vantrausti frá, og því sjáanlegt, að um nægan þing-
stuðning var að ræða á þeim tíma fyrir ríkisstjórnina.
Þegar lokið var afgreiðslu stjórnarskrárbreytingarinnar á þessu
þingi, lýstu tveir þessarra flokka, sem vantraustinu vísuðu frá
á síðasta þingi, yfir þvr, að þeir mundu ekki lengur hindra van-
traust, ef fram kæmi^ eða veita ríkisstjórninni áframhaldandi
hlutleysi.
Forsætisráðherra lýsti engu að síður yfir því, að engin breyting
hefði orðið á afstöðu þingsins til ríkisstjórnar sinnar, og má því
ætla, að hann hyggi til stjórnarsetu áfram, eins og í umboði
þingsins væri, þótt vitað sé, að nú er svo komið, að aðeins 17 af
49 þingmönnum styðja stjórn hans.
Væri hér um slíkt brot á þingræðisvenjum að ræða, að Alþingi
getur ekki látið það afskiptalaust. Gæti það skapað hættulegt
fordæmi í framtíðinni um að misnota vald og vilja Alþingis.
Verður þingið því að marka glöggt og skýrt afstöðu sína til
slíkrar ríkisstjórnar, svo að þjóðin gangi þess ekki dulin, hvaða
stjórnarfar hún á nú við að búa, og að ríkisstjórninni og öðrum
sé það ljóst, hvaða umboð hún hefir til stjórnarstarfa, eins og
högum hennar er nú komið.
Hins vegar mun málum þannig komið nú á Alþingi, undir
forustu þessarrar ríkisstjórnar, að myndun nýrrar þingræðis-
stjórnar mun ekki möguleg fyrir kosningar, fyrst og fremst
vegna þess, að ljóst er, að það er þýðingarlaust eða þýðingarlítið,
þar sem kosningaófriður er nú í aðsigi.
Það, sem nú skiptir meginmáli gagnvart þessari ríkisstjórn, er,
að Alþingi marki henni réttan bás. Mun bæði henni og þjóðinni
hollast, að svo sé gert.“
Það vantar 1000 síma
í Reykjavík
- Hækkun á símagjöldunum- nauðsynleg -
Viðíal við G. Hlíðdal, |í«sí- og símamálastjóra
Tæplega er nokkur hlutur orðinn eins veigamikill þáttur í við-
skiptalífi landsmanna og síminn. Vafalaust yrði nú miklu meiri
andúð ríkjandi gegn því að leggja þetta tæki niður en nokkurn
tíma var gegn því, að taka símann í notkun. Fyrir styrjöldina
teygði símakerfið álmur sínar með undraverðum hraða um allt
landið. Þúsund ára einangrun afskekktra dalabæja var allt í
einu rofin. Þrjú síðastliðin styrjaldarár hefir vöxtur símakerfis-
ins ekki verið eins ör. Aðflutningar á efni og ýmsir aðrir örð-
ugleikar hafa um stund torveldað lagningu nýrra símalína og
yfirleitt allar framkvæmdir á þessum sviðum.
Stefna Framsóknarflokksms sigrar:
Ríkissfóður g’reiði verðuppbætur
á úttluttar landbúnaðarvörur
Bændur fá uppbót er svarar til hækkuaar
á vísitolu og gfunnkaupi hjá launafólki
á þessu ári
Þegar sýnt þótti að grunnkaup verkamanna og ann-
arra launamanna yrði hækkað um 25—45% á þessu ári,
báru þeir Bjarni Ásgeirsson, Hermann Jónasson, Sig-
urður Þórðarson og Skúli Guðmundsson fram í samein-
uðu þingi tillögu þá, sem hér fer á eftir.
Kommúnistar reyndu að flækja málið, því að það var
aldrei ætlun þeirra að sveitafólkið fengi „grunnkaups-
hækkun“.
Sjálfstæðismenn andæfðu ekki að þessu sinni, og má
segja, að þar hafi mær brugðið vana sínum, þegar minnst
er fyrri brigzla þeirra um okurverð á landbúnaðarvör-
um, sem allir kannast við.
Tillaga þeirra fjórmenninganna og greinargerð er á
þessa leið:
Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að greiða úr ríkis-
sjóði verðuppbót á útflutt dilkakjöt af framleiðslu ársins
1942, eftir því sem þörf gerist, til þess að útflytjendur fái
sama verð fyrir það kjöt, komið í skip á útflutningshöfn,
eins og heildsöluverðið er á kj.öti á innanlandsmarkaði á
sama tíma. Enn fremur að greiða verðuppbætur á ull og
gærur, sem framleiddar eru til útflutnings árið 1942, og
miðist verðuppbæturnar við það, að framleiðendur fái ekki
lægra verð hlutfallslega fyrir þessar afurðir en þeir fengu
fyrir þær árið 1940, miðað við verðlagsvísitölu beggja ár-
anna, að viðbættri uppbót, er svarar til þeirrar almennu
grunnkaupshækkunar, sem orðið hefir og verða kann hjá
launafólki í landinu á árinu 1942.
Jónas Jónsson:
Hvað verður
um sparíiéð?
Margar þúsundir íslendinga
eiga innstæður í sparisjóðum
og bönkum, sem hafa verið að
myndast á undangengnum ára-
tugum. Langflestir innstæðu-
eigendurnir eru efnalitlir menn,
sem hafa sparað saman nokkra
fjárhæð á löngum tíma, nálega
ætíð í því skyni að tryggja
framtíð sína eða nákominna
ættingja. Þessar innstæður eru
veltufé landsmanna í bönkum
og sparisjóðum. Mikið af þeim
átti að vera trygging gamla
fólksins, þegar það hætti að
vera fullvinnandi. Nokkru af
fénu er safnað vegna barna og
unglinga af vandamönnum til
að styðja nám þeirra og greiða
fyrir undirbúningi sjálfstæðr-
ar atvinnu.
Mér er kunnugt um gamlan
bónda, sem seldi fasteign, er
hann átti, fyrir nokkrum árum,
og lagði andvirðið í þanka og
verðbréf. Þetta fé var ellitrygg-
ing hjóna og heilsulítils sonar.
Nú segir þessi maður: „Ég verð
fátækari og fátækari með
hverjum degi. Þegar dýrtíðin í
landinu vex um 33% í einu
stökki, þá minnkar kaupmátt-
ur þessarar ellitryggingar um
þriðjung. Hafi maðurinn átt 60
þus. kr., er með þessari fram-
kvæmd sama sem teknar 20
þúsund af eign hans. Sá, sem
þetta gerir, er fljótt á að líta
ósýnilegur óvinur. En raunveru-
lega vita menn þó vel um á-
stæðuna. Þegar Ásgeir Ásgeirs-
son lagði til við samherja sína
í Alþýðuflokknum, að reyna að
sprengja samstarf fyrrverandi
stjórnarflokka í vor sem leið,
þá var eyðileggingarherferðin
hafin. Alþýðuflokkurinn gleypti
við þessu þjóðhagslega læknis-
ráði. Kommúnistarnir fögnuðu
því, sem öruggri leið til upp-
lausnar og þróttlítils stjórnar-
fars. Heildsalavaldið í Sjálf-
stæðisflokknum fagnaði úrræði
Ásgeirs, af því að það myndi
verða til bölvunar fyrir sam-
vinnumenn í íandinu. Sigur-
launin áttu að vera aukið þing-
vald fyrir alla þessa þrjá flokka
á kostnað Framsóknarmanna.
Nú eru allir þessir aðilar
farnir að gerast uggandi um
framtíð sína. Landbúnaður og
sjávarútvegur eru lamaðir af
fólksleysi og stórfelld hnignun
virðist vofa yfir þeim atvinnu-
vegum. Fjöldi verkamanna og
sjómanna á innstæður í bönk-
um og sparisjóðum. Þeir vita,
að þetta fé, samansparað á
löngum tíma, rýrnar svo að
segja daglega. Þeir fá stórar
seðlafúlgur í kaup. En þeir
hræðast seðlabankana. Þeir
vita, að þetta eru ekki eiginleg-
ir peningar, heldur einskonar
skrítinn pappír með litum og
myndum af þjóðhetjum.
Þannig er ástandið. Stjórnar-
skráin er afgreidd. Þrír þing-
flokkar byrja að berjast um
nokkur sæti í þinginu, sem ætíð
verða kennd við gæsir. Þjóðfé-
lagið er hvarvetna í upplausn.
Stjórnin hefir næsta lítið vald,
og í atvinnulífinu er hver hönd-
in móti annari. Þúsundir af
efnalitlu fólki sér innstæður
(Framh. á 4. síðu)
Tíðindamaður blaðsins sneri
sér fyrir skömmu síðan til Guð-
mundar Hlíðdals, póst- og síma-
málastjóra, og átti viðtal við
hann um símamálin og það, sem
efst er á baugi í þeim efnum.
Helstu nýlagningar og við-
gerðir?
— í sumar fara fram endur-
bætur á landsímakerfinu víðs-
vegar um landið, segir Guð-
mundur Hlíðdal, en það var víða
oröið úr sér gengið og illa kom-
ið. Siðastl. ár urðu venjufrem-
ur miklar skemmdir, bæði á
landsímanum og sæsímanum
hér við land, sem orsakast af
óvenjulega miklum stormum og
ísingu, sem er alveg óútreikn-
(Framh. á 3. síðu)
Greinargerð.
Þó að sú yrði raunin á, að öll
kjötframleiðsla ársins 1941 seld-
ist innan lands, er mjög hæpið
að gera ráð fyrir, að svo fari um
framleiðslu ársins 1942, og má
búast við, að nokkurn hluta
kjötsins verði að selja á erlend-
an markað, fyrir miklu lægra
verð en nemur framleiðslu-
kostnaði hér á landi og innan-
landsverði.
Nú er komið að þeim tíma,
að ákveða verður söluverð á
kindakjötsframleilðslu þessa árs.
En við þá ákvörðun er óhjá-
kvæmilegt að gera sér grein
fyrir því, á hvern hátt verður
hagað verðuppbótum á útflutta
kjötið. Er þá um tvennt að velja,
mikla hækkun á verðjöfnunar-
gjaldinu, ef verðjöfnunin er
framkvæmd á þann hátt, og þá
að sama skapi hækkað verð á
innlendum markaði, eða hitt,
sem hér er lagt til, að ríkið borgi
verðmuninn á útflutningskjöt-
inu og því, sem selt er innan
lands, og er þá hægt að komast
hjá þvi að hækka innlenda sölu-
verðið sem því nemur.
Þá virðist einnig nauðsynlegt,
að ákveða verð á ull og gærum
samhliða kjötverðinu. Þær vörur
eru sVo stór liður í heildartekj-
um bænda, að ekki er unnt að
ganga alveg fram hjá verði
þeirra, þegar kjötverðið er á-
kveðið. Því lægra verð, sem’á
vörum þessum er, verður óhjá-
kvæmilegri nauðsyn fyrir bænd-
ur að nota þá miklu kaupgetu,
sem nú er í landinu, til þess að
tryggja sér viðunandi tekjur með
hækkun á kjötveröinu. Er því ó-
umflýjanlegt, aö Alþingi það, er
nú situr, taki einnig ákvörðun
um verðuppbætur á þessar vör-
ur. Hér er því lagt til, að ríkið
greiði verðuppbætur á ull og
gærur af framleiðslu þessa árs,
á sama hátt og ákveðið var á
síðasta þingi um framleiðslu
ársins 1941, að viðbættri upp-
bót, sem svarar til þeirrar al-
mennu grunnkaupshækkunar,
sem orðið hefir og verða kann
á þessu ári hjá verkafólki og
öðrum launamönnum í landinu.
Það er kunnugt, að á þessu ári
hefir orðið meiri hækkun á
, kaupgjaldi við landbúnaðar-
störf, bæði kaupafólks og vetr-
armanna, en sem nemur hækk-
un verðlagsvísitölunnar, en þetta
háa kaupgjald verða bændur að
greiða af tekjum sínum á ár-
inu 1942. Einnig eru horfur á,
að á þessu ári verði almenn
hækkun á grunnkaupi launþega
í landinu, og verður þá ekki hjá
því komizt, að bændur fái svip-
aða hækkun á tekjum sínum
með hækkuðu afurðaverðl.
Það virðist sjálfsagt, að ríkið
taki á sig að jafna á þennan
hátt þann mikla mun, sem orðið
hefir á aðstöðu atvinnuveganna
af völdum stríðisins, þar sem út-
flutningsmarkaðir landbúnaðar-
ins hafa að mestu lokazt, á sama
tíma sem ýmsar aðrar atvinnu-
greinar velta meiri gróða en
dæmi eru til áður.
Á víðavangi
INGÓLFUR Á HELLU.
Ríkisstjórnin hefir nú skipað
Ingólf á Hellu uppbótarþing-
mann til að taka við formanns-
störfum í kjötverðlagsnefnd í
stað Páls Zóphóníassonar, sem
gegnt hefir því starfi frá því að
nefndin var fyrst skipuð.
Hæpið er að þessi breyting
mælist vel fyrir hjá bændum.
Og hæpið er það fyrir hið
blaktandi stjórnarskar að gera
slíka breytingu til að skara eld
að köku skósveina sinna. —
Stjórnin virðist ennþá ekki
vilja viðurkenna, að hún er
valdalaus stjórn, sem „starfar
til bráðabirgða.“
„VETLAUSASTI VIGURINN“.
Þingmaður Barðstrendinga
sagði á fundi í sameinuðu þingi
í fyrra kvöld, að vetlausasti vig-
urinn, sem hefði verið lagður
hér á landi, væri snjólausi veg-
urinn um Krýsuvík í Ölfus, og
hann hefði Framsóknarflokk-
urinn lagt.
Ekki er nú vitað til þess, að
Framsóknarflokkurinn hafi
beinlínis unnið að vegagerð
fram að þessu. En sleppum því.
Hitt hlýtur að vera til skap-
raunar Barðstrendingum, sem
tala hreint og gott mál, eins og
Vestfirðingar yfirleitt, að þing-
fulltrúi þeirra skuli vera eini
hljóðvillti maðurinn, sem á sæti
á Alþingi.
Skyldi kjósendum hans ekkl
koma það spanskt fyrir, þegar
Gísli er að gylla fyrir þeim, að
hann ætli að byggja breggjur,
útvega skep og liggja vigi um
héraðið!
Hvað mundi Björn Jónsson
hafa sagt, ef honum hefði ver-
ið spáð slíkum eftirmanni í
kjördæminu?
VÍFILSFELL — VÍFILFELL.
Vífilsfell er meðal fegurstu
hnúka í fjallasýn Reykjavíkur
og ennfremur hefir Kjarval
gert það víðfrægt með málverk-
um sínum.
Það er því illa farið, að nafn-
ið á þessu fremdarfjalli skuli
(Framh. á 4. síðu)
Fátt er eins mikilsvert í styrjöld og voldug framleiðslu-
tæki til hergagnagerðar. — Mynd sú, er hér birtist, er af
stærstu vatnsvirkjun í veröldinni. Hún er við Columbiafljót-
ið í Bandaríkjunum og var tekin í notkun fyrir fáum vikum.
Stíflan var gerð með þeim hætti, að byggður var 553 feta
hár steingarður þvert yfir dalinn, sem fljótið rennur eftir. Á
þann hátt myndaðist tröllaukinn foss fram af stíflunni og er
fallkraftur hans notaður til að reka vélar orkuversins. Það
tók 10 ár að fullgera þetta mannvirki og uppkomið kostaði
það 118 milj. dollara eða um 800.000.000 íslenzkar krónur.
Afl stöðvarinnar er 2.475.000 hestöfl og fossniðurinn heyrist í
25 kílómetra fjarlægð.