Tíminn - 18.03.1943, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9 A.
Símar 2353 Og 4373.
I AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
| EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
( Síml 2323.
} PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
\ Símar 3948 og 3720.
27. árg.
Reykjavík, fimmtudagiim 18. marz 1943
32. lilað
Merkileg't mál á Álþinffí:
Æskulýðshöll
í Reykjavík
Lagt til að sérstakri
neínd verði ialinn und-
irbúningur málsins
Fyrir tilhlutun fulltrúaráðs
Framsóknarfélaganna í Reykja-
vík hefir verið lögð fram í efri
deild tillaga til þingsályktunar
um rannsókn á skilyrðum fyrir
byggingu og starfrækslu æsku-
lýðshallar í Reykjavík. Flutn-
ingsmaður tillögunnar er Jónas
Jónsson.
Tillagan hljóðar svo:
„Efri deild Alþingis ályktar
að skora á ríkisstjórnina að
skipa níu manna nefnd, sem
starfar án endurgjalds að at-
hugun á skilyrðum fyrir því að
reisa og starfrækja æskulýðs-
höll í Reykjavík. í nefnd þessa
skal tilnefna fjóra menn eftir
ábendingu þingflokkanna, borg-
arstjórann í Reykjavík, fræðslu-
málastjóra, formenn íþrótta-
sambands íslands og íþrótta-
ráðsins og íþróttafulltrúa ríkis-
ins. Nefndin velur sér sjálf for-
mann og skilar áliti fyrir vænt-
anlegt haustþing 1943. Ef ein-
hver af framan greindum að-
ilum vill ekki leggja til fulltrúa
eða vera fulltrúi í nefndinni,
skipar kennslumálaráðherra
menn í þeirra stað, sem úr
ganga á þennan hátt.“
í greinargerð tillögunnar seg-
ir:
Ýmsir áhugamenn um
kennslumál, svo sem Pálmi
Hannesson rektor o. fl., hafa á
undan gengnum missirum fund-
ið sárt til þess,að mikið af æsku-
lýð höfuðstaðarins vantaði til-
(Framh. á 4. síðu)
Rannsókn á land- og lóðamálum
kaupsiaða,kauptúnaogsjá^arporpa
Fyrir tilhlutun fulltrúaráðs Framsóknarfélaganna í
Reykjavík hefir verið flutt 1 sameinuðu þingi tillaga til
þingályktunar um skipun fimm manna milliþinga-
nefndar, sem Alþingi kýs, til að undirbúa fyrir reglu-
legt Alþingi 1944 tillögur um jarðeignamál kaupstaða,
lcauptúna og sjávarþorpa.
Tillögur nefndarinnar skulu fjalla um þessi atriði:
Hvernig tryggja megi umræddum stöðum eignar- og
umráðarétt yfir nauðsynlegum löndum og lóðum með
sanngjörnum kjörum og án þess að gengið verði of
nærri hagsmunum nágrannasveita þeirra, hvernig kom-
ið verði í veg fyrir óréttmæta verðhækkun á þessum
löndum og afnotarétti þeirra, og hvernig tryggja megi
að verðhækkanir, sem verða kunna á þessum stöðum,
vegna opinberra framkvæmda, verði almenningseign.
Skúli Guðmundsson er aðalflutningsmaður tillög-
unnar:
Þormóðssöfnunin
Tímanum hafa borizt þessar
gjafir:
Frá starfsfólki S.Í.S. kr. 2580.00
— starfsfólki Garnas
töðvar S.Í.S...— 545.00
— H. T........... — 50.00
Áður afhent blaðinu — 4375.00
Samtals kr. 7550.00
Fjársöfnunarnefndin, er
stendur fyrir Þormóðssamskot-
unum, hefir látið birta svohljóð-
andi tilkynningu:
„Vegna þess hve vel hefir ver-
ið vikizt við óskum um sam-
skot vegna Þormóðsslyssins og
með því að ýmsir af gefendum
hafa látið í ljós óskir í þá átt,
að fleiri, sem líkt stendur á um
og aðstandendum þeirra, er með
Þormóði fórust, fái að njóta
styrks af samskotafénu, þá lýs-
ir fjársöfnunarnefndin yfir því,
að hún ætlazt til að því, sem
safnast í samskotasjóðinn frá
og með 16. þ. m. verði jöfnum
höndum varjð öðrum þeim til
styrktar, er misst hafa fyrir-
vinnu sína af slysförum í vetur
hérlendis.“
Þá hefir nefndin beint þeim
óskum til ríkisstjórnarinnar,
að hún skipi fimm manna nefnd
til að annast úthlutunina.
í greinargerð tillögunnar seg-
ir:
Við samfærslu byggðarinnar
i kaupstaði, kauptún og sjáv-
arþorp hafa eðlilega komið
fram ýmis félagsleg vandamál.
Eitt af þeim er landsþörf íbú-
anna á þessum stöðum. Kaup-
staðir og kauptún þurfa að ráða
yfir því landi, sem byggð þeirra
stendur á, og ennfremur svo
miklu af næsta nágrenni, að
fullnægi eðlilegri vaxtarþörf
byggðarinnar og nauðsynlegri
landsnotkun íbúanna. Þessari
þörf þarf að fullnægja, að svo
miklu leyti sem unnt er, án þess
að þrengt verði um of að hags-
munum þeirra sveitafélaga, er
næst liggja. Miklu máli skiptir
einnig, að ekki þurfi að kaupa
landið eða afnot þess óeðlilega
háu verði.
Reynslan sýnir, að lönd og
lóðir hækka hvarvetna í verði
eftir því sem byggðin vex og
meira fé er lagt í opinberar
framkvæmdir. Þessi verðhækk-
un er í raun og veru almenn-
ingseign og á að koma heild-
inni til nota. En ef landið er í
einkaeign, rennur verðhækkun-
in nær undantekningarlaust til
þeirra manna, sem landið eiga,
og jafnframt leggst hún sem
skattur á íbúana og atvinnulíf-
ið á viðkomandi stöðum og veld-
ur þar óeðlilegri dýrtíð. Þessa
gætir lítt í smáþorpunum í
fyrstu, en með vexti þeirra
kemur þessi hætta í ljós, ef ekk-
ert er að gert. Einnig hefir kom-
ið í ljós, að vöntun á fullkomn-
um yfirráðarétti á löndum og
lóðum í þéttbýlinu torveldar oft
félagslegar umbætur og hindr-
ar stundum með öllu nauðsyn-
leg landsafnot fólksins, sem þar
býr.
Það mun almennt viðurkennt,
að helzta ráðið til þess að koma
í veg fyrir óeðlilega verðhækk-
un landsins í þéttbýlinu sé, að
bæjar- eða sveitarfélögin eigi
landið eða hafi fullkominn um-
ráðarétt yfir því. Þessi lausn
tryggir það einnig bezt, að hægt
sé að veita íbúunum nauðsyn-
leg landsafnot. Er það athugun-
arefni, hvernig auðveldast sé að
koma þeirri skipan á þessi mál.
En jafnframt virðist nauðsyn-
legt að setja lög um leiguskil-
yrði á löndum og lóðum í þétt-
býlinu. Þurfa þau að fela í sér
ákvæði, sem hindra óréttmæta
verðhækkun vegna opinberra
framkvæmda eða tryggja, að
verðhækkanir, sem kunna að
eiga sér stað, verði almennings-
eign.
Á öllu landinu eru nú um 70
kaupstaðir, kauptún og sjávar
þorp. Eftir þeim upplýsingum,
sem fyrir liggja, mun þannig
vera háttað um eign á löndum
þeirra og lóðum:
Á 25 stöðum er landið eign
ríkis, bæjar eða hreppsfélags.
Á 15 stöðum er landið sam-
eign þess opinbera og einstak
linga.
Á 30 stöðum er landið eign
einstakra manna.
Á síðustu árum hefir komið
fram nokkur viðleitni hjá bæj-
arstjórnum og hreppsnefndum
um að fá nauðsynlegt land til
(Framh. á 4. síðu)
Erlent yfirlit 18. marz:
Samvinnuflokkuriim brezki
— Stutt yfirlit um stefnu hans. —
í seinustu heimsstyrjöld hófst
vísir að sérstökum stjórnmála-
flokki enskra samvinnumanna.
Þáverandi ríkisstjórn hafði sýnt
samvinnuféiögunum verulegt
skilningsleysi og látið þau vera
afskipt í ýmsum málum. Sam-
vinnufélögin ákváðu þá, að þau
skyldu vinna að því að fella
frambjóðendur stjórnarinnar í
aukakosningum með því að
hafa jafnan í kjöri mann, sem
væri hlyntur málstað þeirra.
Þetta bar þó yfirleitt ekki á-
rangur, en upp úr þessum átök-
um óx Samvinnuflokkurinn
(The Cooperative Party).
Samvinnuflokkurinn er mynd-
aður þannig, að einstök kaup-
félög lýsa stuðningi við hann
og veita honum ákveðinn styrk.
Þau senda einnig fulltrúa á
ársþing flokksins, þar sem stjórn
hans er kosin og stefnumál
rædd. Markmið flokksins er að
vaka yfir hagsmunum kaupfé-
laganna, en hann hefir þó stöð-
ugt færst meira og meira í það
horf, að hafa sjálfstæða lands-
málastefnu. Milli hans og
Verkamannaflokksins hefir þó
jafnan ríkt góð samvinna og
hafa þeir venjulegast stutt
flokksins. Stjórn flokksins hef-
ir í tilefni af ársþinginu birt
ítarlega greinargerð um viðhorf
hans til viðreisnarmálanna eftir
styrjöldina og fer hér á eftir
stutt frásögn af henni:
— Friðurinn eftir styrjöldina
verður að byggjast á fjárhags-
legu samstarfi þjóðanna. Heims-
verzlunin má ekki lengur vera
einskonar styrjöld milli ein-
stakra þjóða eða hagsmuna-
heilda, sem hugsa fyrst og
fremst um að skara eld að sinni
köku. Markaðir, mikilsverðustu
flutningaleiðir og hráefni mega
ekki vera háð geðþótta sín-
gjarnra einokunarhringa. Al-
þjóðlegt ráð eða efirlitsnefnd
verður að hafa vald til að
tryggja hlut allra þjóða, stórra
og smárra.
Jafnhliða þarf að koma upp
alþjóðadómítóli og alþjóðalög-
reglu, er framfylgir úrskurðum
hans. Það má eigi hamla slíkum
ráðstöfunum, þótt þær kunni
að takmarka sjálfsákvörðunar-
rétt þjóðanna, eins og hann er
nú.
Þá verður einnig nauðsyn-
legt að skipa alþjóðlegt við-
reisnarráð, sem m. a. vinni að
sömu frambjóðendur. A þingi því að koma þeim þjóðum, er
eru nú 9 þingmenn, sem teljast styrjöldin hefir leikið harðast,
til Samvinnuflokksins og voru' á réttan kjöl aftur.
boðnir fram sem frambjóðend- j í Bretlandi sjálfu þarf við-
ur hans í seinustu kosningum, I reisnin að grundvallast á þeirri
en nutu einnig stuðnings Verka- ; hugsjón samvinnustefnunnar,
'mannaflokksins. Þeir mynda j að framleiðslan sé rekin með
ekki sérstakan þingflokk, held- ! hag neytenda fyrir augum en
Vallýr Sfeíánsson
daemdur
fyrir meiðyrði
Fyrir nokkru síðan höfðaði
Framsóknarflokkurinn mál gegn
Valtý Stefánssyni, ábyrgðar-
manni Morgunblaðsins, fyrir
þau ummæli blaðsins, að
flokkurinn hefði svikið sam-
komulag milli þingflokkanna
um forsetakjörið í sameinuðu
þingi á síðastl. hausti.
Þessi aðdróttun birtist í Mbl.
20. nóv. í grein, sem hélt: For-
setakjörið. Stóð þar m. a.:
„Það hafði orðið samkomu-
lag milli þingflokkanna allra
hvernig haga skyldi forsetakjör-
inu — — — En þegar. kjósa
skyldi forseta sameinaðs þings
í gær, kom strax i ljós, að
Framsóknarflokkurinn sveik
samkomulagið.--------“
Þar sem slíkt samkomulag
hafði ekki átt sér stað, taldi
Framsóknarflokkurinn sig ekki
geta unað við þessa svívirðilegu
aðdróttun og höfðaði mál gegn
Valtý. Undirréttardómur er nú
nýlega fallinn í málinu. Um-
mælin voru dæmd dauð og ó-
merk og Valtýr dæmdur í 200
kr. sekt eða 12 daga fangelsi,
ef sektin væri ekki greidd. Val-
týr var einnig dæmdur til að
greiða allan málskostnað.
ur starfa með þingmönnum
Verkamannaflokksins. Einn
þessara manna er Alexander
flotamálaráðherra, sem er for-
maður Samvinnuflokksins.
í Samvinnuflokknum eru nú
592 kaupfélög með 6.8 milj, fé-
lagsmanna. Mun láta nærri, að
það séu 77% ensku kaupfélag-
anna. Á seinasta ári gengu í
flokkinn 80 félög, er höfðu um
hálfa milj. félagsmanna.
Þótt Samvinnuflokksins hafi
ekki gætt mikið i landsmálum
Breta, hefir hann eigi að síður
haft verulega þýðingu. Kaup-
mannasinnar hafa verið ragari
við að ráðast á samvinnufélög-
in, þegar þeir vissu, að skipu-
lagri andstöðu var að mæta.
Verkamannaflokk^urinn hefir
tekið mun meira tillit til kaup-
félaganna en áður og hefir oft
sveigt stefnu sína til samræmis
við ályktanir Samvinnuflokks-
ins. Hefir Samvinnuflokkurinn
oft verið fyrri til að taka upp
ýms stefnumál, er Verkamanna-
flokkurinn hefir síðan fallizt á.
Síðan styrjöldin hófst hefir
Samvinnuflokkurinn mjög eflt
starfsemi sína. Á ársþingi hans,
sem haldið verður í næsta mán-
uði, munu verða lagðar fram
víðtækar tillögur um eflingu
Verzlunarjöfnuður-
ínn óhagstæSur
Samkvæmt bráðabirgðayfir-
liti Hagstofunnar, varð inn-
flutningurinn í febrúarmánuði
12.8 milj. og útflutningurinn 7.8
milj. kr. Verzlunarjöfnuðurinn
var því óhagstæður í mánuðin-
um um 5 milj. kr.
Mánuðina janúar—febrúar
var innflutningurinn 35.5 milj.
kr. og útflutningurinn 14.9 milj.
kr. Verzlunarjöfnuðurinn hefir
því orðið óhagstæður um 20.6
milj. kr. Á sama tíma i fyrra
var verzlunarjöfnuðurinn óhag-
stæður um 2.6 milj. kr. (innfl.
30.4 og útfl. 27.8 milj. kr.).
Helzta útflutingsvaran í
febrúarmánuði var fiskur 6.4
milj., freðfiskur 0.46 og lýsi 0.87
milj. kr.
ekki örfárra fjáraflamanna.
Með fullkomnum alþjóða-
tryggingum verður að tryggja
öllum viss lágmarkskjör.
Öllum verkfærum mönnum
verður að tryggja atvinnu. Rík-
isvaldið verður að gera ráðstaf-
anir, sem tryggja næga at-
vinnu við framleiðslu og fram-
kvæmdir, sem eiga að setja í
fyrirrúmi.
Til þess að koma í veg fyrir
misnotkun, sem gengur í bága
við þjóðarhag, og tryggja mark-
vissa skipulagningu verður það
opinbera að hafa fyllsta um-
ráð yfir öllu landi, járnbraut-
um, kaupskipum, rafstöðvum og
öðrum orkugjöfum. Bankar og
lánstofnanir þurfa að vera und-
(Framh. á 4. síðu)
Seinustu fréttir
Sókn Rússa til Smolensk
heldur áfram, en Þjóðverjar
vinna á við Kharkov og í Don-
etshéruðunum. Virðast þeir
leggja kapp á að missa ekki
neitt aftur af helztu iðnaðar-
svæðum Ukrainu og Donets
héraðanna.
í Norður-Tunis hefir 1. brezki
herinn hafið sókn og búizt er
við árás 8. b/ezka hersins á
Marethlínuna þá og þegar.
Þjóðverjar hafa ekki gert nein
ar stærri sóknartilraunir í Tun-
is að undanförnu
í Frakklandi hefir verið
róstusamt undanfarið, því að
Þjóðverjar krefjast að mikill
fjöldi verkamanna verði send
ur til Þýzkalands. Víða hefir
komið til óeirða og í sumum
Alpahéruðunum hafa þeir, .sem
fara áttu til Þýzkalands, flú-
ið til fjalla. Þjóðverjar hafa í
hótunum við Vichystjórnina að
víkja henni frá, ef hún getur
ekki orðið við kröfum þeirra í
þessum efnum.
í
Giraud hershöfðingi hefir
útvarpsræðu, sem hann hélt
nýlega, lýst sig fúsan til að
vinna að sameiningu allra
Frakka, er berjast vilja með
Bandamönnum. Hefir hann
boðið de Gaulle til viðræðu við
sig.
Á víðavangi
MORGUNBLAÐINU SVARAÐ.
Morgunblaðið hefir oft verið
að fárast yfir því, að styrkjum
þeim, sem farið hafa til land-
búnaðarins, hafi verið illa var-
ið og þeirra sjáist litill árangur.
Mikið af búnaðarframkvæmd-
unum hafi verið kák eitt og
fólkið hafi því haldið áfram að
fara úr sveitunum.
í grein, sem Guðmundur Jóns-
son á Hvanneyri birti í Mbl.
11. þ. m., er þessum áróðri Mbl.
gerð næsta góð skil, þótt ekki
sé það gert berum orðum. Guð-
mundur segir:
„Enginn, sem til þekkir, get-
ur efast um það, að á síðustu
30—40 árum hafa íslenzkir
bændur staðið á tímamótum.
Starfsaðferðir þeirra og bú-
skaparhættir hafa breytzt mjög
á þeim tíma, að telja má að
stappi nærri byltingu á þessu
sviði. Á árunum 1901—1940 hef-
ir sauðfénu fjölgað hér á landi
um 30%, nautgripum um 55%,
hrossum um 32%, taðan aukizt
um 130%, útheyið um 15%,
kartöfluuppskeran hefir þre-
faldazt (og þó var árið 1940
mjög slæmt ár fyrir kartöflur),
allar jarða- og húsabætur hafa
vaxið risaskrefum. Á sama tíma
hefir þeim fækkað um 8—9000,
sem vinna að landbúnaðar-
störfum. — Samkvæmt út-
reikningum, sem ekki verður
farið út í nánar hér, má telja
víst, að hver vinnandi hönd, er
starfar að landbúnaði, fram-
leiði nú tvisvar til þrisvar sinn-
um meira magn af landbúnað-
arafurðum en gert var um síö-
ustu aldamót."
ÚTVARPSMÁLIÐ OG
VALTÝR STEFÁNSSON.
Útvarpsráðsmaðurinn Val-
týr Stefánsson lætur það ljós
sitt skína í Reykjavíkurþáttum
Morgunblaðsins á sunnudaginn,
að ekki sé neitt athugavert við
það, þótt erlend stjórnarvöld
útbúi útvarpsefni fyrir Ríkis-
útvarpið. Hann segir svo:
„Bandaríkj amenn fá útvarp-
ið til afnota nokkurn tíma dags,
eins og Bretar,- Það kom til orða
að þeir vörpuðu út nokkru efni
á íslenzku, svo sem ræðum ís-
lenzkra manna í Vesturheimi,
til þess að kynna íslenzkum
hlustendum eitt og annað um
hagi Bandaríkjaþjóðarinnar .
Frá hendi þeirra manna, sem
undirbúa þetta Bandaríkjaút-
varp, voru þessir íslenzku þætt-
ir í útvarpstíma þeirra undir-
búnir í fullkomnum vinsemdar-
hUg gagnvart þjóð vorri. En
þetta hefir valdið misskilningi.
Talað er um, að hér sé opnuð
leið til erlends áróðurs o .s. frv.
Það kann að mega segja með
nokkrum rökum, að hið íslenzka
útvarpsefni, er Bandaríkjamenn
höfðu á prjónunum, mætti eins
flytja á þeim tíma dags, sem
útvarpsefnið er undirbúið af út-
varpsráði sjálfu. Frá Banda-
ríkjamanna hálfu mun aldrei
hafa verið neitt því til fyrir-
stöðu. Þetta er allt og sumt.
Væri óskandi, að þessi lagfær-
ing fengist. Og þá'gæti ailur
úlfaþytur í þessu máli verið úr
sögunni."
Þessi skrif Valtýs þarfnast
ekki neinnar skýringar. Þau
sýna innræti mannsins, sem eitt
sinn sá ekki sólina fyrir Þjóö-
verjum, alveg greinilega. En
vonandi skorast hann ekki
undan því að svara þessum
spurningum:
Hvaða sjálfstæð þjóð lætur
erlendum stjórnarvöldum í té
ríkisútvarp sitt til þess að sjá
um útvarpsefni, sem varðar
hana eina?
Væri hægt að neita t. d. Bret-
um og Rússum að flytja á veg-
um Ríkisútvarpsins áróður, sem
þeir vilja koma á framfæri við
íslendinga, þegar búið væri að
veita Bandaríkjunum slik rétt-
indi?
/