Tíminn - 25.11.1942, Blaðsíða 2

558
TfMTM, migvikndagiim 35. n6v. 1942
141. blað
R E'Y K JA VÍKURÞ ÆTTIR:
Nýr ósigur íhaldssteínunnar
Hugleiðíngar um írysfíhásmálíð, lyfjaverzlun, æskulýðshöll o.fl.
íhaldsstefnan hefir beðið nýjan ósigur í höfuðstaðn-
um. Einkareksturinn hefir hætt að fullnægja þeirri
sameiginlegu þörf bæjarbúa að afla þeim nægilegs
fiskjar. Þeir, sem áður hafa stundað þessa atvinnu-
grein, nota nú báta sína til arðvænlegri starfrækslu,
t. d. flutninga fyrir setuliðið. Einkareksturinn hefir
enn einu sinni sýnt það, að honum stjórnar hagnaðar-
von einstakra manna, en ekki hagsmunir heildarinnar.
Þess vegna kiþpir hann iðulega að sér hendinni, þegar
heildinni gegnir það verst.
Afleiðingin af þessum ósigri
íhaldsstefnunnar er sú, að bær-
inn hefir orðið að leigja togar-
ann Geir til fiskveiða fyrir bæj-
arbúa. Sjálfir forkólfar íhalds-
stefnunnar hafa þannig enn
einu sinni orðið að viðurkenna
í verki, að stefna þeirra, einka-
reksturinn, sé engan veginn fær
um að leysa öll vandamál al-
mennings, þótt á vissum svið-
um geti hann náð beztum
árangri.
Framsóknarmenn hafa fyrir
löngu séð, að þetta mál yrði
aldrei heppilega til lykta leitt,
nema farin yrði sú leið, sem
bæjarstjórnin hefir nú fallizt á.
Þess vegna hófust þeir handa
um Þórsútgerðina fyrir all-
mörgum árum síðan. Sú starf-
semi lækkaði bæði fiskverðið og
bætti fiskverzlun bæjarmanna.
En forkólfar íhaldsstefnunnar
hófu þegar magnaða baráttu
gegn henni og komu henni fyr-
ir kattarnef. Bæjarbúar eru á-
reiðanlega búnir að tapa stór-
fé á því, að stefna Framsókn-
arflokksins beið ósigur að því
sinni.
Nú hefir neyðin knúð forkólfa
íhaldsstefnunnar til að fallast
á stefnu Framsóknarmanna.
Vonandi verður það til fram-
búðar. Hún er öruggasta leiðin
til þess, að bæjarbúar geti allt-
af haft nýjan fisk og verðlagi
hans sé stillt í hóf.
Gömul saga
endurtekin.
Það er gaman að lesa skrif
íhaldsblaðanna um fisksölumál
bæjarins. Vísir skrifar um það
langt mál, að fiskbúðirnar í
bænum séu í mesta ólagi. Mbl.
skrifar um nauðsyn þess, að
bærinn komi upp fisksölumið-
stöð.
leysinu. Hún mun hafa vakandi
auga á því, hverjir gera skyldu
sína og hverjir kunna að bregð-
ast henni. Þeir þingmenn, sem
reynast sannir að því að stjórn-
ast af einkahagsmunum, munu
ekki komast undan þungu dóms-
orði hennar. Þ. Þ.
Hvort tveggja þetta hafa
Framsóknarmenn bent á fyrir
löngu. Fulltrúar þeirra í bæjar-
stjórninni fluttu hvað eftir ann-
að tillögur um fisksölumiðstöð.
Tillögum þessum var vísað til
bæjarráðs og þær svæfðar þar.
Nú loksins er íhaldið vaknað.
Nú skrifa blöð þeirra, eins og
það eigi frumkvæðið í málinu.
Það er gamla sagan um íhald-
ið. Það berst gegn umbót-
unum meðan unnt er. Þegar
mótstaðan dugir ekki lengur, er
snúið við blaðinu og íhaldið
reynir að eigna sér málið.
Bezta dæmið um þessa fram-
komu íhaldsins er Sundhallar-
málið.
Frystihúsmálið.
Fyrir nokkru síðan var
Reykjavíkurbær vel á veg komin
að ná kaupum á sænska frysti-
húsinu. Eigendum þess höfðu
boðið það einkafyrirtæki til
kaups fyrir mjög sæmilegt verð.
Bærinn hafði forkaupsrétt. En
þegar eigendurnir komust að
því, að bærinn ætlaði að ganga
inn í kaupin, kipptu þeir að sér
hendinni og þóttust ekki vilja
selja.
Ef mál þetta er rakið niður í
kjölinn, virðist þar ýmislegt dul-
arfullt. En um það skal ekki
rætt hér. Einkabraskið hefir
sínar krókaleiðir. En þess ber að
vænta, að bæjarstjórnin haldi
fast við stefnu sína í þessu máli.
Til er sú leið, að frystihúsið
verði tekið eignarnámi, ef hinn
kynlegi afturkippur eigendanna
sigrast eigi með ööru móti, Bæn-
um er nauðsynlegt að ná þessari
eign, bæði vegna fisksölunnar
og útgerðarinnar í bænum.
Lyfj aver zl unin.
Það er almennt álitið, að
lyfjaverzlanir séu miklar gróða-
stofnanir, enda benda skatt-
greiðslur þeirra til þess. Fátt
virðist ósæmilegra en að slíkar
nauðsynjar séu gerðar að okur-
vörum. Sjúkrasamlag Reykja-
víkur hefir því sótt um það fyrir
nokkru að mega stofna lyfja-
verzlun. En þetta leyfi hefir enn
ekki fengist.
Þetta virðist gefa fullt tilefni
til þess, að lyfjaverzlunin í land-
inu og lyfjataxtarnir verði tekin
til nánari athugunar og endur-
bóta. R.íkisvaldið verður að hlut-
ast til um, að almenningur geti
fengið þessar vörur fyrir sann-
virði.
Æskulýðshöll.
Hér í blaðinu hefir oft verið
vakin athygli á þeirri nauðsyn,
að reykvískur æskulýður ætti
hæfilegt athvarf fyrir skemmt-
anir sínar og félagsstarfsemi.
Slíkum stað er nú tæpast til að
dreifa og dregur þetta vitanlega
mjög úr heilbrigðu skemmtana-
lífi og félagsstarfsemi unga
fólksins.
Þeirri hugmynd hefir stund-
um verið hreyft, að ýms æsku-
lýðsfélög og fleiri menningarfé-
lög bæjarins tækju höndum
saman um byggingu slíkrar
æskulýðshallar. Mætti hugsa
sér, að þar væri stór og glæsi-
legur samkomusalur, líkt og á
Hótel Borg, er ætlaður væri ís-
lendingum einum, en auk þess
allmargir smærri salir, svo mörg
félög gætu starfað í höllinni á
hverju kvöldi.
Ríkið og bæjarfélagið ætti
vissulega að styrkja slíkt fyrir-
tæki með ráðum og dáð. f starfs-
skrá þeirri, sem Framsóknar-
flokkurinn hefir nýlega samið,
er slíkri stofnun heitið stuðningi
flokksins.
Mjjólkurmálið.
Alltaf þegar íhaldið er í ein-
hverjum vanda, grípur þpð til
þess ráðs að hefja rógsherferð
gegn mjólkurskipulaginu og
kenna Framsóknarflokknum um
það, sem þar kann að vera á-
lasvert.
í haust hefir nokkru sinni
orðið mjólkurskortur hér í bæn-
um. Hefir það ýmist stafað af
því, að bilun hefir orðið í mjólk-
urstöðinni, eða að mjólkurbílar
að austan hafa byað á leiðinni
og ekki komist til bæjarins í
tæka tíð.
Hvorttveggja þetta notuöu
íhaldsblöðin til hatrammra á-
rása á Framsóknarflokkinn.
En sennilega vildu nú íhalds-
blöðin gefa mikið til þess, að þau
hefðu aldrei hafið þessar um-
ræður*
Ádeilur þeirra urðu nefnilega
til að upplýsa það, að bæjar-
völdin í Reykjavík voru búin að
hindra byggingu nýrrar mjólk-
urstöðvar um langt skeið með
því að synja um lóð undir hana,
og að Jakob Möller hefir neitað
þeim, sem flytja mjólkina að
austan, um nýja bíla, svo að
flytja verður mjólkina á göml-
Sft reynsla þykir nú fengin, aS flugvélaskip séu orðin þýðingarmestu her-
skipin. Stóru orustuskipin geta ekki lengur varið sig gegn flugárásum, nema
þau hafi flugvélar til varnar og sama er að segja um smœrri skip, þótt þav.
séu ekki eins þœgilegur skotspónn fyrir flugvélar. Flugvélar hafa einnig reymt
mjög vel sem sóknartœki í sjóhernaðinum. Sjóorustur Bandaríkjamanna og
Japana hafa yfirleitt ekki verið milli herskipa, heldur milli herskipa og
flugvéla. Það eru flugvélar Bandarikjanna, er unnið hafa flota''Japana mest
tjón. Bandaríkjamenn leggja líka orðið meginkapp á smíði flugvélaskipa
og hafa frestað smíði nokkurra stœrri orustusicipa til þessa að hraða
j smíði flugvélaskfpanna. Þetta þýðir þó engan veginn, að dagar stóru orustu-
j skipanna séu taldir, því að þau eru enn öflugsta tœkið til að hreinsa óvina-
' skip af höfunum, ef þau njóta nœgrar flugvélaverndar. — Hér á myndinni
sést eitt af nýjustu flugvélaskipum Bandaríkjanna, Lexington, nýhlaupið af
stokkunum. Bandaríkjamenn misstu flugvélaskip með þessu nafni í sjóorustu
á Kyrrahafinu i sumar. Áður voru flugvélar frá því skipi búnar að sökkva
23 japönskum skipum og munu áhafnir þeirra hafa verið um 10 þúsund manns.
Á KROSSG0TUM
! íslenzkur stúdent lýkur námi
j í Noregi.
Frá Noregi hefir komið fregn
um það, að Hallgrímur Björns-
son, íslenzkur stúdent, hafi
lokið fullnaðarprófi í efnaverk-
fræði við verkfræðiháskólann í
Þrándheimi með mjög góðum
vitnisburði. Er frá þessu sagt í
bréfi, sem dagsett er í ágúst-
mánuði í sumar.
Hallgrimur er sonur Björns
Jónssonar, bónda í Tjarnar-
garðshornt í Svarfaðardal. Hann
stundaði nám í menntaskólan-
um á Akureyri og lauk stúd-
entsprófi vorið 1937.
Illa séðir gestir.
Á mánudaginn var kom bóndi
úr Þingvallasveit, Sveinbjörn
Einarsson á Heiðarbæ, í skrif-
stofu Tímans og sagði frétta-
manni blaðsins þessa sögu:
— Fyrir nokkru bar það við,
er Einar sonur minn vitjaði
isilunganeta í Þingvallavatni, að
i í þeim voru 30 silungar. Fór
Ihann ekki með þá heim, heldur
byrgði þá við vatnið, þannig, að
veiðibjöllur eða - annar vargur
fyndi þá ekki. Er hann kom
síðar að sækja veiði sína, voru
allir silungarnir horfnir, og gat
hann ekki annað fundið en
ræksni af fáum þeirra. Brá hon-
um í brún, sem von var.
Um þennan óskun^a er mink-
um kennt. Sást á þessum slóð-
um bílum, sem oft bila á leið-
inni.
Vonandi gerir þetta íhaldsrit-
stjórana gætnari, þegar þeir
skrifa næst um mjólkurmálið.
Þ. Þ.
um minkur eitt sinn í sumar, og
í haust hafa spor minka sést í
snjó. Eru bændur við Þingvalla-
vatn uggandi út af þessum
gestum, sem óboðnir eru komn-
ir að vatninu, og þykjast þess
fullvissir, að þeir muni mikinn
usla gera í veiðilögnum, ef þeir
ná að auka þar kyn sitt. En
sjálfsagt eru góð lífsskilyrði
fyrir minka við Þingvallavatn
og því mjög sennilegt að þeim
muni fljótt fjölga þar, veiði-
bændum til mikillar óþurftar.
Um margra missera skeið
hefir minka orðið vart við ýms
vötn og ár og læki víða um
land, þó affallega þar í grennd,
sem minkarækt er stunduð.
Þrátt fyrir alvarlegar tilraunir,
sem gerðar hafa verið til þess
að eyða þessum vargi, og meðal
annars hefir komið til opin-
berra afskipta, hefir það ekki
tekizt. Virðist þessi ófögnuður
æ magnast og taka sér bólfestu
á nýjum og nýjum stöðum. Hef-
ir þeirra jafnvel orðið við vötn
á heiðum uppi.
Minkar lifa aðallega á fiski
og eru mjög kræfir að veiðum,
en auk þess, sem þeir þurfa all-
mikið sér til fóðurs, eru þeir
svo grimmir, að þeir drepa allt
lifandi, er þeir ná til og ráða
við. Er því auðráðið hvaða
tjóni þeir geta valdið í veiði-
vötnum. Auk þess er líklegt, eða
jafnvel sannanlegt, að þeir hafi
sums staðar grandað unglömb-
um.
Vekið athygli kunningja yð-
ar á, að hverjum þeim manni,
sem vill fylgjast vel með al-
mennum málum, er- nauðsyn-
legt að lesa Tímann.
J6n Eypórsson:
Bækur og bókag’erð
Ilér verður getið nokkurra bóka, sem Tímanum hafa borizt upp
á síðkastið. Yfirleitt er nú mikið gefið út af bókum, svo mikið, að
allar presmiðjur og bókbandsstofur hafa meira verkefni en þær
sjá fram úr. Margar bækur, sem áttu að vera komnar út, eru
því enn í smíðum og koma varla á markaðinn fyrr en rétt fyrir
jólin. Gerir það örðugt að koma bókunum út um land fyrr en
á miðjum vetri, og lestrarfélög í sveitum fá þær varla fyrr en
að áliðnum vetri eða undir vor. Frá sjónarmiði þeirra er hin
síðbúna bókgerð þvi annmarki.
Þrátt fyrir óvenjulega mikla bókagerð hér á landi tvö síðustu
árin, ber langmest á brezkum bókum og tímaritum í gluggum
bóksalanna. Áður bar mest á bókum á norðurlandamálum. Sýnir
þessi breyting ljóslega, þótt ekki væri annað, hvaða andlegt
áhrifasvæði við heyrum undir eins og sakir standa.
Meðal hinna nýju erlendu bóka eru á^æt landabréf og ódýr.
Er vakin athygli á því sakir þess, að ekkert er nauðsynlegra þeim,
sem vilja fylgjast með atburðum þeim, sem nú eru að umturna
heiminum, en nýlega gerð og greinileg landabréf.
‘gímirm
Miðv.dayur 25. nóv.
Stjérnarmyndim
Þj.óffin er stj órnlaus, eins og
stendur, og hefir raunar veriff
það um langt skeið. Þó hefir
þörfin fyrir trausta og starfs-
hæfa stjórn aldrei verið brýnni.
Vandamálin inn á við og út á
við hafa aldrei verið meiri. Al-
þingi verður því að bregðast
fljótt og vel við þeim vanda, að
koma á traustri og starfhæfri
ríkisstjórn.
Framsóknarflokkurinn hefir
gert sitt til þess að greiða fyrir
þessu máli með samningu starfs-
skrár þeirrar, sem birt er á öðr-
um stað í blaðinu. Þar teflir
flokkurinn fram þeim málum,
sem hann telur nauðsynlegt að
verði verkefni væntanlegrar
ríkisstjórnar. Afstaða hans er
mörkuð svo skýrt og ákveðin, að
hinir flokkarnir þurfa ekki að
vera í vafa um hana.
Við samningu þessarar starfs-
skrár hefir Framsóknarflokkur-
inn vissulega haft fleira en
flokkssjónarmið eitt í huga.
Hefði hann látið stjórnazt af
því einu, myndi sumt í starfs-
skránni hafa orðið á aðra leið.
Framsóknarflokkurinn hefir
hugsað um það jöfnum hönd-
um, að setja ekki skilyrði, sem
gátu talizt ósanngjörn af hálfu
hinna flokkanna. Hann hefir
talið réttast að láta slík deilu-
mál bíða seinni tíma. Nú skipti
það mestu máli, að fá flokkana
til að sameinast um lausn hinna
brýnustu vandamála.
Þetta sjónarmið kemur hvar
vetna fram í starfsskránni. Það
er hvergi sett fram atriði, sem
getur talizt óaðgengilegt af
hálfu þeirra, sem af alvöru og
einlægni vilja leysa hin aðkall-
andi vandamál á viðunandi
hátt.
Ef sami hugsunarháttur ríkti
hjá hinum flokkunum og Fram-
sóknarflokknum, að víkja hin-
um viðkvæmari deilumálum til
hliðar og fást eingöngu við þjóð-
holla lausn helztu dægurmál-
anrlh, ætti ekkert að vera því
til fyrirstöðu, að mynduð yrði
stjórn allra flokka. Ef fullur
samhugur næðist um málefna-
grundvöll slíkrar stjórnar, yrði
hún tvímælalaust bezt til þess
fallin að leysa málin á farsæl-
an og friðsaman hátt.
Reynist hins vegar, að einhver
hinna flokkanna eigi ekki slík-
an hugsunarhátt, verður það að
koma strax í dagsljósið. Hinir
flokkarnir mega ekki vera að
elta ólar við kenjar hans og
keipar, láta þjóðina vera stjórn-
lausa á meðan og fljóta sofandi
að feigðarósi. Þjóðstjórnar-
nefndin verSur að vinna sleitu-
laust og fá úr því skorið hið
allra fyrsta, hvort möguleiki
fyrir myndun allra flokka
stjórnar sé fyrir herídi.
Þótt þjóðstjórn sé æskileg, ef
fullt samkomulag næst um
vandamálin, getur hún verið á
samá hátt óæskileg, ef sam-
starfið er ekki um annað en
skiptingu ráðuneyta og nefnd-
arsæta milli flokka. Þá er á-
reiðanlega betra að hafa ekki
þjóðstjórn, því að hún verður
þá aðeins til trafala og ógagns
fyrir málin. Þá er langtum
heppilegra að hafa venjulega
meirihlutastjórn, er getur kom-
ið sér saman um málin. Ef
myndun starfshæfrar þjóð-
stjórnar mistekst, hlýtur það að
vera næsta spor þingsins, að at-
huga möguleika fyrir slíka
stjórn.
Blaðið Vísir hefir þar bent á
tvo möguleika, samstjórn Sjálf-
stæðisflokksins og verkamanna-
flokkanna eða samstjórn Fram-
sóknarflokksins og verkamanna-
flokkanna. Jafnframt hefir Vís-
ir bent réttilega á það, að eng-
inn möguleiki sé fyrir samstjórn
Sjálfstæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins. Ef verka-
mannaflokkarnir geta ekki
gengið til samstarfs við stríðs-
gróðavaldið, vegna sérhags-
munakrafa þess, þá getur
Framsóknarflokkurinn það enn
síður.
Þjóðin bíður nú eftir skjótum
aðgerðum þingsins í þessum
efnum. Hún unir illa stjórn-
Sven Hedin: Lönd leynd-
ardómanna. Sigurður Ró-
bertsson þýddi. Útgef-
andi Pálmi H. Jónsson,
Akureyri. 1942.
Bók þessi fjallar um þriðju
ranrísóknárför Sven Hedins,
austur yfir þvera Mið-Asíu til
Peking í Kína á árunum 1893—
1897. Sven Hedin er nú 77 ára
gamall og vafalaust frægastur
og langförulastur af hinum
gömlu landkönnuðum, sem lifðu
og störfuðu áður en flugvélarn-
ar komu til sögunnar.
Ferðir hans um miðhálendi
Asíu voru hinar ævintýraleg-
ustu. Þar eru hæstu byggðir
jarðarinnar, fáförnustu og tor-
færustu leiðir, ef frá eru skilin
sjálf heimskautasvæðin.
Þýðingin er gerð eftir styttri
útgáfu af ferðabók Hedins, og
er ekkert út á það að setja'. En
það er ekki nóg að þýða svona
bækur alveg eins og þær koma
fyrir. Þær eru ekki skrifaðar
fyrir íslenzka alþýðu. Það verð-
ur þýðandinn að hafa hugfast,
ef hann vill vel gera, og'bæta
úr því. í bók þessari eru t. d.
nefnd mörg lönd, héröð, þjóð-
flokkar og borgir, sem almenn-
ingur veit engin skil á. Úr þessu
hefði mátt bæta með nokkrum
formálaorðum fyrir hverjum
kafla bókarinnar. Það þurfti
líka dálítið kort til að sýna leið-
ina, sem lýst er, og afstöðu höf-
uðáfangastaða. Þetta þurfa
hvorki að vera stór né dýr kort,
en þau eru nauðsynleg, til þess
að lesandinn geti ferðazt með
og fræðst af lestrinum.
Að öðru leyti virðist mér þýð-
andinn hafa leyst verk sitt vel
af hendi, og lestrarfélög ættu
að setja bókina ofarlega á
bókaskrá sína.
Guðmundur Daníelsson:
Sandur. Útgefandi Þor-
steinn M. Jónsson, Akur-
eyri 1942.
Ég hefi ekki lesið allar bæk-
ur Guðmundar, en nóg til þess
að geta tekið undir með þeim,
sem róma hann fyrir miklar og
skjótar framfarir á rithöfundar-
brautinni. Ef ég man rétt, rit-
aði Guðmundur fyrstu bækur
sínar allmjög í stíl þjáninga-
og tjáningaskálda þeirrar tíðar.
Þessu oki hefir hann varpað af
sér. í síðustu bókum sínum hef-
ir hann komið auga á hina
þrautseigu og kjarnahraustu
skapgerð íslenzkrar alþýðu, sem
hann þekkir af eigin sjón og
reynd. Og um leið hafa rithöf-
undarhæfileikar hans fundið
sína eigin götu.
Sandur er frásögn um baráttu
undanfarinna kynslóða við eyð-
andi öfl náttúrunnar, arfgeng-
an hjátrúargeig og harðlynd
lögmál þjóðfélagsins. Upp úr
slíkum jarðvegi spretta kynleg-
ir kvistir með djúpar og seigar
rætur skapgerðar í ættmold-
inni. Reginvaldur Búason er
eins og kjarngróður, sem hefir
verið falinn, en ekki kæfður, í
sandi, og fær skyndilega lífsafl
og vaxtarmöguleika.
Guðmundi Daníelssyni er ó-
venjulega létt um að segja frá,
og söguefni hefir hann nóg. Yf-
irleitt er stíll hans og frásögn
greið og þjáningalaus. En sem
dæmi um þjáningastíl mætti
nefna þessa setningu á bls. 163:
„Fátt kemur nær hjarta hins
næma skynjanda heldur en
stórveðursdagur á mýrunum;
fátt er jafnsterkt og einlægt í
tjáningu sinni.“
Guðmundur er nú skólastjóri
á Suðureyri í Súgandafirði, litlu
og kyrrlátu sjávarþorpi, þar sem
flestir vinna hörðum höndum
alla ársins daga. í þessum kyrr-
láta dvalarstað hefir Guðmundi
orðið svo mikið úr frístundum
sínum, að hann hefir lokið við
myndarlega skáldsögu í hverri
haustkauptíð að undanförnu.
Sumir halda því fram, að svona
mikil framleiðsla hljóti að hafa
slæm áhrif á vandvirkni höf-
undarins, en það virðist þó ekki
sannast af reynslunni. Hitt mun
sönnu nær, að hann noti frí-
stundir sínar vel.
Þeir, sem lesið hafa síðustu
bækur Guðmundar, munu ekki
láta þær næstu fara fram hjá ^