Tíminn - 17.12.1942, Page 1

RITSTJÍni:
ÞóRAr.::::: þórarinsson. |
PORM'JUR BLAÐSTJÓRNAR: '
JC'.ÍAS JÓNS ON. '
t |
FRAIASÓKNARFLOKKURINN. \
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEI.ATA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTO FA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 394o og 3720.
26. ár.
Reykjavík, fliumtudagiim 17. des. 1943
150. blað
Ríkísstjórn upplausnar-
innar hröklast frá völdum
Hafi nokkur spádómur rætzt, er það sá spádómur Tím-
ans, þegar ríkisstjórn Ólafs Thors kom til valda, að hún
myndi verða ríkisstjórn upplausnar og óstjórnar í þjóð-
félaginu.
Saga þessa tímabils upplausnarinnar mun síðar verða
rakin nánar. Að þessu sinni skal aðeins drepið á nokk-
ur helztu atriðin:
Ræða forsæt-
isráðherra
í sameinuðu pingi í gær
Herra forseti, háttvirtu al-
þingismenn!
Eins og yður er kunnugt, hef-
ir hið háa Alþingi reynt, að því
er virðist til þrautar sem stend-
ur, að mynda stjórn, er fyrir-
fram hefði stuðning Alþingis.
Með því að þetta hefir ekki tek-
izt, þá hefir herra ríkisstjórinn
farið þá leið að skipa menn í
ráðuneyti, án atbeina Alþingis.
Nú hefi ég og samstarfsmenn
mínir í hinu nýja ráðuneyti
tekizt þenna vanda á hendur.
Kemur þá væntanlega í ljós, er
ráðuneytið ber fram tillögur til
úrlausnar brýnustu vandamál-
unum, hvort hið háa Alþingi
vill vinna með því eða ekki.
Ráðuneytið telur það höfuð-
verkefni sitt að vinna bug á dýr-
tíðinni, með því fyrst og fremst
að setja skorður við frekari
verðlagsbólgu, meðan leitast er
við að lækna meinsemdina og
vinna bug á erfiðleikunum.
Ráðuneytið ætlar sér að vinna
að því, að atvinnuvegum lands-
manna, sem nú eru margir
komnir að stöðvun, verði komið
á heilbrigðan grundvöll, svo að
útflutningsvörur verði fram-
leiddar innan þeirra takmarka,
sem sett eru með sölusamning-
um vorum m. a. við Bandaríki
Norður-Ameriku. Þá verður
einnig þegar í stað að gera þær
ráðstafanir um innflutnings-
verzlun landsins, að henní verði
komið I það horf, sem skipa-
kostur landsmanna og ólriðar-
ástandið gerir nauðsynlegt.
Ennfremur ber nauðsyn til, að
að verðlagseftirlitið verði látið
taka til allra vara og gæða, sem
seldar eru almenningi, og áð
tryggja í þeim málum svo ör-
ugga og einbeitta framkvæmd,
sem verða má.
Jafnframt verða að sjálf-
sögðu athuguð ráð til að stand-
ast þau útgjöld, sem dýrtíðar-
ráðstafanirnar hljóta að hafa í
för með sér.
Ráðuneytið mun kosta kapps
um að efla og treysta vináttu
við viðskiptaþjóðir vorar. Eins
og stendur verður lögð sérstök
áherzla á vinsamlega sambúð
við Bandaríki Norður-Ameríku
og Stóra-Bretland.
Ráðuneytið vill eftir föngum
vinna að alþjóðarheill. Auðvit-
að mun það geta sætt mismun-
andi dómum, hvort því tekst að
finna réttar leiðir. Ef hinu háa
Alþingi og ráðuneytinu tekst að
sameina krafta sína til lausnar
framangreindum vandamálum,
þá vonar ráðuneytið, að sam-
vinnan vcrði þjóðinni til hags-
muna.
Að lokum skal þess getið, að
fyrirhugað er, að ráðuneytið
verði skipað fimm mönnum. En
ekki hefir enn unnizt tími til
þess að skipa fimmta manninn,
sem væntanlega fer með félags-
málin.
Árshátíð Framsóknar-
félags Keflavíkur
Árshátíð Framsóknarfélags
Keflavíkur verður haldin í
Verkalýðshúsinu í Keflavík n. k.
laugardagskvöld.
Til skemmtunar verða ræðu-
höld, upplestur og dans. Allir
Framsóknarmenn á Suðurnesj-
um og gestir þeirra eru vel-
komnir.
Dýrtíðin heflr meira
en tvöfaldazt.
Þegar stjórn Ólafs kom til
valda í maímánuði síðastl. hafði
dýrtíðin hækkað um 83 stig síð-
an í stríðsbyrjun. Nú er hún
orðin 172 stig. Þó eru þar ekki
taldar með nökkrar hækkanir,
sem orðið hafa seinustu daga.
Dýrtíðin hefir þannig meira
en tvöfaldazt á sjö mánaða
valdatíma þessarar ólánssömu
stjórnar.
Verðlag landbúnaðarafurða
hefir hækkað á þessum tíma
sem hér segir (smásöluverð):
Maí Des.
kr. kr.
Nýmjólk 1. 0.92 1.75
Rjómi 1. 6.50 11.50
Smjör kg. 11.50 21.50
Súpukjöt kg. 4.10 7.75
Lærakjöt kg. 4.60 8.70
Örðugra er að fá yfirlit um
hækkun erlendrá vara, en þær
hafa margar hækkað gífurlega.
Ein orsök þess er sú, að verð-
lagseftirlitið er langtum slæ-
legra en áður og munu margir
kaupmenn hafa hagað sér eins
og það væri ekki til.
Kanpgjaldlð heffr
hækkað um 140—
200%.
Kaupgjaldið hefir hækkað
enn meira en verðlagið á þess-
um tíma.
í maimánuði síðastliðnum
fékk verkamaður í Reykjavík
26.40 kr. fyrir 10 klst. vinnu á
dag. Eftir seinustu visitölu-
hækkun fær hann 62.82 kr. fyr-
ir sömu vinnu. Lætur nærri, að
hækkunin sé um 140%.
Margar aðrar vinnustéttir
hafa fengið enn stórkostlegri
hækkanir. Kaup sumra hefir á-
reiðanlega hækkað um 200%.
Sérstaklega eru hækkanir
miklar hjá þeim, sem vinna
eftirvinnu, því að eftirvinnu-
taxtinn hefir hækkað meira en
dagtaxtinn. Þetta. bitnar sér-
staklega hart á atvinnurekend-
um, sem þurfa að láta vinna
mikla eftirvinnu, eins og t. d.
frystihúsin. .
Þegar kauphækkanirnar eru
bornar saman við yfirlitið um
hækkun landbúnaðarvaranna,
kemur í ljós, að þær eru all-
miklu meiri. Verðhækkun land-
búnaðarvaranna á þessum tíma
er talsvert innan við 100%, en
kaupið hefir hækkað um 140—
200%.
Stjórnin hafði forustu
um upplausnina.
Þessar stórkostlegu hækkan-
ir á verðlagi og kaupgjaldi er
nú óðum að stöðva atvinnu-
reksturinn, bæði til sjós og
sveita. Frystihúsin eru stöðvuð.
Smáútgerðin mun stöðvast.
Togararnir eru bundnir. Land-
búnaðarframleiðslan dregst óð-
um saman.
Hvaða ábyrg stjórn, sem ver-
ið hefði, myndi hafa gert ítr-
ustu ráðstafanir til þess að
reyna að stöðva þessa þróun.
En ríkisstjórn Ólafs Thors fór
öfugt að. Hún hafði forustu um
upplausnina. Hún byrjaði á því,
að rjúfa það samstarf, sem
myndazt hafði um dýrtíðarráð-
stafanir, er haldið höfðu dýrtíð-
inni og kaupgjaldinu í skefjum
um fimm mánaða skeið. Hún
bætti síðan gráu ofan á svart
með því að beitast fyrir algeru
afnámi þessara hamla. Sömu
dagana og Róosevelt forseti var
að festa verðlag og kaupgjald í
Bandarrkjunum, var Ólafur
Thors að afnema samskonar
ráðstafanir hér.
Þannig var upplausnaröflun-
um gefinn laus taumurinn. Þau
verða tæpast ásökuð fyrir það,
þótt þau hafi notað sér hana
eftir föngum. Þegar ríkisstjórn-
in sjálf ríður á vaðið, er ekk-
ert undarlegt, þótt aðrir kæmu
á eftir.
IJpplausn á öhrum
sviðum.
En það er vissulega á fleiri
sviðum, sem stjórnleysið og
upplausnin hefir náð að magn-
ast í þjóðfélaginu. Verzlunar-
málin eru gott dæmi þess. Vegna
hóflaúss innflutnings glingur-
vara, er verzlunarjöfnuðurinn
mörgum tugum milj. kr. óhag-
stæðari en í fyrra, þótt út-
flutningurinn hafi orðið meiri.
Er þetta rakið nánara á öðrum
stað í þessu blaði.
Ólesturinn á stjórn ríkissjóðs
er annað dæmi. Þar hafa kaup-
hækkanir og starfsmannafjölg-
anir átt sér stað I stórum stíl,
án nokkurra fjárlagaheimilda.
Hefir það m. a. stórum tafið
störf fjárveitinganefndar, að
ekki hefir enn tekizt að fá fullt
yfirlit um þetta fjársukk stjórn-
arinnar.
Landbúnaðurinn hefir fengið
að reyna stjórnleysið áþreifan-
lega. Fyrst má nefna það, að
stjórnin vanrækti allar ráðstaf-
anir til að tryggja honum
vinnuafl. í öðru lagi má nefna
síldarmjölsúthlutunina al-
ræmdu.
Það má segja, að stjórnin
hafi ekki sýnt röggsemi, nema
í einu máli, bilaúthlutuninni.
Þar beitti hún valdi sínu til hins
ítrasta. Sú röggsemi var með
þeim hætti, að hún mun talin
með verstu endemum.
„Rétílætísmállð“.
Fylgismenn stjórnarinnar
hafa reynt að afsaka allar mis-
gerðir hennar með því, að hún
hafi komið fram einu þörfu
máli, „réttlætismálinú' svo-
kallaða. Helzti árangur þess er
sá, að nú eru tíu sósíalistar á
þingi í stað þriggja áður. Það
voru þeir, sem komu í veg fyr-
ir myndun þingræðisstjórnar til
bráðabirgða, er Sjálfstæðismenn
báru mjög fyrir brjósti. Mun
dómurinn um „réttlætismálið“
vitanlega fara mjög eftir því,
hversu hinir sjö nýju sósíalist-
ar reynast miklar endurbætur
á þingræðinu.
Seínnstn
fjörbrotíii.
Þegar Ólafi Thors varð ljóst,
að ríkisstjórn hans fengi ekki
að hanga til bráðabirgða meðan
þóf.ið héldist í þinginu, eins og
íhaldsmenn höfðu fastlega
vænzt, hófst hann handa um
Mýja stjórnin
Björn Þórðarson
Vilhjdlmur Þór
Björn Ólafsson Einar Arnórsson
Ríkisstjóri tilkynnti í fyrrakvöld, þegar fullreynt var, að þing-
ræðisstjórn yrði ekki mynduð að svo stöddu, að hann hefði falið
dr. Birni Þórðarsyni lögmanni að mynda ríkisstjórn. Ennfremur
tilkynnti ríkisstjóri, að í ráðuneyti Björns yrðu Vilhjálmur Þór,
bankastjóri, Einar Arnórsson, hæstaréttardómari og Björn Ólafs-
son, heildsali.
Þessi nýja stjórn fékk embættisskilríki sín á ríkisráðsfundi,
sem haldinn var fyrir hádegi í gær. Þar var verkaskipting ráð-
herranna ákveðin þessi: Björn Þórðarson forsætisráðherra fer
með kirkjumál, heilbrigðismál, tryggingarmál og sveitastjórnar-
mál, Vilhjálmur Þór fer með utanríkismál og atvinnumál, Einar
Arnórsson fer með dómsmál og menntamál, Björn Ólafsson fer
með fjármál og viðskiptamál.
Síðar mun bætt við fimmta ráðherranum og er honum ætlað
að fara með tryggingar- og sveitastjórnarmál.
Ríkisstjórnin mætti í fyrsta sinn á fundi sameinaðs þings eftir
hádegi í gær og flutti hinn nýi forsætisráðherra þar greinargerð
þá, sem birt er á öðrum stað.
Þess þarf naumast að geta, að Framsóknarflokkurinn er ekki
á neinn hátt riðinn við þessa stjórnarmyndun. Flokkurinn lítur
á hana sem bráðabirgðalausn, er eigi að skapa biðtíma fyrir Al-
þingi til að koma sér saman um starfshæfa þingræðisstjórn.
Þennan biðtíma má einnig nota til að gera ýmsar ráðstafanir til
viðreisnar eftir það öngþveiti, sem þjóðin hefir komizt í undir
handleiöslu ríkisstjórnar Ólafs Thors. Til þess má þó ekki ætlast,
að þessi stjórn taki sér fyrir hendur lausn mála, sem eru deilu-
mál eða geta aukið deilur milli flokka, því að markmið hennar
verður vafalaust fyrst og fremst að stuðla að auknum friði og
samheldni í þjóðfélaginu.
Þrátt fyrir skipun þessarar stjórnar verður þingið að halda
áfram til hins ítrasta að reyna að mynda starfshæfa þingræðis-
stjórn. Sá möguleiki virðist helzt fyrir hendi, að samkomulag
takist milli Framsóknarflokksins, Alþýðuflokksins og Sósíalista-
flokksins, og mun Framsóknarflokkurinn beita sér fyrir því, að
viðræður um slíka stjórnarmyndun verði tafarlaust hafnar.
eftirgrennslan um myndun
bráðabirgðastjórnar, er flokk-
arnir styddu. Aðrir flokkar en
Sósíalistaflokkurinn tóku þess-
ari liðsbón vel, þar sem raunar
var engin framkvæmdamunur,
— aðeins formsmunur, — á því,
hver myndaði bráðabirgða-
stjórn, fyrst starfshæf þing-
ræðisstjórn varð ekki mynduð.
En vegna þess, að Sósíalista-
flokkurinn skarst úr leik, varð
ekkert úr þessu.
En þessar eftirgrennslanir
Ólafs töfðu alla þingfundi í tvo
daga og voru þessi fjörbrot hans
hin fárlegustu.
Valdatíð hinnar giftuminnstu
stjórnar, sem farið hefir með
völd á íslandi um aldarskeið, er
því lokið. Hún hafði að verð-
leikum unnið sér meira van-
traust en nokkur önnur fráfar-
andi stjórn, þar sem henni var
ekki trúað til að fara með völd,
unz þingræðisstjórn yrði mynd-
uð, en sú hefir jafnan verið
venjan hingað til.
íþróttablað.
Nýlega hefir verið stofnað
hlutafélag til að gefa út íþrótta-
blað. í stjórn voru kosnir Ben.
G. Waage, Jens Guðbjörnsson,
Kristján L. Gestsson, Sigurjón
Pétursson frá Álafossi og Þor-
steinn Einarsson, íþróttafull-
trúi. Stjórnin hefir ráðið Þor-
stein Jósefsson sem ritstjóra
blaðsins og kemur fyrsta blað
þess út í jan. n.k.
ÚR BÆNUM
Dómar.
Sakadómari heíir nýlega dæmt í
málum tveggja bifreiðastjóra, varð-
andi dauðaslys. Annar, Sigurgeir And-
resson Nielsson, sem lenti í árekstri
fyrir ofan Elliðaár sl. sumar og varð
tveimur mönnum að bana, var dæmdur
í 30 daga fangelsl og sviptur ökurétt-
indum æfilangt. Hinn bílstjórinn, sem
ók á gamla konu hjá kexverksmiðjunni
Frón sl. sumar, var sýknaður, þar sem
hann þótti ekki eiga refsiverða sök á
slysinu.
Sr. Stefán Björnsson
(Sjá minningarorð á 2. síðu).
Á víðavangi
GISLI SVEINSSON SKRIFAR
EFTIRMÆLI SÍN.
Það hefir farið líkt fyrir Gísla
Sveinssyni, þegar hann valt úr
forsetastólnum og títt kvað
vera um ístöðulitlar sálir, sem
hverfa af jarðríki: Þær átta sig
ekki á því, að hérvistardögun-
um sé lokið, átta sig ekki á
hinni nýju tilveru og hafa hug-
ann fastan við jarðneska muni.
í gær skrifar forsetasálin
langloku mikla í Morgunblaðið,
þar sem hún lítur yfir allt, sem
hún hafði harla vel gert meðan
hún var og hét, og veltir vöng-
um yfir vonzku mannanna, sem
kipptu undan honum forseta-
stólnum, þegar hann ætlaði að
setjast.
Þaá' verða vafalaust vonbrigði
fyrir Sveinbjörn Högnason og
aðra sannkristna menn að sjá,
hve litlum þroska forsetasálin
hefir tekið síðan hún skipti um
stóla. Því miður er sálin enn
full beizkju og veraldarþokan
byrgir henni útsýn.
Eitt af síðustu verkum forset-
ans var að kæra tvo samferða-
menn sína á lífsleiðinni fyrir
ummæli, sem honum þótti ó-
samboðin virðingu sinni og tign.
Þeir voru báðir dæmdir fyrir
meiðyröi og mikill hluti af
þeirra jarðneska góssi upptæk-
ur ger.
Með mikilli sorg sjáum vér,
að forsetinn er ekki svo grand-
var i munnsöfnuði sínum, sem
æskilegt mætti teljast í þessum
eftirmælum um sjálfan sig í
fyrri tilveru. Þykir rétt að taka
hér upp nokkur sýnishorn hon-
um og öðrum til leiðbeiningar:
„-------þykir almenningi sem
refsing hinna ósvífnu skriffinna
sé þeim makleg málagjöld. Hitt
vekur meiri furðu, hversu
mannskræfulega þeir taka þess-
um úrslitum-------“ „ritstjóri
Tímans syndgar af hatri og
fólsku-----“ „níð og skitkast
einstakra vandræðamanna í
þessum flokki-----“ „óhróð-
ursgrein, sem Timinn lét karl-
fausk einn skrifa----“ „arg-
vítugustu Framsóknarsnatarn-
ir-----“
Þetta- getur nægt í bili. En
skyldi forsetasálin vera orðin
rugluð í meiðyrðalöggjöfinni,
skákar hún í því skjólinu, að
sá dauði hafi sinn dóm með sér?
RÁÐLEGGINGAR
ÞJÓÐVILJANS.
Þjóðviljinn er að ráðleggja
öðrum flokkum að loka suma af
flokksmönnum inni!
Þetta er rússnesk og þýzk að-
ferð, sem ekki hefir tíðkazt hér
á landi. Væri því rétt fyrir sósí-
alista að taka hana fyrst upp í
eigin herbúðum og sýna í verki,
að hún sé til þjóðarheilla.
Annars mætti þá um leið
beina því til sósíalista, hvort
ekki sé kominn tími til fyrir þá
að gera upp línuna, sem þeir
fengu frá Moskvu fyrir daga
Pjatakoffs og Bukharins, og
biðja t. d. Þórberg að geyma
hönkina.