Tíminn - 15.10.1942, Page 2

478
TÍMIM, íimmtndagiim 15. okt. 1942
131. blað
‘©tmxnn
Fimmtudag 15. okt.
1944
„Þegar íhaldsflokkurinn er i
vandrœðum, tekur hann sjálf-
stœðismálið á dagskrá".
Sigurður Kristjánsson, sá, er
Ólafur Thors hugðist hrekja út
af lista Sjálfstæðisflokksins í
vor, er nú orðinn helzta reipið
í sjálfstæðismálinu. Skrifar S.
K. um mál þetta í Mbl. stutta
grein sl. mánudag. Grein þessi
er illorð í frekara lagi og með
höfundareinkennum að því
leyti. En hugsun og orðalag er
allt ófimlegra en títt er um það,
er S. K. lætur frá sér fara. Mun
og svo löngum fara, er hjúin
taka að lofa þann, er svipunni
beitir.
S. K. segir í upphafi máls, að
almenningi séu farnar að leið-
ast útvarpsumræður um
stjórnmál. Vel má svo vera. En
ef. forustumenn Sjálfstæðis-
flokksins halda, að hið svo-
nefnda sjálfstæðismál sé til
þess líklegast að vekja athygli
manna, skjátlast þeim efalaust
mjög hraparlega. Það mun mega
fullyrða með sanni, að á fáu séu
kjósendur jafn leiðir orðnir og
því gagnslausa rifrildi um þetta
mál, sem átt hefir sér stað nú
í seinni tíð. Þá sögu segja þeir,
sem mest hafa farið um landið,
og um það vitna m. a. undir-
skriftir þær, sem Ólafi Thors
bárust frá um 60 þekktum
mönnum í Reykjavík sl. sumar,
og nú hefir verið skýrt frá í
blöðum eins og fleiru, sem þag-
mælsku var óskað um af þing-
manna hálfu.
Nú þykist Ólafur Thors hafa
fengið merkilega yfirlýsingu í
þessu máli frá stjórn Banda-
ríkja Norður-Ameríku. Er þar
sýnilega um nýja leiksýningu að
ræða, rétt fyrir kosningarnar
og Thor Thors sendiherra
kvaddur heim til að vera ein
aðalpersónan á leiksviðinu. Um
þessa yfirlýsingu frá Banda-
ríkjunum og baráttu forsætis-
ráðherrans fyrir því að fá Thor
Thors heim með yfirlýsinguna,
segir S. K., að það sé „einn feg-
ursti þátturinn í sögu íslend-
inga“! Jafnframt hafi Ólafur
Thors „skráð nafn sitt í sögu
þjóðar sinnar á þann hátt, að
það mun seint út skafið verða“!
Einhverjir kynnu að láta sér
detta í hug, að S. K. væri hér að
launa Ó. Th. lambið gráa frá í
vor, með því að gera þannig gys
að honum frammi fyrir aiþjóð
manna. Sú heilaga einfeldni,
sem lýsir sér í hinum tilvitnuðu
ummælum hér að framan er
ekki lík S. K., því að heimskur
maður er hann ekki, þótt margt
sjálfrátt sé honum miður gefið.
Um núverandi afstöðu Banda-
ríkjanna liggur ekki annað
fyrir opinberlega en það, sem
Ó. Th. sagði í útvarpinu. Þar
gæti því vel verið um eins konar
hitaveitufrétt að ræða og þarf
ekki að vera meira, auk þess
sem ráðherra þessum mun vera
annað betur gefið en að gera
sér grein fyrir afstöðu erlendra
ríkja til málefna íslands. En þó
teknar séu í fyllsta máta trú-
anlegar þær upplýsingar, sem
Ó. Th. gaf í kosningaræðu sinni
um þetta mál, virðist þar ekki
vera um nein stórtíðindi að
ræða. Það, sem Ó. Th. segir, er
að Bandaríkin ætli sér ekki að
vera á móti því að íslendingar
ógildi sambandslögin og stofni
lýðveldi á árinu 1944! Okkur sé
að vísu óhætt að semja lýðveld-
isstjórnarskrá nú í haust en sú
stjórnarskrá megi ekki taka
gildi á þessu ári og ekki heldur
á næsta ári. Slík stjórnarskrá
væri því raunverulega ekki ann-
að en ráðagerð um lýðveldis-
stofnun á árinu 1944.
Eftir þessu ætti Bandaríkja-
stjórn að hafa farið með for-
sætisráðherra vorn eins og
svangt barn, sem gefinn væri
brauðbiti, en því jafnframt sagt,
að það mætti ekki borða hann
fyrr en eftir tvo daga!
Vér íslendingar höfum alltaf
haft rétt til að losna við sam-
bandið við Dani á árinu 1944.
Það er skýrt tekið fram í Sam-
bandslögunum, og enginn hefir
Fjandskapannál Sígurðar Kristjánssonar
Aðalsteinn Kristinsson:
Svar til Morgunbladsins
Morgunblaðið gerir síldar-
mjölsmálið enn að umræðuefni
síðastl. sunnudag. Kennir þar
margra grasa.
Eins og menn muna, sem
fylgzt hafa með í þessu máli,
hefir Morgunblaðið ætíð haldið
því fram, að nægilegar birgðir
síldarmjöls væru til í landinu,
og orðrómur um hið gagnstæöa
því ástæðulaus. Endurtekur
blaðið enn þá fullyrðingu sína,
að nóg síldarmjöl sé til í land-
inu.
Út af þessu vildi ég leyfa mér
að spyrja: Ef nægilegar birgðir
síldarmjöls voru til í landinu,
þegar ég skrifaði ráðuneytinu
þann 9. f. m. bréf það, sem birt
var í Tímanum þann 17. f. m.,
hvers vegna voru þá þegar eftir
móttöku þess bréfs, gerðar ráð-
vefengt það, hvorki Danir né
aðrir. Þetta vita flestir menn.
En hér á landi hafa ýmsir
viljað að sambandinu yrði form-
lega slitið fyrir þann tíma. Það
var einmitt þetta, sem Ó. Th.
þóttist ætla að gera. Fyrir kosn-
ingar í vor lofaði hann að
stofna lýðvelfli nú í haust. Þessi
loforð gaf hann þrátt fyrir það,
að fyrir hafði legið vitneskja
um skoðun Bretlands og Banda-
ríkjanna á þessu máli. Vegna
þeirrar aðstöðu gat Ólafur ekki
efnt loforð sín, og það mátti
hann vita, þegar hann gaf lof-
orðin.
Ennþá er hann jafn ófær til
að efna þessi loforð og hann
var, þegar þingi var slitið 9.
sept. Hann getur ekki frekar
stofnað lýðveldi nú en þá. En
hann segir, að sér verði leyft
að ráffgera lýffveldisstofnun á
árinu 1944, sama árinu, sem
Sambandslögin ákváðu til sam-
bandsslita.
Fagur er þessi þáttur í sögu
íslendinga! Seint mun það í
sögunni gleymast, nafn for-
sætisráðherrans, sem lofaði
þjóðinni að gera landið að lýð-
veldi haustið 1942, á sama tíma,
sem hann og aðrir áttu að vita,
að þetta loforð myndi hann
ekki telja sér fært að efna, þeg-
ar til kæmi.
[Grein þessi kemur með mörgum
öðrum sérprentuð í ritsafni J. J. í
þeim kafla sem heitir „Útboð vara- |
liðsins“. Hér í blaðinu er greinin til- !
einkuð Magnúsi, hinum „prúða“ sálna-
hirði íhaldsins og ræðumennsku hans].
Tími stjórnarráðs'
kvistsins.
Það má marka þrek og þrótt
þjóða og einstaklinga á bygg-
ingaframkvæmdum. Það eru
mörg tímabil í sögu íslenzku
þjóðarinnar, þegar hún svo að
segja lá í dái. Hún reisti hvorki
andlegar né efnislegar bygg-
ingar. Það eru hnignunar- og
kyrrstöðutímar. En þess á milli
hefir þjóðin vaknað og sýnt að
hún átti mikla sköpunarorku.
Þegar þjóð byggir mikið, er það
sönnun þess að þá hefir verið
framfara og framsóknartíma-
bil. Árabilið frá 1908—1921 var
logntími. Jón Magnússon var
hinn eiginlegi þjóðarleiðtogi á
þessu tímabili. Hann hafði for-
ustu um byggingu stjórnarráðs-
kvistsins, garðmegin. Sú fram-
kvæmd einkenndi leiðtogann og
hæfileika hans.
stafanir til að afturkalla sölu til
útlanda á 650 smál. síldarmjöls?
Og ennfremur: Ef nægilegar
birgðir voru til, hvers vegna
voru þá skýrslur um birgðir,
ásamt pantanalistum, sendar til
ráðuneytisins, sem síðan sendi
þessi plögg til Búnaðarfélags ís-
lands til athugunar? Var þetta
gert til þess að flýta fyrir af-
greiðslunni? Nei, það var gert
til þess að komast að raun
um, hve mikið yrði að drciga úr
pöntunum. Og nú hefir sú at-
hugun verið birt. í ávarpi til
bænda frá stjórn Búnaðarfélags
íslands, sem birt var í útvarp-
inu í gærkvöldi, segir svo:
„Heyfengur landsmanna á
þessu sumri, mun vera mun
minni en undanfarin ár. Á
hinn bóginn hafa búfjáreig-
endur nú gert ráðstafanir til
þess, að afla sér meira af inn-
lendu fóðurmjöli en nokkru
sinni fyrr. Hafa síldarmjöls-
pantanir í haust farið 60—
70% fram úr hæstu pöntunum
undanfarin ár. Pöntunum
þessum er hægt að fullnægja
öllum, að langsamlega mestu
leyti með síldarmjöli, en því,
sem á vantar, með fiskmjöli,
en þar meö er lokið þeim
birgðum. af þessum vörum,
sem til eru í landinu.“
Samkvæmt þessari greinar-
gerð Búnaðarfélagsins verður að
draga úr þeim síldarmjölspönt-
unum, sem þegar eru komnar, og
bæta þann frádrátt upp með
fiskmjöli. En þar með er svo öll-
um birgðum lokið í landinu,
þannig að nýjum pöntunum er
alls ekki veitt móttaka.
Það getur vel verið, að Morg-
unblaðið sé ánægt með þessa
niðurstöðu. Ég er það ekki og
sennilega fáir þeir, sem land-
búnað stunda og vita hversu
mikið þeir eiga undir því, að fóð-
urbirgðir séu nægilegar. Von-
andi er þó, að ekki komi að sök,
þótt ekki sé betur í pottinn búið.
Tímabil Framsóknar.
Eftir 1921 byrja Framsóknar-
S ménn að hafa gagngerð áhrif á
stjórnmál landsins, og hefja nú
mikla byggingaöld. Þeir hrinda
af stað byggingu Laugaskóla,
nýja húsinu á Eiðum, Lands-
spítalanum, Kristneshæli, Skól-
um á Laugavatni, Reykholti og
Reykjum í Hrútafirði, þjóðleik-
húsbyggingunni, Sundhöllinni,
Hótel Borg, Símstöðinni í
Reykjavík, sundlaugum á hvera-
stöðum víðs vegar um land,
kaupfélagsbyggingunni á Ak-
ureyri, Sauðárkrók og Borgar-
nesi, íshúsum kaupfél. við
flestar meiriháttar hafnir. Loks
bættist við stjórnarráðsbygging-
in Arnarhvoll, húsmæðraskól-
inn á Laugum, Hallormsstað og
Laugalandi, héraðsskólinn á
Núpi og í Reykholti, háskóla-
byggingin í Reykjavík og hús
byggingar- og landnámssjóðs í
hundraða tali um lands allt
Baráttan nm
gömlu Esju.
Framsóknarmenn hófu bygg-
birgðir
Blaðið lætur all drýgindalega
yfir því, að meira síldarmjöl hafi
verið afgreitt nú fyrir 1. okt., en
nokkru sinni áður eða 3.331
smál. Þetta kann að vera rétt.
En hverjir hafa fengið allt þetta
mjöl? Á síðastl. ári voru 1730
smál. afgreiddar fyrir 1. okt.
(þess árs framleiðsla), af því
mjöli, sem Sambandið keypti
vegna kaupfélaganna. Hins veg-
ar voru nú fyrir 1. okt. afgreidd-
ar aðeins 650 smál., enda hafa
sum félaganna ekki fengið neitt
sildarmjöl enn. Er ekki að undra,
þótt nokkur uggur sé í mönn-
um yfir því, að fá ekki mjölið
fyrr en vetur er genginn í garð.
Á einum stað kemst blaðið svo
að orði: „Af ástæðum, sem hér
skal ekki fjölyrt um, pantar
Sambandið 5.200 smál., auk þess
sem sambandsf élögin haf a
pantað beint hjá verksmiðjun-
um fyrir sig.“ Hvaða ástæður
eru það, sem blaðið er að dylgja
með? En ef Morgunblaðið hyggst
með þessu að rægja Sambandið
við kaupfélögin, þá er það alveg
þýðingarlaust. Kaupfélögin vita,
að Sambandið kaupir síldarmjöl
einungis til þess að tryggja þeim
nægilegar birgðir. Þau vita
einnig, að hér er engin breyting
á, frá því, sem verið hefir und-
anfarin ár. Þau vita líka, að
um álagningu er ekki að ræða
frá Sambandsins hálfu, nema
sem svarar símakostnaði — og
stundum ekki einu sinni, sem
honum nemur.
Sambandið hefir fjöldamörg
undanfarin ár keypt síldarmjöl
til þess að tryggja kaupfélög-
unum nægilegan fóðurbæti. Hefi
ég ekki orðið þess var, að þessi
ráðstöfun væri vítt af neinum,
né heldur að nein tilraun væri
gerð til þess að draga úr kaup-
unum, hvorki af hálfu síldar-
verksmiðjanna eða annarra,
heldur þvert á móti.
En nú bregður svo við, að hver
sekkur, sem Sambandið kaupir
vegna kaupfélaganna er talinn
eftir. Morgunblaðið ségir, að
Sambandið vilji taka í sínar
(Framh. af 1. síðu)
9. Vitabyggingar.
S. Kr. segir, að Framsóknar-
menn hafi verið þvi andvígir, að
allt vitagjaldið gengi til vita-
bygginga. En hann ætti að
minnast flokksmanna sinna í
fjárveitinganefnd. Það er ekki
kunnugt, að þeir hafi þar gert
tillögur um að verja öllu vita-
gjaldinu í þessu skyni, og lá þó
beinast við, að sú tillaga kæmi
fram þar, ef hugur fylgdi máli,
þar sem framlög þessi eru á-
kveðin í fjárlögum hvers árs.
10. Ráðstöfun á tekjju-
afgangl ríkigsjóðs.
Það mun rétt vera, að S. Kr.
hafi flutt á þingi 1942 tillögur
um að verja 4 miljónum króna
af tekjuafgangi ríkissjóðs á ár-
inu 1941, til Fiskiveiðasjóðs og
til að styrkja bátabyggingar. En
hverju sætir það, að þessar til-
lögur hafa ekki náð fram að
ganga? Síðan í maímánuði í
vor hefir Framsóknarflokkur-
inn engin sérstök völd haft á
Alþingi, en Sjálfstæðismenn
farið með stjórn ríkisins. Ólafur
Thors var við völd nægilega
langan tíma af aðalþinginu til
þess, að geta komið þessu í gegn,
ef áhugi var fyrir hendi í stjórn-
arliöinu. Auk þess stóð Sjálf-
stæðisflokkurinn fyrir sérstöku
þinghaldi frá 4. ágúst til 9. sept.
í sumar, og var þá oftast lítið að
gera í þinginu. Sjálfstæðisflokk-
urinn hafði forsetavaldið, og þó
voru tillögur S. K. ekki látnar
koma undir atkvæði. Er það
sanngjarnt að nefna þetta mál
sem dæmi um sérstakan fjand-
skap Framsóknarflokksins í garð
s j ávarútvegsins ?
í greinarlok gefur S. K. þær
upplýsingar, að Framsóknar-
hendur meginið af síldarmjöls-
birgðunum o. s. frv. Sannleikur-
inn er sá, að Sambandið hefir
ekki nú, freinur en undanfarin
ár, pantað meira af síldarmjöli
en það, sem kaupfélögunum er
nauðsynlegt að fá. Og það er
krafa Sambandsins, að pantanir
þess og kaupfélaganna verði af-
greiddar í réttu hlutfalli við
pantanir annarra.
13. okt. 1942.
Affalsteinn Kristinsson.
flokkurinn sé „pólitískur ræn-
ingjaflokkur". Þeir, sem þessu
trúa, munu sjálfsagt líka trúa
öðru því, sem borið er á borð í
grein hans. En hinum, sem rétt
vilja vita, mun ekki þykja þetta
oröbragð bera vott um skapdeild
eða þá sanngirni í málflutningi,
sem tíðum er einkenni þeirra
manna, er fyrir réttu máli
standa.
Því skal ekki neita, að Sigurð-
ur Kristjánsson kunni að hafa
áhuga fyrir ýmsum þeim mál-
um, er sjávarútveginn varða.
Honum er það m. a. kappsmál,
að Samábyrgð íslands á fiski-
skipum beri ekki skarðan hlut
frá borði í viðskiptum við út-
gerðarmenn, þegar sjótjón ber
að höndum, og hefir komið með
tillögur þess efnis fram á Al-
þingi. Vera má, að fleiri slíkra
sjónarmiða gæti hjá honum, ef
hann bæri sams konar ábyrgð á
ríkissjóðnum og hann nú ber á
áðurnefndri tryggingarstofnun.
Og einhvern veginn er það svo
um S. K. og fleiri flokksbræður
hans, að það er eins og „vin-
áttan“ til sjávarútvegsins sé
ekki einhlít. Það, sem hjartað
vill, lánast höndinni ekki að
framkvæma! Á þingi 1934 barð-
ist S. K. sjálfur gegn því, að
síldarverksmiðjan á Raufar-
höfn yrði keypt. Hefði hann þá
fengið að ráða, myndu verk-
smiðjuhús og vélar hafa verið
flutt burt, og vafamál, að nokk-
ur síldariðnaður væri þá á þess-
um stað. (Flokksbróðir S. K.,
Jóhann Jósefsson, var þá fram-
sýnni og studdi Framsóknar-
menn í þessu máli). Árið 1939
voru átta þingmenn í Sjálf-
stæðisflokknum á móti því að
lækka gengi krónunnar, en á
þeirri ráðstöfun hafa útvegs-
menn og hlutamenn haft ávinn-
ing, sem nemur talsvert meira
en þeim 4 miljónum, sem S. K.
segist hafa viljað borga úr rík-
issjóði á síðasta þingi. Nú í ár
hefir Sjálfstæðisflokkurinn
unnið að því að hækka dýrtíð-
arvísitöluna um 50—60 stig og
lækka peningagildið, og þar með
verð á útfluttum fiski, að sama
skapi. Myndi nú ekki að því
komið, að einhver útvegsmaður
hefði ástæðu til að segja um S.
K. og þá félaga: „Guð varðveiti
mig fyrir „vinum“ mínum?“
sjóður eins mikið fé og Ægir
kostaði nýbyggður. Meðal
margra annarra verka hefir
Ægir oft bjargað vélbátaflotan-
um víöa um land með því að
flytja olíu milli fjórðunga í
geymsluhólfum sínum. Með Ægi
hófst á íslandi áhrifamikil og
einbeitt strandgæzla og skipu-
leg björgunarstarfsemi.
Snðin.
Stjórn Framsóknarmanna
safneinaði stjórn og umsjá
strandferða og landhelgismála
undir forustu Pálma Loftsson-
ar. Var það þýðingarmikill at-
burður í íslenzkum siglingamál-
um. Pálmi var maður á bezta
aldri, fjölgáfaður og hugkvæm-
ur í bezta lagi, reyndur sjómað-
ur og þaulkunnugur öllu, sem
laut að íslenzkum siglingum.
Framsóknarmenn töldu, að ekki
væri nægilega úr bætt með
strandferðamálin nema ríkið
hefði tvö eimskip í förum. Mbl.-
menn beittu sér eindregið móti
því, að keypt væri annað skip.
Framsóknarmenn fóru sínu
fram. Pálmi Loftsson fór utan
í þeim erindum að fá ódýrt en
þó nothæft skip. Hann keypti
í Svíþjóð sterkt, gamalt skip,
fyrir 90 þús. krónur, til strand-
ferða. Gerðu andstæðingar
Framsóknarmanna óspart gys
JÓNAS JÓNSSON:
Hallir hafsins
ingarframkvæmdir þær, sem
flokkurinn stóð fyrir með smíði
gömlu Esju. Sterling hafði
strandað, og þurfti að byggja
eða kaupa nýtt skip. Ég beitti
mér með ritgerðum í Tímanum
og á ýmsan annan hátt fyrir
því, að hið nýja skip yrði fyrst
og fremst miðað við mann-
flutninga í því skyni, að láta
ferðalag fólks í lestum hverfa
sem fyrst. Móti þessari stefnu
gengu margir áhrifamenn í liði
smekkleysumanna, svo sem
Jón Þorláksson, Jón Kjartans-
son, ristjóri og Jón Bergsveins-
son. Vildu þeir hafa í ^kípinu
snoturt fyrsta farrými fyrir
„betra fólk“, en mikið lestar-
rúm, og láta skipið ganga með
saltfisk til Spánar á vetrum, en
flytja „almúgann" í fisklestun-
um á sumrin. Stefna Fram-
sóknar sigraði. Esja var byggð
sem mannflutningaskip. Efstu
hæð undir þiljum var skipt í
mörg smáherbergi. Fólk, sem var
vant lestarverunni taldi Esjuna
eins konar paradísarskíp. Esja
var fyrsta fljótandi höllin, sem
Framsóknarmenn færðu út á
hafið.
Gamli Óðinn, Ægir.
, Á þingi 1923 komum við
Sveinn í Firði fram tillögu um
að landið skyldi byggja skip til
strandgæzlu, en láta það jafn-
framt vera björgunarskip. Mbl,-
menn eyddu því máli, en nokkru
síðar lagði stjórn þeirar út í að
byggja gamla Óðinn. Lögðu sér-
fræðingar flokksins allt sitt vit
fram til að gera þetta skip sem
bezt úr garði. En er til kom,
reyndist það ósjófært, lá við að
hvolfa í sæmilegú veðri og auk
þess kolahít hin mesta. Að vísu
tóksfc að gera það sjófært með
því að bæta löngum kafla í
miðju bátsins. En þrátt fyrir
það reyndist skipið svo óhag-
stætt, að það var selt úr landi
til Svíþjóðar. Framsóknarmenn
tóku nú strandgæzlumálin í
sínar hendur. Þeir brutu nýjar
leiðir með byggingu Ægis. Hann
var vélskip, hið fyrsta í eigu fs-
lendinga. Auk þess var Ægir út-
búinn til að bjarga skipurn og
mönnum úr sjávarháska. Her-
bergi undirmanna á Ægi eru
hin beztu í öllum íslenzka flot-
anum. Sú umhyggja, sem þar
kom fram, var eðlilegt áfram-
hald af mannverndarstefnu
þeirra, sem gætti við byggingu
gömlu Esju. Ægir var fyrir-
myndarskip við gæzluna, eyddi
litlu, gerði mikið gagn á marg-
an hátt. Tók meðal anhars al-
gerlega að sér björgun strand-
aðra skipa hér við land. Fyrir
eina skipsbjörgun fékk ríkis-