Tíminn - 15.10.1942, Side 3

121. blað
TÍMEVIV, iimmtudaglim 15. okt. 1942
479
Hver hirti síldveíðigróðann?
„Ó, allar þessar tölur, þær I
fara í hausinn á mér,“ sagði
maðurinn og strauk ennið
þreytulega. Ýmsum gengur erf-
iðlega að átta sig á tölum, þótt
þær tali skýru máli.
Þó munu flestir útgerðarmenn
t. d. átta sig á því nú, að gróð-
inn af síðustu síldarvertíð fór í
lítið eða fer. En hafa þeir gert
það upp við sig, hvernig á því
stendur, og hvaða tortímandi öfl
voru þar að verki?
Hér skal dregið fram eitt
dæmi til glöggvunar því, hvernig
sildveiðigróðanum var tortímt s.
1. sumar.
S. 1. vor nokkru áður en Sjálf-
stæðisflokkurinn tók við stjórn-
artaumunum undir forustu Ól-
afs Thors, hafði útgerðarmaður
nokkur handbærar, kr. 35.000,00
— þrjátíu og fimm þúsund
krónur — í peningum. Hann
hafði grætt þær á skipi sínu síð-
ustu vetrarvertíð. Hann vildi nú
þegar koma þessum peningum
í fasteign, byggja sér íbúðarhús
fyrir þá. Lét hann gera kostn-
aðaráætlun um húsið, og álitu
sérfróðir menn, að það myndi
þá kosta kr. 40.000,00 — fjörutíu
þúsund krónur. — Útgerðar-
maðurinn lét það undir höfuð
leggjast að kaupa efni í húsið
í vor og byggja það. Bjóst við
„skárri tíð“ og hagstæðari, þar
sem „hans flokkur“, Sjálfstæð-
isflokkurinn tæki nú við völd-
um og stjórnaði landinu. Það
hafði hann lengi þráð. Og út-
gerðarmaðurinn fékk líka upp-
skeruna af því, bæði mikla og
óskerta! Hún reyndist þannig:
Þessi útgerðarmaður bjó skip
sitt til sildveiða. Við uppgjörið
eftir síldarvertíðina koma í ljós,
að hann hafði grætt kr. 38.000,00
— þrjátíu og átta þúsund krón-
ur — á síldveiðunum. Nú vildi
hann láta verða af húsbygging-
unni, enda hafði „hans flokkur“,
stjórnað landinu í nærri hálft
ár. Allt lék í lyndi! Ólafur Thors
var við stýrið! En þetta hafði
allt verið draumur, óþægilegur
draumur. Hann vaknaði um siö-
ir frá honum. Það gerði hann,
þegar sérfróðu mennirnir höfðu
á ný gert áætlun um húsbygg-
inguna. Það gerðu þeir í haust.
Þá var áætlað, að húsið myndi
kosta allt að kr. 80.000 — átta-
tíu þúsund krónur. Nákvæmlega
sams konar hús, sem í vor var á-
ætlað að kostaði kr. 40.000. Þá
skildi útgerðarmaðurinn hvern-
ig Sjálfstæðisflokksfulltrúarnir
höfðu stjórnað landinu. Hann
verður sem sé að gefa allan gróð-
ann af síldveiðunum með gróð-
anum af vetrarvertíðinni, ef sá
gróði, þeir peningar, eiga að
halda því verðgildi, sem þeir
höfðu í vor, áður en hin van-
máttuga stjórn Sjálfstæðis-
flokksins tók við völdum.
Þ. Þ. V.
gengu óþarflega langt í
heimskulegum mótþróa. Þannig
sagði einn af þingskörungum
Mbl.manna á fundi í Rangár-
vallasýslu, að þetta skip hefði
legið mörg ár við hafnarbakka
í Gautaborg og verið allsherjar
salefni borgarbúa. í stríðsbyrj-
un, þegar Sjálfstæðismaður var
yfirstjórnandi strandferðarmál-
anna, var Súðin vátryggð fyrir
600 þús. krónum. Hafði hún
verið happaskip og hin nota-
drýgsta til strandferða öll þessi
ár. Lagði Pálmi Loftsson þá til,
að sett yrði mótorvél í Súðina
og gerðar á skipinu nokkrar
endurbætur. Skipið var að vísu
gamalt, en svo traust og vel
byggt, að það bar af öðrum skip-
um. Því miður eyddu Mbl.menn
þeirri tillögu, meðan hún var
framkvæmanleg.
„Gamli“ og „nýi“ I»ór.
Vestmannaeyingar höfðu lagt
í að kaupa lítið gufuskip, er þeir
nefndu Þór, til björgunar og
verndar bátum við Eyjarnar.
Útgerðin var nokkuð dýr og of-
vaxin eyjabúum, er frá leið.
Leituðu þeir til ríkissjóðs með
styrk, en var fálega tekið af
Mbl.mönnum, en vel af Fram-
sókn. Studdu þeir Vestmanna-
eyinga á margan hátt við út-
gerðina, m. a. með því að leigja
skipið til landhelgisgæzlu um
síldveiðitímann. Ríkið keypti að
lokum gamla Þór, og þegar
hann strandaði, fór Pálmi
Loftsson enn utan og keypti í
hans stað þýzkan togara fyrir
160 þús. Mjög var ráðizt á Pálma
Loftsson og Framsóknarmenn
fyrir þessi skipakaup, einkum
af vélstjóra, sem. hét Gísli Jóns-
son. Reynslan hefir sýnt, að
Pálma hafði hér sem endranær
lánazt vel verkin. Þór hefir ver-
ið happaskip og notaður á fjöl-
margan hátt í þjónustu lands-
ins. Nú myndi sá maður vera
talinn mikill glópur, sem vildi
selja úr landi Súðina eða Þór.
Dráttarbrantin.
Um 1930 hafði skipastóll
landsmanna aukizt stórvægi-
lega, en aðstaða til viðgerða og
skipabygginga hafði ekki batn-
að frá því um aldamót. Fram-
sóknarflokkurinn hóf þá bar-
áttu fyrir því, að gerð yrði full-
komin dráttarbraut í Reykja-
vík. Þurrkví gerð og aðstaðan
bætt til skipabygginga. Þessu
máli var vel tekið. Og þó að
kreppa á næstu árum hindraði
t
flestar . meiriháttar fram-
kvæmdir, þá gekk Alþingi inn á
stefnu Framsóknar og gekk í
ábyrgð fyrir allmiklu láni til
dráttarbrautargerðar í Reykja-
vík. Síðan er gert þar við tog-
arana, eins báta í strandgæzlu
og strandferðaskipin. Hefir
þessi framkvæmd Framsóknar-
manna verið ómetanlegt bjarg-
ræði fyrir landið og sparað
vinnulaun til útlendinga svo að
nemur miljónum. Næsta stigið
er að koma upp fullkominni
skipasmíðastöð í Örfirisey, þeg-
ar stríðinu lýkur.
IVýi Óðiim. V'arð-
báturinn.
Pálmi Loftsson fann skjótt,
eftir að hann hafði tekið við
forstöðu útgerðarmálanna, að
ekki væri. hagkvæmt að hafa
aðeins stór skip við gæzluna,
auk þess sem landið gat ekki
staðizt kostnaðinn. Eftir 1932
var tekið aðjáta Óðinn, Ægi og
Þór liggja til skiptis í sparnað-
arskyni. Innlendir og útlendir
skipaeigendur höfðu auk þess
víðtæka njósnarstarfsemi um
ferðir hinna stóru og auðkenndu
varðskipa. Varð með hverju ári
erfiðara fyrir varðskipsforingj-
ana að ná til brotlegra veiði-
skipa i landhelginni. Pálmi
Loftsson bar nú fram við fjár-
veitingarnefnd þá tillögu, að
landið kæmi sér upp 3—4 stór-
um, vopnuöum vélbátum, sem
gerðu tvennt í einu: Verja land-
helgina á takmörkuðu svæði og
gæta fiskiflotans fyrir slysum.
Jafnframt skyldi landið eiga
Ægi sem björgunarskip og tll að
inna af hendi verk, sem vélbát-
ar gætu ekki afkastað. Alþingi
féllst á þessa skoðun Pálma og
honum var falið að sjá um
smíði hins fyrsta strandvarnar-
og björgunarbáts. Óðinn reis
þar upp að nýju, og verður fyr-
(Framh. á 4. síðu)
Tomas A. Edison
Hann var höfuðstór en gleyminn
úr hófi fram.
Dag nokkurn, er ég hugðist að snæða miðdegisverð í Vander-
bilt-gistihúsinu í New York, gaf ég því gætur, að stúlkan í fata-
geymslunni tók við yfirhöfn minni, án þess að fá mér miða. Mig
undraði þetta og spurði því, hverju þetta sætti. Hún kvað það
ekki nauðsynlegt, að ég hefði miða, hún myndi þekkja mig, og
sú varð og raunin. Hún kvaðst oft hafa tekið við höttum og yfir-
höfnum tvö hundruð ókunnugra manna, sett þá upp á snaga og
aíhent hverjum manni rétta yfirhöfn og réttan hatt, er hann
fór. Ég ræddi við forstjóra gistihússins, og hann skýrði mér frá
því, að minnið hefði aldrei brugðizt stúlku þessari um fimmtán
ára skeið.
Ég efast um það, að Thomas Edison hefði getað drýgt slíka
dáð, þótt miljón dollarar hefðu verið í boði. Edison var mjög
gleyminn — einkum í æsku. Þegar hann var í skóla, gleymdi
hann öllu þvi, sem honum var kennt, og hann var löngum meðal
þeirra neðstu í sínum bekk. Hann hitaði kennurum sínum oft í
hamsi. Þeir kváðu hann vera skynskipting, sem ekkert gæti lært.
Læknarnir töldu, að hann hlyti að þjást af heilasjúkdómi, því að
höfuð hans hefði óvenjulega lögun. Hann gekk á skóla aðeins
um þriggja mánaða skeið um ævina. Eftir það kenndi móðir
hans honum heima. Hún vann þar með þýðingarmikið starf,
því að Edison gerbreytti heimi þeim, er við lifum í.
Síðar reyndist Edison gæddur undraverðum hæfileikum sem
vísindamaður. Á einkavinnustofu sinni hafði hann fyllsta vald
yfir niðurstöðum og staðréyndum vísindanna. Hann átti flestum
öðrum mönnum auðveldara með að einbeita huganum og gleyma
öllu öðru en því, sem hann hafði handa milli.
Dag nokkurn, er hann var í önnum við einhverja vísinda-
tilraun sína, fór hann til þess að greiða skatta sína. Hann varð
að standa í röð um stund. Þegar að honum var komið, hafði
hann gleymt því, hvað hann héti. Einhver, sem nærstaddur var
og sá vandræði hans, minnti hann á það, að hann héti Thomas
Edison. Hann skýrði síðar frá því, að sér hefði verið ómögulegt
að muna nafn sitt, þótt lífið hefði legið við.
Um eitt skeið hugðist hann að finna upp eitthvert kerfi til
þess að glæða minni sitt.
Það var altítt, að Edison ynni í vinnustofu sinni næturlangt.
Morgun nokkurn, er hann beið þess, að sér yrði færður morgun-
verður, féll hann í svefn. Einn aðstoðarmanna hans, sem hafði
nýlokið við að snæða svínslæri og egg og var í bezta skapi, hugð-
ist að henda gaman að gamla manninum. Hann lét því tómt
fatið á borðið fyrir framan Edison. Skömmu síðar vaknaði Edi-
son og hóf upp augu sín. Hann kom þegar auga á brauðskorpurn-
ar, tóman diskinn og tóman kaffibollann. Hann hugsaði sig um
stundarkorn og komst því næst að þeirri niðurstöðu, að hann
hlyti að hafa borðað, áður en hann sofnaði. Hann stóð því upp
frá borðinu, kveikti sér í vindli og tók til starfa að nýju, án þess
að hafa minnstu hugmynd um hrekk þennan, unz aðstoðarmenn
hans tóku að hlæja.
Asa Gray, hinn frægi ameríski grasafræðingur, gat nefnt meira
en tuttugu og fimm þúsund jurtir með nafni. Samkvæmt ævi-
sögu Júlíusar Cæsars gat hann nefnt þúsundir hermanna sinna
með nafni.
Babe Ruth gengur hins vegar erfiðlega að muna nöfn og þekkja
fólk. Hann gengur um og gefur sig á tal við svo að segja hvern
mann, þar er vel getur verið, að hann hafi kynnzt honum fyrri.
Charlie Chaplin hafði sáma. einkaritara og blaðafulltrúa í
þjónustu sinni um sjö ára skeið. Hann ferðaðist ávallt í fylgd'
með honum, og þó skýrði einkaritari hans, Carlyle Robinson, mér
frá því, að eftir þessi sjö ár hefði hann eigi enn munað ættar-
nafn háns.
Annar stærsti háskóli í heimi er skóli Múhammeðstrúarmanna
i Kairó í Egiptalandi. í skóla þessum er þess krafizt af sérhverj-
um nemanda, að hann geti þulið kóraninn utan bókar. Kóran-
inn, sem er biblía Múhammeðstrúarmanna, er álíka langur og
Nýja testamentið, og það fru ætlaðir þrír dagar til þess að hafa
hann yfir. Þó leysa venjulega tuttugu þúsund nemendur þessa
þraut.
Byron lávarður miklaðiát af því, að hann gæti farið með öll
þau ljóð, sem hann hefði ort. Sir Walter Scott var hins vegar
næsta gleyminn. Hann lcfaði einu sinni mjög kvæði eftir sjálfan
sig í þeirri trú, að Byron væri höfundur þess.
Bacon lávarður gat þutið einhverja frægustu bók sina utan að,
en Joseph Jefferson lék „Rip Van Winkle“ nær því á hverju
kvöldi um margra ára skeið, og kunni það þó aldrei til hlítar.
Þegar Abraham Lincoln vildi leggja sér eitthvað á minni, las
hann það upphátt, svo að hann gæti í senn beitt sjónarminni og
heyrnarminni.
Macaulay, hinn miali enski sagnfræðingur, hefir ef til vill
verið gæddur skarpara minni en nokkur maður annar, sem sög-
ur fara af. Hann gat litið yfir prentaða blaðsíðu og fest sér
hana í minni næstum því eins og um myndatökuvél væri að
ræða. Hann gat haft orðrétt yfir heilan bókarkafla, enda þótt
hann hefði aðeins lesið hann einu sinni. Hann ritaði sagnfræði-
rit, án þess að þurfa einu sinni að skírskota til heimildarrita.
Þess er getið í ævisögu hans, að hann hafi lært Paradísarmissi
á einu kvöldi og unnið þannig veðmál.
Calvin Coolidge hafði það fyrir sið að lesa nokkrar blaðsíður
af Paradísarmissi á hverju kvöldi, áður en hann gekk til náða.
Ef þú kynnir að eiga við svefnleysi að stríða, ættir þú að reyna
Paradísarmissi Hann mun reynast betur öllum venjulegum svefn-
lyfum.
Þúsundir manna hafa verið gæddur frábæru minni. Theodore
Roosvelt var í þeirra hópi. Hann hafði mjög mikinn áhuga fyrir
því að kynnast fólki. Hann freistáði þess að uppgötva sérkenni
þeirra, sem hann komst í kynni við. Hann virti andlit þeirra
gaumgæfilega fyrir sér, gaf látbragði þeirra nákvæmar gætur
og endurtók nöfn þeirra, unz þau höfðu fest honum í minni. Þetta
reyndist honum mjög til heilla í stjórnmálabaráttunni. Það hafði
undraverð áhrif á fólk, er hann nefndi það með nafni í annað
sinn, sem hann sá það.
Japönskum bankastjóra, sem Roosevelt hafði eigi séð um
fimmtán ára skeið, brá í brún, er hann tók að ræða við hann
um málefni, sem þeir höfðu deilt ákaft um fyrir fimmtán árum,
strax og leiðir þeirra lágu saman að nýju. Þegar hann las eitt-
hvað, sem honum þótti til um, hugsaði hann um það um hríð,
til þess að festa sér það í minni. Hann þjálfaði sig í því að ein-
beita huganum að sérstökum viðfangsefnum og láta ekkert koma
sér úr jafnvægi, hvernig sem á stóð. Þegar Bull-Moose-fundurinn
var haldinn í Chicago árið 1912, hafði hann aðalbækistöð sína í
gistihúsi þingsins. Mikill mannfjöldi safnaðist þá saman úti og
hrópaði: — Við viljum fá að sjá Teddy! Við viljum fá að sjá
Teddy! Allt var í uppnámi. Mannfjöldinn æpti. Hljómsveitir
léku. Stjórnmálamenn komu og fóru. En Roosevelt sat í hæg-
indastól í herbergi sínu, lét sem hann heyrði ekki háreystið og
las í ritum Horodotusar, gríska sagnfræðingsins.
Þegar hann ferðaðist um hin óbyggðu héruð Brasiliu, hafði
Sumband ísl. samvinnufélaffa.
Bréfaskóli S. í. S. er skóli yðar, sem at-
vinnu vegna getið eigi sótt aðra skóla.
Gerið tómstundirnar ánægjulegar og arð-
bærar með því að verja þeim til þess að
auka kunnáttu yðar.
Leitið upplýsinga hjá Bréfaskólanum,
Sambandshúsinu, Reykjavík.
Garnastöðiua
Upplýsingar á staðnum og í síma 4241.
Saltkj öt
lunan skamms fáum vcr spaðkjöt í mörgum
I
tunnnstærðum.
Tökum á móti pöntunum
í síma 1080 alla virka daga
og gerum ráð fyrir að gcta hafið afgrciðsln
kjötsins cftir miðjan októbcr.
Samband ísl. samvinnufélaga.
Aðalftindiir
SKÓGRÆKTARFÉMGS ÍSLANBS
verður haldinn í Baðstofu Iðnaðarmanna í Reykjavík, föstudag-
inn 13. nóvember 1942.
filagskrá samkvæmt fclagslögum.
Nánar auglýst síðar.
Stjórn Skógræktarfélagsins.
hann það fyrir sið, er tjöldum hafði verið slegið á kvöldin, að
finna þurran stað við rætur einhvers hávaxins trés, setjast þar á
tjaldstól og lesa Hnignun og hrun Rómaveldis eftir Gibbon. Hann
varð brátt svo niðursokkinn í lesturinn, að hann gaf því eigi
minnstu gætur, er fram fór umhverfis hann. Það er sízt að undra,
þótt maður, sem gat einbeitt huganum svo mjög að verki sínu,
myndi það, sem hann las.
George Bidder var auðugur Englendingur, sem lézt fyrir nær
sextíu árum. Þegar hann var aðeins tíu ára gamall, reiknaði hann
það í huganum, hvaða upphæð það væri, sem gæfi 4444 sterlings-
pund í vexti á 4444 dögum gegn 4y2% vöxtum á ári.
Eigi alls fyrir löngu lézt merkilegur maöur í Coldwater í Michi-
gan, er nefndist Járnbrauta-Jack. Hann var gæddur frábæru
minni. Um tuttugu ára skeið ferðaðist hann milli skóla og vakti
undrun nemendanna. Hann var vanur að ganga inn í borðsalinn,
þar sem skólapiltarnir sátu að snæðingi og segja: — Ég er Járn-
brauta-Jack. Spyrjið mig einhvers úr sögunni, og ég mun svara
ykkur. Þeir lögðu fyrir hann einhverja hlægilega spurningu eins
og til dæmis: — Hvað var kona Sokratesar gömul, er hún giftist?
Og hann svaraði þegar: — Öokrates kvæntist ekki fyrr en hann
var fertugur og gekk þá, þrátt fyrir vizku sína, að eiga kvensnift,
sem var aðeins nítján ára gömul. Spyrðu þeir hann hins vegar
þess, hvar byssustingir hefðu fyrst verið notaðir, svaraði hann og
án minnstu umhugsunar og kvað það hafa verið í orrustunni við
Killiecranke í Skotlandi hinn 27. júlí 1689. Auðvitað buðu pilt-
arnir honum að borða með sér og skutu því næst saman fyrir föt-
um handa honum.
Henry Ford var svo hrifinn af þessum hæfileika hans, að hann
gaf honum bifreið til þess að hann gæti ferðazt um og rækt hina
sérstæðu kennslu sina. En hann neitaði að nota bifreiðina og hélt
áfram að ferðast um í flutningavagni. Hann hafði látið mála orð
þessi á vagninn: — Járnbrauta-Jack — snillingur í sögu.
Járnbrauta-Jack lézt í fornfálegu, mannlausu húsi sjötiu og
níu ára að aldri. Hann vildi að lík sitt yrði sent til háskólans í
Michigan, svo að heili hans yrði rannsakaður í læknaskólanum
og þess freistað að komizt yrði að því, hver leyndardómurinn
við minni hans væri. Ég skrifaði W. B. Pillsbury háskólakennara
og bað hann að skýra mér frá leyndardóminum við hið fráfæra
minni Járnbrauta-Jacks. Pillsbury tjáði mér, að Járnbrauta-
Jack hefði varið mörgum árum til þess að læra um ákveðið efni,
unz hann hefði hlotið óvenjulega þjálfun og kunnáttu í því. Hann
let þess og getið, að efnt hefði verið til rannsókna á mönnum,
sem væru taldir óvenjulega minnugir. Kvað hann þær hafa leitt
það í ljós, að nokkrir þeirra væru gæddir frábærri þrautseigju,
en flestir þeirra nálgaðist það hins vegar að geta með sanni tal-
izt ístöðulitlir.
Sért þú gæddur óvenjulega skörpu minni, ert þú því annað
hvort snillingur eða dugleysingi.
En sért þú hins vegar gleyminn eins og ég, þá getur þú að
minnsta kosti huggað þig við það, að Leonardo da Vinci var ein-
hver frægasti maður, sem getur, og gat hann þó ekki munað
neitt, nema hann skrifaði það hjá sér. Og þegar hann skrifaði
eitthvað hjá sér, týndi hann miðanum alveg eins og þú og ég.