Tíminn - 19.01.1943, Blaðsíða 2

26
TOlirciy, þriðjiidaginn 19. jamúar 1943
7. blað
“gímirm
Þriðjudugur 19, jan.
ja mán.
so®nnar
A KROSSG0TUM
Fréttír úr Skagafjarðarsýslu
Um ríkísrekstur o.ll.
í neðri deild var sú breyting
gerð á frumvarpinu um við-
skiptaráö, að heimild ríkis-
stjórnarinnar til þess að fela
ráðinu að annast innflutning á
vörum var aukin til muna. Sam-
kvæmt tillögu stjórnarinnar
mátti fela ráðinu að „annast
innflutning brýnna nauðsynja
eftir ákvörðun ríkisstjórnarinn-
ar, ef hún telur sýnilegt, að
innflytjendur sjái ekki högum
þjóðarinnar borgið“, en eins og
neðri deild gekk frá frumvarp-
inu má einnig fela ráðinu inn-
flutning vara af „öðrum ástæð-
um, sem gera slíka ráðstöfun
nauðsynlega að dómi stjórnar-
innar.“
Þessi breyting á frumvarpinu
var gerð eftir tillögu fulltrúa
Framsóknarflokksins, Alþýðu-
flokksins og Sósíalistaflokksins
1 fjárhagsnefnd deildarinnar.
íhaldsmenn beittu sér gegn
tillögunni.
Þær raddir hafa heyrzt, að
Framsóknarflokkurinn hafi með
þessu veitt rikisstjórninni heim-
ild til viðtækari ríkisverzlunar
en samrýmanlegt sé stefnuskrá
hans. Samskonar gagnrýni hef-
ir einnig verið hreyft í tilefni
af frv. því um endurreisn bif-
reiðaeinkasölunnar, sem Fram-
sóknarflokkurinn styður.
Það virðist því ekki úr vegi að
athuga samþykkt seinasta
flokksþings Framsóknarmanna,
sem haldið var 13.—20. marz
1941, um þessi mál.
Þar segir á þessa leið:
„Flokkurinn er því mótfall-
inn, að völd og auður, sem og
umráð framleiðslutækja, safn-
ist í hendur fárra manna. Hann
er mótfallinn ríkisrekstri í
framleiðslu og verzlun, nema að
slíkt megi teljast nauðsynlegt
til tekjuöflunar, svo og til að
koma í veg fyrir óeðlilega auð-
söfnun eða aflétta neyðar-
ástandi hjá almenningi.“
Eins og þessi yfirlýsing, ber
með sér, getur flokkurinn fallizt
á rlkisrekstur undir sérstökum
kringumstæðum, ef það telst
nauðsynlegt af einhverjum
þessara ástæðna:
1. Afla ríkissjóði tekna.
2. Koma I veg fyrir óeðlilega
auðsöfnun.
3. Aflétta neyðarástandi hjá
almenningi.
Þegar þessl stefnuyfirlýsing
er athuguð, ætti mönnum að
verða ljóst, að framangreind
breyting á viðskiptaráðsfrum-
varpinu eða bifreiðaeinkasölu-
frumvarpið brýtur ekki að
neinu leyti I bága við starfsskrá
Framsóknarflokksins.
Það kemur hér fram, eins og
oft áður, að ýmsum virðist erf-
itt að gera greinarmun á 'tak-
mörkuðum ríkisrekstri, t. d.
rekstri pósts, síma, samgöngu-
tækja og sjúkrahúsa, og al-
gerum ríkisrekstri, sem sósi-
alistar stefna að — og er í því
fólginn, að ríkið annist állan
atvinnurekstur, stóran og smá-
an.
Hinn takmarkaði rlkisrekstur
er meira og minna viðurkennd-
ur af öllum flokkum, m. a. ís-
lenzka íhaldsflokknum, enda er
hann oft beint til styrktar
einkaframtakinu, einkúm hjá
smáframleiðendum, t. d. rekst-
ur samgöngutækja og sildar-
verksmiðja. Helzt hefir tak-
markaður ríkisrekstur I þessum
stíl sætt gagnrýni „réttlínu"
kommúnista, sem m. a. hafa
látið uppi þá skoðun, að síldar-
verksmiðjur ættu heldur að
vera einkaeign en ríkiseign í
núverandi þjóðfélagi. Þessa af-
stöðu b-yggja „réttlínu" kom-
múnistar á því, að þeim mun
öflugra og harðvítugra, sem
auðvaldið er, þeim mun meiri
andúð sé hægt að vekja gegn
því.
Sú skoðun ryður sér nú meira
og meira til rúms I lýðræðis-
löndunum, að afskipti ríkis-
valdsins af viðskiptum og at-
vinnumálum muni stórum auk-
ast eftir þessa styrjöld. Hins
vegar verði ekki gengin braut-
in til hins algera sósíalisma,
heldur farin mlllileiðin milli op-
Haustið 1936 var ég staddur
austur I Hornafirði á fundaferð
vegna Framsóknarflokksins.
Eitt kvöld var ég staddur þá á
heimili góðvina og hlustaði á
fréttir útvarpsins. Þótti mér þá
viðbregða, er mér bárust
skyndilega fréttir þangað aust-
ur á vegum loftsins, um að
flokksþing Alþýðumanna hefði
samþykkt að slíta pólitísku
samstarfi Alþýðuflokksins og
Framsóknarmanna, að liðnum
þrem mánuðum, ef Framsókn-
armenn vildu ekki ganga inn á
byltingarkennda aðstöðu I at-
vinnumálum. Þegar hér var
komið sögu, höfðu þessir tveir
flokkar unnið saman að stjórn
landsins og lausn allmargra
umbótamála á grundvelli frjáls-
lyndrar miðflokksstefnu. Nú
nægði Héðni Valdimarssyni ekki
lengur þessi vinnubrögð. Hann
vildi færa sinn flokk og Fram-
sóknarflokkinn með yfir á bylt-
ingarkenndan þjóðnýtingar-
grundvöll.
í miðstjórn og þingflokki
Framsóknarmanna var enginn
fulltrúi, sem vildi líta við úr-
inberra afskipta og einkafram-
taksins. Má t. d. hugsa sér þá
leið I þeim efnum, að ríkið elgi
ýmis stærri atvinnufyrirtæki,
eins og t. d. síldarverksmiðjur,
leigi þau síðan hlutaðeigandi
starfsstéttum, er reki þau á
samvinnugrundvelli undir eftir-
liti ríkisins. Ýmis iðnrekst-
ur telja menn þó að þurfi að
verða beint I opinberri forsjá,
eins og t. d. sementsverksmiðja
og áburðarverksmiðja hér. Smá-
reksturinn, t. d. búskapur og
smáútgerð, verður hins vegar
bezt komin í höndum einstakl-
inga. Kaupfélagsskapurinn hef-
ir sýnt, að hann er bezta fyrir-
komulagið á verzluninni.
Benedikt á Auðnum sagði I
tímaritsgrein fyrir fimmtiu ár-
um, að með hverri kynslóð skap-
aðist þörf fyrir nýja framsókn,
nýjar endurbætur og breyting-
ar á skipulagsháttunum. Gaml-
ir fordómar mættu þá ekki
verða mönnum fjötur um fót.
Hin komandi ár munu færa ís-
lendingum, eins og öðrum þjóð-
um, mörg ný verkefni, sem
þarfnast nýrra úrræða. Fram-
sóknarflokkinn mun þar verða
að finna, eins og endranær, sem
brautryðjanda hins nýja tíma.
Sú millileið, sem fara verður,
mun lika reynast eðlilegt á-
framhald af starfi hans á und-
angengnum áratugum.
Þ. Þ.
slitakostum nábúaflokksins.
Framsóknarmenn höfðu þá
starfað um nálega tuttugu ára
skeið á þeim grundvelli, er þeir
höfðu lagt 1917. Þeir höfðu þá
fellt tillögu um að láta flokk-
'inn heita vinstri fiokk, af því
að þeim þótti nafnið takmarka
starfshætti og hreyfingarfrelsi
flokksins. í nálega 20 ár höfðu
Framsóknarmenn markað meg-
instefnu I allri umbótastarf-
semi þjóðarinnar, með því að
vinna eftir málefnum, ýmist
með mönnum úr sameignar-
eða samkeppnisflokknum. Nú
ætlaði Héðinn Valdimarsson að
binda Framsóknarmenn föstum
tengslum, ekki einungis við sinn
flokk, heldur líka við byltingar-
kenndar aðgerðir I landsmála-
starfinu.
Hersaga Alþýðuflokksins hlaut
að leiða til kosninga vorið 1937.
Á útmánuðum þetta ár héldu
Framsóknarmenn flokksþing.
Það hlaut að sjálfsögðu að taka
til meðferðar tilraun Héðins
Valdimarssonar að innlima
Framsóknarmenn I hina pólit-
ísku verkamannahreyfingu.
Enginn fulltrúi á þessu
flokksþingi vildi verða við kröf-
um Héðins Valdimarssonar.
Þvert á móti var kröfum hans
vísað á bug bæði í orði og verki.
Flokksþingið samþykkti skýra
yfirlýsingu um að Framsóknar-
menn væru frjálslyndur mið-
flokkur. Jafnframt afneitaði
hann I einu séreinkennum ná-
búaflokkanna til beggja handa.
Flokksþingið lýsti hátíðlega yf-
ir, að ekki kæmi til greina pól-
itískt samstarf við verkamanna-
flokk, nema I því samstarfi væri
vísað á bug öllum þjóðnýting-
arkröfum. Jafnframt festu
Framsóknarmenn enn einu
sinni það heit, að þeir vildu
beita úrræðum samvinnumanna
I atvinnurekstri landsmanna,
en vinna móti þjóðnýtingu og
stóriðju á vegum einstakra
manna.
Síðan var kosið um málið vor-
ið 1937. Framsóknarflokkurinn
vann glæsilegan kosningasigur
og nokkur ný kjördæmi. Al-
þýðuflokkurlnn beið mikinn ó-
sigur og tapaði bæði kjörfylgi
og þingfylgi. Talið var að þetta
vor hefðu sjómenn I Reykjavík,
I hundraðatali, yfirgefið Héðin
Valdimarsson og flokk hans,
fyrir byltingarbrölt hans I at-
vinnulífi höfuðstaðarins.
Það hefir orðið nokkrum pól-
itískum áróðursmönnum að falli
I landsmálabaráttunni, að
skilja ekki eðli og stefnumörk
Framsóknarmanna. Jón Jóns-
son í Stóradal var greindur
maður og ölull. Honum kom til
hugar að draga Framsóknar-
flokkinn yfir til hægri hliðar
og gera hann að föstum sam-
starfsflokki Mbl.manna, með
varanlegri og eindreginni mót-
hygð við verkamannahreyfing-
una. Mikill meirihluti Fram-
sóknarmanna neitaði þessari
vegartilsögn. Þá klauf Jón
flokkinn, og fékk í fyrstu með
sér nokkra röska trúnaðarmenn
úr samvinnufylkingunni. En þar
dugði hvorki elja eða áróður.
Samvinnumenn neituðu að
binda sig þannig við annan
flokk, hugsjón hans og málstil-
búnað. Þetta leiddi til þess, að
Jón Jónsson og félagar hans
hurfu af landsmálasviðinu.
Sumarið 1934 höfðu Héðinn
Valdimarsson og Vilmundur
Jónsson ritað mér bréf, sem síð-
an hefir verið prentað. Þar full-
yrða þeir að nálega allir Fram-
sóknarmenn séu fylgjandi þjóð-
nýtingarstefnunni. Það sé mér
að kenna og nokkrum öðrum
samvinnumönnum, að nálega
allur kjósendahópurinn sé ekki
kominn 1 Alþýðuflokkinn, þar
sem þeir eigi að vera, samkvæmt
lífsstefnu sinni. Lítill vafi er á
að Héðinn og Vilmundur hafa
ekki vitað betur en þeir töluðu.
Þriggja mánaða víxillinn, sem
borinn var fram rúmum tveim
árum síðar, var hin eðlilega af-
leiðing þessarar rökvillu. Héð-
inn Valdimarsson og Vilmundur
Jónsson létu báðir sitt pólitíska
líf, af því þeir þekktu ekki
stefnu og lífsskoðun Framsókn-
armanna, og gerðu sjálfum sér
slysalega hernaðaráætlun.
Svo fjarri fór því, að Fram-
sóknarmenn vildu innleysa
byltingarvíxilinn, að um nokk-
ur næstu missiri störfuðu þeir
að ýmsum málum með nábúum
til hægri. Þeir leystu á þann
hátt Kveldúlfsmálið I bili. Þeir
leystu verkfall togaraháseta á
sömu lund, þegar Alþýðuflokk-
urinn kvaddi Harald Guð-
mundsson úr ríkisstjórninni.
Þeir gerðu .stórfellda tilraun
1939 að leysa vandamál útvegs-
ins með forustumönnum út-
gerðarinnar. Og svo sem til að
undirstrika óumdeilanlega mið-
flokkseðli sitt, mynduðu þeir
samstjórn með nábúum til
hægri og vinstri, I mikilli ó-
þökk kommúnistanna í landinu.
Sú stjórn starfaði um nokkurra
missera skeið, leysti mörg að-
kallandi augnabliksmál og hélt
uppi góðum friði í landinu.
Framsóknarmenn hafa síðan
Fréttaritari Tímans í Skaga-
firði hefir sent blaðinu ára-
mötayfirlit það, sem hér fer á
eftir:
Bændur hafa bætt hag sinn á
liðna árinu, þ. e. borgað skuldir,
sérstaklega þeir, sem ná til við-
skipta við mjólkursamlagið.
Kýr mjólkuðu heldur vel og
óx mjólk flutt til mjólkursam-
lagsins á Sauðárkróki, allveru-
lega. Þó fjölgaði ekki þátttak-
endum. Gagnsemi af sauðfé
varð einnig heldur yfir meðal-
lag, þ. e. a. s. það meðallag,
sem nú er talið, en það er
nokkru hærra en var fyrir 10
árum. Hrossum var fargað með
mesta móti, bæði til lífs og
slátrunar, en samt mun þeim
vart fækka.
Afkoma þeirra loðdýrabúa,
sem hér eru, en það eru fjögur
refabú og fjögur minkabú, varð
ágæt hvað yrðlingatölu snertir.
En.þar sem bæði kjöt og fiskur
hefir hækkað drjúgum í verði
og sömuleiðis vinna öll við
hirðingu, en hinsvegar loðskinn
öll fallið á heimsmarkaði, er
nokkurnveginn sýriilegur halli
á þeim rekstri.
Svo má segja, að fiskafli hafi
verið fremur góður á þessu ári
og er enn. En gæftir hafa verið
stopular fyrir þá bátastærð,
sem hér er mest notuð.
Af iðngreinum, sem reknar
hafa verið á .árinu, má nefna
mjólkursamlagið á Sauðárkrók
og þrjú hraðfrystihús, tvö á
Sauðárkróki og eitt á Hofsósi.
Þessi hús hafa fryst allt kinda-
kjöt á viðskiptasvæðinu. —
Saumastofa Kaupfélags Skag-
firðinga hefir töluverf aukið
starfsemi sína á árinu. Ein tré-
smíðavinnustofa starfar einnig
á Sauðárkróki. Þá hefir tekið til
starfa skinnfata-saumastofa á
Mælifellsá I Lýtingsstaðahreppi.
Er þetta ef til vill það sem koma
skal, að smærri eða stærri iðja
verði framkvæmd I sveitum
landsins.
Byggingarframkvæmdir eru
litlar. Þó hafa verið byggð 5
hús I sveit og tvö á Sauðár-
króki. Byggt var einnig ofan á
húsið I Varmahlíð. Verður nú
hægt að hafa þar námskeið að
vetrinum og greiða fyrir ferða-
fólki að sumrinu. Jarðræktar-
1936, eins og áður, sýnt að þeir
vinna sigra sína með þvl að
starfa með öðrum flokkum eftir
málefnum. J. J.
framkvæmdir eru sáralitlar. Ný-
bygging vega er einnig mjög
lítil innanhéraðs. Stendur það I
vegi fyrir aukinni mjólkurfram-
leiðslu í Viðvíkursveit og
Hjaltadal, svo og Laxárdal ytri.
Virðist svo sem vegaviðhaldið
sé allþungt á . og tímafrekt.
Vindrafstöðvum fjölgar drjúg-
um hér um sveitir, en ofsnemmt
er nokkuð um þær að segja.
Skólar starfa eins og að und-
anförnu. Auk barnaskólanna
og Hólaskóla starfa unglinga-
skólar á Hofsósi og Sauðárkróki.
Þá stendur nú yfir handavinnu-
og matreiðslunámskeið I
Varmahlíð.
Fastur sund- og íþróttakenn-
ari starfar á vegum Varma-
hlíðarskólans, barnaskóla Sauð-
árkróks og ungmennafélagsins
þar. Er það Guðjón Ingimund-
arson frá Svanshóli I Stranda-
sýslu.
Leikfélag Sauðárkróks, sem
haldið hefir uppl leikstarfsemi
fyrir sýslubúa, er þegar búið að
ákveða að sýna sjónleik um
næsta sýslufund.
Tveir söngkórar starfa I hér-
aðinu, 24 manna blandaður
kirkjukór á Sauðárkróki, sem
Eyþór Stefánsson stjórnar, og
karlakórinn „Heimir“. Er það 30
manna kór, sem hefir aðalað-
setur sitt I Varmahlíð. Söng-
menn, eldri og yngri, flest
bændur, eru úr 5 hreppum, svo
erfiðleikar eru miklir að koma
saman til æfinga. Söngstjóri er
Jón Björnsson frá Seylu, nú
bóndi á Hafsteinsstöðum.
Kórinn minntist 15 ára af-
mælis síns 2. jan. með því að
hafa boð inni I Varmahlíð og
bauð þangað vinum og velunn-
urum fagurra lista, meðal ann-
ara Sigurði sýslumanni Skag-
firðinga. Færði hann söng-
stjóranum góðan grip að gjöf.
Var það vönduð, útskorin hilla,
sem þakklætis- og virðingarvott
frá sýslunefnd Skagfirðinga
fyrir það menningarstarf, sem
kórinn hefir unnið héraðinu
með þvl að halda uppi söng-
mennt við hin mjög svo erfiðu
skilyrði.
Lestrarfélög eru starfandi í
öllum hreppum sýslunnar og
tvö I sumum. Skemmtanalíf er
með betra móti, þó fólksfæð sé
víða á bæjum, en samgöngur
eru góðar og snjólaust má kalla
það, sem af er vetri.
Vinnið ötullega fgrir
Tímann.
Framfaramál dreííbýlísíns
Pistlar að norðan
I. Borgir og landauðn.
Sköpun borga og. fólksflutn-
ingur úr sveitum, er ekki nýtt
fyrirbrigði eða sérstætt fyrir
ísland. Byltingar I atvinnuhátt-
um, aukin tækni og bættur
efnahagur þjappar fólki I þétt-
ar hvirfingar, en sveitirnar
tæmast að meiru eða minnu.
Borgamenningin getur verið
glæsileg og máttug á ytra borði.
En þegar sveitirnar fara svo að
tæmast, að þær eru ekki lengur
færar um að veita „nýju blóði"
til borganna, er hnignun þjóð-
anna vís. Eitthvað vantar I upp-
eldi borganna, einhverja hreysti
og frumstæðan þrótt, sem sveit-
'irnar eiga I rlkari mæli. Tæm-
ing sveitanna er háski fyrir
hverja þjóð. Þetta er öllum vitr-
um mönnum ljóst, hvar sem er
I heiminum. Borgarbúarnir eru
oftast ófúsir til að nema land
að nýju, enda sjaldan vel hæfir.
Við íslendingar erum fá-
mennastir allra þjóða, svo að
segja ein ætt, næstum ein fjöl-
skylda. Hér þekkir hver annan,
hér eru engar andstæður I
menningu eða rótgrónir for-
dómar milli stétta. Þessu fylgja
gallar, en þó fleiri kostir. Ef
við vitum hvað við viljum, ætti
okkur að vera auðveldara um
þjóðfélagsumbætur en nokkr-
um öðrum, hvort sem er um
aukið / landnám í sveitum eða
annað.
II. Nýjar byggðir.
Fyrir kosningar vilja allir
stjórnmálaflokkar nema land-
ið — í orði. En hver verður
reynslan á borði eftir kosning-
ar? Þrátt fyrir góða nýbýlalög-
gjöf fækkar þó fólki stöðugt í
sveitum. Sjálfa undirstöðuna
vantar.
Ekki myndi það þorp eða borg
hafa mikið aðdráttarafl, er
hefði engar götur milli húsa,
heldur kargaþýfi eða fúamýrar,
engan veg að borginni, enga
höfn, enga vatnsveitu eða frá-
ræslu, engann síma og ekkert
rafmagn. Ekkert þorp telur sig
samkeppnisfært, ef eitthvað
þessara þæginda vantar. Mik-
inn hluta allra sveitabýla vant-
ar öll þessi þægindi, flestöll eitt-
hvert þeirra. Þeir, sem I borgum
og þorpum búa, fá öll þessi þæg-
indi rétt upp I hendurnar, án
þess að einstaklingúrlnn þurfi
annað fyrir þeim að hafa en að
borga lág lögboðin gjöld af sum-
um þeirra, en önnur eru veitt
alveg ókeypis og fyrirhafnar-
laust.
Fyrsta skiiyrði þess að fólkið
vilji búa í sveitum, er það, að
því séu veittir möguleikar til að
öðlast sömu iffsþægindi og
kaupstaðafólkið fær án fyrir-
hafnar.
III. Vegir.
Frumskilyrði alls annars I
sveitynum er upphlaðinn, ak-
fær vegur heim að hverju býli,
um alla sveitina og næsta verzl-
unarstað. Þá er einangrunin
leyst vetur og sumar, þá er
raunar dreifbýlið orðið að þétt-
býli. Vegir sveitanna mega vera
mjóir með útskotum, og þurfa
ekki að vera geysiháir til þess
að standa upp úr snjó flesta
vetur. Það sýnir reynzlan. Að
líkindum verða fjarðabyggðir að
láta sér nægja sjóinn og trillur
sínar alllengi ennþá. En dala-
byggðir allar munu ekki þurfa
að bíða áratugi ennþá, ef þjóð-
inni er alvara að halda byggð
I sveitum. Þá mundi vegaféð
verða margfaldað. Þá mundu
fengnar vélar til flýtisauka. Þá
mundi vegagerðin framkvæmd
sem ákvæðisvinna, svo meira
ynnist með sama mannafla.
IV. Póstur, sími.
Hin stærri þorp hafa reglu-
legt og öruggt póstsamband við
umheiminn. Flestar sveitir fá
póst aðeins tvisvar I mánuði. En
þar er ekki öll sagan sögð. Víða
er póstferðum svo illa hagað, að
póstbréf geta alls ekki komizt á
skemmri tíma en 2 vikum milli
nágrannasveita, en eru mánuð-
um saman á leiðinni milli lands-
horna. Þetta veldur þvl, að
flestir reyna að senda bréf með
ferðamönnum, þegar unnt er,
öll þau, er á liggur. Seinagangur
póstferðanna er alveg óþolandi
og gerir þær ónothæfar, þegar
öll önnur ferðalög eru hröð.
í þorpum og bæjum eiga flest-
ír kost á að geta náð til síma
heima hjá sér eða I næsta húsi.
Flestir sveitamenn eiga margra
kílómetra leið að síma, oft um
vegleysur. Nú er engum meiri
síma þörf en bændum, einmitt
vegna fjarlægðanna. Þeir þurfa
samband bæði við næstu ná-
granna og umheiminn. Ég hygg,
að öllum bændum sé ekki að
öllu ljóst, hvers virði síminn er,
fjárhagslega séð, auk allra
þæginda. En enginn vill hann
missa, sem haft hefir.
Nú voru öll símagjöld hækk-
uð um helming. Síminn hefir
jafnan skilað miklum tekjuaf-
gangi, jafnvel þótt dýrtíð væri.
Nú hlýtur símin nað auka tekju-
afgang sinn. Öllum tekjuaf-
gangi símans og meiru til úr
ríkissjóði ætti að verja til að
leggja einkasíma um sveitirnar.
Það er réttlætismál.
V. Vatnsveita— skolpleiðsla.
Einhver ömurlegasta mynd
úr íslenzkum bókmenntum er
ungur drengur, kaldur og blaut-
ur í hörkufrosti og fjúki með
þungar vatnsfötur. Þetta ger-
ist enn I dag á meirihluta
sveitabæja. Það þarf að bera
vatn og skólp, og það verk lend-
ir oftast á böfnum eða kven-
fólki. Kaupstaðabúar fá vatns-
veitu og skolpleiðslu fyrirhafn-
arlaust, eins og sjálfsagðan
hlut. Búnaðarfélag íslands ætti
að beita sér fyrir þvl, að bænd-
ur gætu fengið efni til vatns-
leiðslu og skolpleiðslu án álagn-
ingar og að þessar endurbætur
verði styrktar eigi minna en
túnabætur. Að þessum endur-
bótum er ekki aðeins þægindi
og vinnusparnaður, heldur öllu
fremur menningarauki og
þrifnaðar.
VI. Framræsla.
Þó fjarlægt þyki, má helzt
líkja framræsluþörf sveitanna
við þörf fiskiþorpsins á höfn eða
góðri lendingu. Auðæfi sjávar-
ins notast ekki hafnlausri
strönd. Þess vegna heimta öll
þorp höfn af hinu opinbera.
Mestur hluti lands I mörgum
láglendum sveitum er mýrlend-
ur, of rakur fyrir harðvellis-
grundir, og geipileg víðátta
mýrlenda er á heiðum uppi,
hálsum eða hliðarhjöllum. Þetta
land er mjög verðlítið, bæði til
beitar og slægna. En sé það
ræst fram, verður það hinn al-
frjóasti jarðvegur, sem getur á
landi voru og þótt víðar væri
leitað. Auðæ.fi íslenzks jarðvegs
eru víðast hvar jafn ónothæf
án framræslu, eins og auðæfi
sjávarins án hafna. Framræsla
stórra mýrarfláka með hand-
verkfærum er oftast álíka ofur-
efli bóndanum, eins og hafnar-
gerð væri einstökum sjómanni.
Ef sveitirnar eiga að byggj-
ast, þurfa vélar að taka aðal-
þungann af framræslunni. Rlk-
ið þarf að eignast framræslu-
vélar, ekki eina eða tvær eða
þrjár, heldur hundruðum sam-
an, dreifa þeim um allar sveit-