Tíminn - 12.09.1942, Blaðsíða 3

101. blað
TÍMIM, laMgardaginn 12. sept. 1942
399
Frá Grímsvötnum
(Framh. af 2. síSu)
það var í lok hlaupsins 1938, og
getur þar aðeins munað örfáum
metrum, ef munurinn er nokk-
ur. Dalbotninn er sem heild
marflatur (um 1350 m. y. s.) á
um 35 km- svæði, þakinn stór-
kornóttum sumarsnjó. Á nokkr-
um stöðum eru niðurföll með
vatni og vatn á kafla meðfram
vesturbrún dalsins. Virðist
margt benda til þess, að þessi
hluti dalsins sé fylltur vatni,
sem þakið er ís og snjó. Öll suð-
urbrún dalsins er fast berg,
mestmegnis þursaberg að sjá
en óreglulegar basalthleinar
sums staðar á milli. Brún þessi/
er 300 m há að jafnaði og hall-
ar fljótlega suður af, þegar upp'
er komið, nema þar sem hrygg-
ur gengur suður á Háubungu.
Að vestan sér einnig á fast berg
á þrem stöðum sunnantil. Vest-
urbrún dalsins er um 100 m
lægri en suðurbrúnin og ganga
þar fram skriðjöklar niður í
dalbotninn. Er flatt að sjá til
vesturs, þegar upp er komið,
og tel ég, að landinu halli fljót-
lega suður og Vestur, svo að
jöklar þeir, sem falla niður í
dalinn, hafa lítinn kraft. Lík-
lega er hr'yggur eða hnúkaröð
vestan dalsins, þótt ekki sjái á
fast berg nema á þrem áður-
nefndum stöðum. Að norðan og
austan virðist dalurinn vera op-
inn, nema hvað breið skriðjök-
ulstunga gengur inn í hann frá
NA. Er hún nokkuð brött sums
staðar fremst, en eftir að komið
er í 150—200 m hæð, er halli lít-
ill norður eftir jöklinum. Meg-
instraumur Skeiðárjökuls geng-
ur til suðurs austan við dals-
mynnið, sem er til austurs, milli
áðurnefnds skriðjökuls og
hamrabrúnarinar í suðri. Lok-
ar Skeiðárjökull að nokkru
leyti fyrir dalsmynnið, en hæð-
armunur er þó lítill frá yfir-
borði dalsins (botnsins) upp á
jökulinn. Tel ég líklegt, að
landinu halli nokkuð jafnt til
norðurs frá dalnum, og sé þar
ekki um neina ákveðna brún að
ræða (undir jöklinum). Þó eru
þar líklega einstaka lágir koll-
ar. Sporður sá, sem greinilega
er afmarkaður á skriðjöklinum
að NA, sýnir um það bil stað
þann, þar sem vatnsdýptin er
orðin svo mikil, að jökullinn
flýtur. Brotnar þar af honum
endinn á sama hátt og t. d. af
skriðjöklunum í Hvítárvatni, en
jakarnir sökkva smám saman í
ísinn við tunguna og verða
jafn háir yfirborði íssins og
samlagast honum. Landið við
mynni dalsins vil ég álíta að sé
svipað að hæð og neðra borð
íssins er nú, en þó hugsanlegt,
að þar skerist djúpt gljúfur í
gegn á einum eða fleiri stöðum.
Samkvæmt þessu ætti því stærð
vatnanna að samsvara nokkurn
veginn sléttunni, sem nú er —
ef allur jökull væri horfinn
burtu, og ekki væri gert ráð
fyrir neinu gljúfri. Dalurinn er
þá í aðalatriðum djúp skál, um-
girt hömrum eða bröttum brún-
um að sunnan og vestan, en
smádýpkar að norðan, og ekki
bratt að henni. Að austan lok-
ast hún af ávölum hrygg all-
breiðum en ekki háum og hallar
austur af hryggnum niður í
dalinn, sem Skeiðárjökull fellur
eftir. Hryggurinn er lægstur
um 2 til 3 km norðan við aust-
urhorn hamraveggsins.
Vestan skriðjökulstungunnar,
sem gengur niður í dalinn að
NA, milli hennar og vestur-
brúnar dalsins, er mikil kvos.
Líkur eru til þess, að kvos
þessi hafi myndazt í aðaldrátt-
um í því formi, sem hún er nú,
í hlaupinu 1938. Á flugmynd-
unum er svo að sjá, sem spilda
sú, þar sem kvosin er nú, hafi
þá sokkið allmikið og yfirborð-
ið þá orðið svipað eða eins og
í syðri hluta vatnsins. Hafði þá
myndazt allmikil lægð í jökul-
inn, svipuð breiðri og djúpri
vatnsrás eða dalverpi, um 8 km
að lengd í norður frá NV kvos
Grímsvatna. Kom rás þessi frá
miklu dalverpi, sem er nokkra
kílómetra að þvermáli og er
austur af Bárðarbungu. Dal-
verpi þetta er algjörlega hulið
jökli og fyllist máske alveg á
milli hlaupa. Sést dalverpi þetta
greinilega á flugmyndum land-
mælingarinnar, sem teknar
voru 1937 og á flugmyndum,
sem teknar voru, þegar hlaupið
var 1938. Virtist þá rask hafa
Davíð Jónsson á Kroppi i
Eyjafirði er sjötugur í dag, 12.
september. Tíminn mun bráð-
lega flytja grein eftir Jakob
Kristinsson fræðslumálastjóra
um þennan merka bændaöld-
ung.
Anna Jóhannsdóttir, hús-
freyja á Bessastöðum í Fljóts-
dal, varð 65 ára 2. sept. síðastl.
Þann dag voru börn hennar
öll, þau sem á lífi eru, stödd á
heimili hennar, svo og margir
sveitunganna, til að halda af-
mælisdaginn hátíðlegann.
Anna giftist ung Jóni Jónas-
syni á Bessastöðum, en missti
mann sinn fyrir nokkrum ár-
um. Jón var atorku- og áhuga-
maður, þjóðhagasmiður og
snyrtimenni.
Anna er fríð kona, greind,
glaðlynd og viðmótsprúð. Hún
ber árin svo vel, að fáir ókunn-
ugir myndu ætla hana eldri en
fimmtuga. Varla hefir þó dags-
verkið alltaf verið létt, því 19
börn eignuðust þau hjón og eru
14 á lífi, öll uppkomin og hin
mannvænlegustu. Hafa þau
tekið að erfðum hagleik og
snyrtibrag foreldranna.
Þess er naumast að vænta, að
stórstígar, fjárfrekar fram-
kvæmdir séu hafðar með hönd-
um á sveitabúi, samhliða til-
kostnaði við að ala upp svo
stóran barnahóp.
Bessastaðir er fríð bújörð og
kostamikil. Með ráðdeild og at-
orku húsráðenda, gaf jörðin
þessu stóra heimili nægilegt
viðurværi og afgang, sem dugði
til að bera vel og drengilega all-
ar þær skyldur, er á góðu, ís-
lenzku sveitaheimili hvíla.
Nú eru börnin á Bessastöðum
uppkomið fólk. Og nú er þar
komið nýtt, vandað íbúðarhús
úr steinsteypu. Næst elzti bróð-
irinn hefir að auki reist þar
snoturt nýbýli. Margt bendir
til, að svo verði fram haldið,
sem nú stefnir, og mundi það
húsfreyju vel að geði.
Mætti vel svo fara, að Anna
á Bessastöðum yrði einhverja
áratugi enn við þá heilsu og
með þeim skapsmunum, að hún
gæti gefið vegfarendum snotr-
an blómvönd úr skrúðgarðinum
sínum, þegar svo stendur á ferð-
um þeirra, að þeir mega ekki
vera að því að leyfa henni að
hafa meira fyrir sér. P. H.
mest orðið I dalverpi þessu, rás-
inni suður af því og NV krika
Grímsvatna.
Ekki vannst tími til þess að
skoða þessar slóðir núna. Á
flugmyndum, sem Pálmi Hann-
esson tók 1941, var rásin að
mestu horfin. Svo var þó að sjá
af suðurbrún Grímsvatnadals-
ins nú, sem lægð væri þarna
enn nokkur í jökulinn. Breyt-
ingar, sem orðið hafa síðan
1938, felast aðallega í því, að
brúnirnar, sem mynduðust við
sigið 1938 í NV krikanum, hafa
jafnazt og skriðjöklarnir þar
gengið nokkuð fram. Stórfelld-
asta breytingin síðan 1935, frá
því er dr. Trausti Einarsson
mældi þar, er sú, að hryggur-
inn vestan dalsins er að heita
má horfinn. Sýnir það, að engar
líkur eru til þess, að þar sé land
undir hærra en hátt vatnsborð
í Grímsvötnum, eins og heldur
ekki var að vænta. Dalbotninn
er nú að heita allur lagður ísi,
en vorið 1935 var þar allstórt
vatn. Sé reiknað með því, að
vatnsborðið hafi verið 1300 m
y. s., eins og T. E. gizkar á sam-
kvæmt mælingum á nálægum
punktum, þá er hækkunin síð-
an um 50 m og var þegar orðin
það 1938.
Jarðhiti allmikill virðist vera
á nokkrum stöðum í dalnum.
Ef borið er saman við myndir
frá 1938, sést, að aðal-niður-
föllin í dalnum, þau, sem vatns-
fyllt eru, eru á sama stað nú og
þá. Virðist ísinn étast neðan
frá og sökkva niður á stöðum
þessum; bendir þetta til jarð-
hita eða strauma undir ísnum.
Vatnið er grænleitt mjög að sjá
og ópaliserandi eins og í því
væru brennisteinskolloidar. —
Undir vesturbrúninni sunnan-
(Framh. d 4. siBu)
Sinclair Lewis
Hann var rekinn frá fjórum blöðum — en
hlaut Nóbelsverðlaunin eigi að síður.
Ég átti samfund við Sinclair Lewis fyrsta sinni fyrir mörgum
árum. Við höfðum það þá fyrir sið, ásamt nokkrum náungmn
öðrum, að taka vélbát á leigu í Frjálsu höfn á Löngueyju og fara
aaðan á makrílsveiðar. Um þær mundir dáðist ég að Lewis rauð-
koll sökum þess, að hann varð aldrei sjóveikur. Þótt hafið ham-
aðist, og flestir aðrir teldu eigi við vært ofan þilja, sat Lewis
kyrr á sínum stað og hélt áfram veiðimennskunni sem blæjalogn
væri.
Nú dáist ég að Sinclair Lewis, eigi fyrir dugnað hans sem
fiskimanns — því að nú get ég dvalið ofan þilja, þótt gefi á bát-
inn — heldur sökum þess, að hann hefir ritað fjölmargar frá-
bærar skáldsögur. Ef einhver kynni að efast um, að það þyrfti
valinn mann til slíks starfs, þá ætti hann bara að reyna það.
Sinclair Lewis vakti fyrst athygli árið 1920. Þá hafði hann
jegar samið sex bækur, en engin þeirra gat talizt sérstök nýjung
í heimi bókmenntanna. Sjötta skáldsagan hans var Aðalstræti,
og hún fór sem logi yfir akur. Kvennasambönd bannfærðu hana,
prédikarar löstuðu hana opinberlega og sum blaðanna komust
þannig að orði, að hún væri móðgun við Vesturheim. Aðalstræti
olli ákafri bókmenntastyrjöld, og bergmál þeirrar viðureignar
barst alla leið til Evrópu.
En fyrir bók þessa komst Lewis I fremstu röð á vettvangi bók-
menntanna.
Sumir gagnrýnendanna sögðu eitthvað á þessa leið: — Aðal-
stræti er að sönnu ágæt saga, en Sinclair skrifar aldrei aðra
bók, sem jafnist á við þessa.
En rauðhærði pilturinn frá Sauk Center í Minnesota tók til
óspilltra málanna og síðan hefir hann — það lá nærri að ég
segði hann hafa hripað hálfa tylft bóka, sem náð hafa sölumeti. —
En Sinclair Lewis hripar efalaust ekki bækur sínar. Hann um-
skrifar þær þvert á móti af kostgæfni og þolinmæði.
Hann gerði uppkast að skáldsögu sinni Örvasmiður, er nam
sextíu þúsund orðum. Uppkastið var þannig helmingi lengra en
skáldsagan reyndist verða, er hann hafði lokið endanlega við
hana. Hann vann einu sinni árlangt að skáldsögu um auðæfi og
vinnu og fleygði svo loksins handritinu i bréfakörfuna.
Hann hóf þrisvar sinnum að rita Aðalstræti. Hann hóf að
rita bókina nákvæmlega seytján árum áður en hann lauk henni.
Aðalstræti fylgdi hver bókin af annarri, sem flestar náðu
sölumeti: Ágóði, Örvasmiður, Elmer Gantry, Dodsworth, Ann
Vickers og Slíkt væri óhugsandi hér .....
Ég bað Sinclair Lewis þess einhverju sinni að skýra mér frá
undraverðustu staðreyndinni, er hann vissi um sjálfan sig. Hann
hugsaði sig um stundarkorn og sagði því næst, að ef hann ynni
ekki að ritstörfum myndi hann kjósa sér annað hvort að kenna
grísku eða heimspeki við Oxfordháskóla eða að gerast skógar-
höggsmaður.
Sex mánuði ársins býr Lewis við rausn mikla í húsi sínu við
Garðsstræti. Hina sex mánuðina dvelur hann á eyðistað í Ver-
mont-fjöllunum, áttatíu mílur i austur frá Burlington. Hann á
þar þrjú hundruð og fjörtíu ekra landssetur. Þar er mikið um
sykurrækt. Sinclair býr sjálfur til hlynsíróp sitt og gróðursetur
grænmetið. Hann fer aðeins i borgina, þegar hann þarf að láta
klippa sig.
\ Ég spurði hann: — Rauðkollur, hvernig gezt þér að frægðinni?
— og hann svaraði: — Ó, það eru mestu óþægindi að henni.
Hann skýrði mér frá því, að ef hann svaraði öllum þeim bréfum,
er honum bærust, myndi/ hann ekki aðeins verða að leggja rit-
störfin á hilluna heldur og verða að stytta svefntíma sinn að
mun. Flestum bréfa sinna kastar hann í arininn og horfir á þau
brenna.
Hann hefir hina mestu vanþóknun á rithandasöfnurum, tekur
sjaldan þátt í opinberum veizlúm og forðast að sitja tedrykkjur
með samherjum sínum.
Þegar ég beindi talinu að erfiðleikum hans áður fyrr, mælti
hann: — Ó, mér er raun að þessum rithöfundum, sem eru sí-
talandi um byrjunarörðugleika sína. Sannleikurinn er sá, að
flestir amerískir rithöfundar hafa of lítið af erfiðleikum að
segja. Þeir mæta sízt meiri byrj unarörðugleikum en ungir lækn-
ar og lögfræðingar. En þeir virðast hafa hið mesta yndi af því
að gera þrautatíma þá, er þeir hafi lifað, að umræðuefni.
Ég minnti hann á það, að árum saman hefði það verið venja
hans að fara á fætur nokkrum klukkustundum fyrir morgun-
verð, hita kaffi og skrifa við eldhúsborðið. Ég minnti hann og
á það, að einu sinni hefði hann tekið hundrað og fimmtiu dollara
að láni, eldað sjálfur mat sinn, þvegið föt sín og unnið daga og
nætur um sex mánaða skeið og þó aðeins selt skrítlu fyrir tvo
dollara allan þennan tíma. En hann kveður þetta ekki hafa
geta talizt þrautakjör. Hann kveðst aðeins hafa verið að læra
iðju sína og sjaldan hafa átt betri daga en einmitt þessi ár.
Ég spurði hann þess, hversu mörg eintök hefðu selzt af bókum
hans. Hann sváraði því til, að sér væri ókunnugt um það.
Ég mælti þá eitthvað á þessa leið: Þú hlýtur þó að geta gert
þér það nokkurn veginn í hugarlund? En hann svaraði: — Nei,
ég hefi ekki minnstu hugmynd um það.
Ég spurði hann þess, hversu mikið fé hann hefði fengið fyrir
Aðalstræti. Hann kvaðst ekki vita það og lítt um það hirða.
Hann sagðist hafa umboðsmann og bókara, til þess að annast
það, er að fjármálum lyti, fyrir sína hönd og aldrei fylgjast
neitt með því, hversu mikils hann aflaði.
Hann lætur sér fátt finnast um líkamsrækt. Hann er sammála
sveitalæknir á sléttum Minnesota, og Sínclair Lewis annaðist
það oft að svæfa sjúklingana, er hann framdi læknisaðgerðir
sínar. Einu sinni lagði Lewis leið sína yfir Atlantshafið í skipi,
sem ætlaður var til kvikfjárflutninga. Öðru sinni ferðaðist hann
á öðru farrými til Panama i atvinnuleit. Hann skrifaði ljóð
fyrir börn, seldi Jack London uppkast að sögum og var um tíma
aðstoðarritstjóri að tímariti fyrir heyrnarlaust fólk.
Hann lætur sér fátt til um líkamsrækt. Hann er sammála
George Jean Nathan um það, að borgarbúum sé það nægileg
líkamsæfing að opna dyr á leigubifreið og klifra upp í hana.
Hann hefir alls engan áhuga á íþróttum. Babe Ruth er eini
maðurinn, er hann getur ■ nefnt, þeirra, sem hornaleik iðka,
og Red Grange er eini knattspyrnumaðurinn, sem hann hefir
heyrt getið.
— Varst þú ekki rekinn frá þrem fyrstu blöðunum, sem þú
starfaðir við? spurði ég.
— Nei, ég var rekinn frá fjórum fyrstu blöðunum, sem ég
starfaði við, var svar hans.
Ég hugðist að spyrja hann, hvaða ráð hann vildi gefa ungum
rithöfundum og hóf máls: —Hvaða ráð..........og hann mælti:
— Alls ekkert. Hann hefir hina mestu vantrú á því að gefa öðrum
ráð.
Dag nokkurn talaði maður með sænkum málhreimi við hann
í sima og tjáði honum, að hann hefði verið sæmdur bókmennta-
verðlaunum Nóbels. Sinclair, Lewis hafði haft nokkur kynni af
Svíum heima í Minnesota. Hann hugði, að sænski málhreimur-
Samband ísl. samvinnufélaga.
Kaupfélög! Munið eftir að senda oss verð
skýrslur yðar í byrjun hvers mánaðar.

HIGLIMAR
milli Bretlands og íslands halda áfram,
eins og að undanförnu. Höfum 3—4
skip í förum. Tilkynningar um vöru-
sendingar sendist
Culliíord’s Associated Línes, Ltd.
26 LONDON STREET,
FLEETWOOD.
Kauptaxti
Idnaðarmannafél. Keflavíkur
Frá og með þriðjudegi 8. sept., er lágmarksgrunnkaup félags-
manna kr. 3,00 pr. klst. fyrir sveina. Þeir, sem ekki vinna á
föstum vinnustað, hafa 15 aurum hærra grunnkaup vegna sum-
arleyfis. Meistarar hafa 15% hærra kaup. Eftirvinna greiðist
með 50% og nætur- og helgidagavinna með 100% álagi. Full
verðlagsuppbót greiðist á þetta kaup. Vinnuvikan er 55 klukku-
stundir. Stjól'lim.
Verðlag- á kartöilum
Útsöluverð Grænmetisverzlunar ríkisins á tímabilinu frá 15.
sept. til 31. okt. 1942, skal vera kr. 80.00 pr. 100 kg.
Innkaupsverð Grænmetisverzlunar ríkisins má vera 5 kr.
lægra pr. 100 kg.
Smásöluálagning við sölu í lausri vigt má ekki vera hærri
en 30%.
Verðið er miðað við góða vöru, aðgreinda eftir þeim reglum,
er Grænmetisverzlun rikisins hefir sett um kaup á karftöflum
undanfarin haust.
Reykjavík, 9. sept. 1942.
Verðlagsnefnd Grænmetisverzlunar ríkisins.
Allar góðar húsmæður
þekkja hínar ágætu
SJAFNAR-vðrur
Þvottaduftið
PERLA
ræstiduftið
0PAL
krístalsápu og
sfangasápu
Kaupendur Tímans
Nokkrir menn í ýmsum hreppum landsins eiga ennþá eítir
að greiða Tímann frá síðastliðnu ári, 1941.
Það er fastlega skorað á þessa menn, að sýna skilsemi slna
sem fyrst með því að greiða blaðið annaðhvort beint til afgreiðsl-
unnar í Reykjavík eða til næsta umboðsmanns Tímans.
inn væri aðeins leikaraskapur. Rauðkollur gerði helzt ráð fyrir
því, að einhverjir vipa sinna væru að reyna að draga dár að sér
og tók því að skrökva að náunganum í símanum.
Lewis mátti eigi mæla, er hann komst að raun um það andar-
taki síðar, að þetta var fullkomlega sannleikanum samkvæmt
— að sér hafði raunverulega hlotnazt mesta sæmd, sem getur
í heimi bókmenntanna.'