Tíminn - 30.03.1943, Blaðsíða 2

146
TÍMIM, þrlgjiidaglnn 30. marz 1943
37. blað
©ímimt
Þri&judag 30. marz
Syndajátníngf
Sjállstæðismanna
í blöðum Sjálfstæðisflokks-
ins er nú stöðugt klifað á því,
að nauðsynlegt sé að færa nið-
ur kaupgjald og verðlag land-
búnaðarafurða.
í þessum kröfum Sjálfstæðis-
manna felst syndajátning.
Hefðu þeir ekki látið flokksleg-
ar tálsýnir stjórna gerðum sín-
um á síðastl. ári, væru kröfur
þessar með öllu óþarfar nú.
Pyrir tæpu ári sídan lét Sjálf-
stæðisflokkurinn ginnast af
þeirri flugu, að hann gæti breytt
stjórnarskránni sér í hag. Hann
myndaði því stjórn með stuðn-
ingi sósíalista og Alþýðuflokks-
ins. Stuðningur þessara flokka
var háður því skilyrði, að
stjórnin mætti ekki efna til
neins ágreinings við þá, þó allra
sízt í dýrtíðarmálunum.
Þess mun ekki dæmi áður
fyrr, að stjórn hafi sezt að völd-
um undir þeim kringumstæðum,
að hún yrði að láta höfuðmál
þjóðarinnar afskiptalaust. Eng-
ir menn, sem nokkuð virða hag
og heiður þjóðfélagsins, láta
bjóða sér slíkt. Stjórn Sjálf-
stæðisflokksins er eina undan-
tekningin í þessum efnum.
Nú er árangurinn af starfi
þessarar stjórnar kúnnur. Hin
girnilega beita, sem ginnti
Sjálfstæðisflokkinn, reyndist
fullkomin tálbeita. Hann hefir
raunverulega minni þingstyrk
en áður, 20 af 52 í stað 19 af
49. En dýrtíðaröflin notuðu sér
það til fullnustu, að þau fengu
að leika lausum hala. Hinn
skamma tíma, sem stjórnin fór
með völd, hækkaði grunnkaup-
ið um 40—60% og framfærslu-
vísitalan úr 183 stigum í 272
stig.
Þess vegna er nú svo komið,
að menn sjá ekki annað ráð
til að komast úr ógöngunum en
að lækka kaupgjaldið og verð-
lagið.
Sjálfstæðismenn sjá líka, að
ekki dugir annað en að játa
syndir sínar. Þess vegna hrópa
þeir nú daglega í málgögnum
sínum: Færið það niður, sem
var fært upp í stjórnartíð Ólafs
Thors!
En það er ekki nóg að játa
syndir sínar. Það er ekki nóg
að leika iðrandi syndara. Það
verður einnig að sýna iðrunina
í verki.
Sjálfstæðisflokkurinn er van-
ur því að gefa fögur fyrirheit.
Efndirnar hafa oftast orðið á
aðra leið. Það er ekki nóg að
segja, að þetta þurfi að gerast,
heldur þarf miklu frekar að
benda á, hvernig eigi að gera
það. Það á Sjálfstæðisflokkur-
inn eftir í þessu máli. Þess
vegna bíða menn nú eftir að sjá
raunhæfar tillögur Sjálfstæðis-
flokksins um það, hvernig bæta
eigi fyrir þau óhöpp, sem voru
unnin í stjórnartíð Ólafs Thors.
Og þótt Sjálfstæðisflokkurinn
hagaði sér skynsamlega stutta
s'tund, myndi hann ekki verða
fljótur til að grípa nýja flugu,
ef honum byðist hún, líkt og
hann gerði síðastliðið vor?
Þ. Þ.
Ríkisverzlun með
byggíngarvörur
í „Komandi árum“ minntist
Jónas Jónsson á tillögu, sem öll
rök mæla með, að eigi fram að
ganga.
Tillaga þessi er á þá leið, að
ríkið annist sjálft innkaup alls
þess byggingarefnis, er þarf til
opinberra framkvæmda, t. d.
hafnargerða, lendingarbóta,
brúa, vita, skólahúsa, sjúkra-
húsa. í þeim tilgangi yrði sett
sérstök ríkisstofnun, byggingar-
vöruverzlun ríkisins.
Það virðist næsta óeðlilegt, að
einstök gróðafélög geti stór-
grætt á byggingarefni því, sem
fer til opinberra framkvæmda,
og orðið þess þannig valdandi,
að minni umbætur fást fyrir
framlög ríkisins en ella. Þetta
EYSTEIM JÓNSSON:
Raimagnsmál Austurlands
— Svar til Lúðvíks Jóseissonar —
Lúðvík Jósefsson, uppbótar-
þingmaður af Austurlandi,1
skrifar grein í Þjóðviljann til.
þess að vekja athygli Austfirð- J
inga á fjandskap mínum við
raforkumál fjórðungsins.'*Verð-
ur úr þessu talsverð langloka
hjá þingmanninum og er slíkt
vorkunarmál, þar sem hann
mun undir niðri hafa óttazt, að
eigi yrði létt verk að telja
Austfirðingum trú um tómlæti
mitt, hvað þá fjandskap, við
þetta stærsta framtíðarmál,
sem nú liggur fyrir til úrlausn-
ar. Vil ég fara örfáum orðum
um raforkumál Austurlands,
framkomu Lúðvíks Jósefssonar
á Alþingi í því sambandi og um
grein hans í Þjóðviljanum.
Á undanförnum árum hafa
Framsóknarmenn flutt frum-
vörp til laga um raforkumál
dreifbýlisins, sveita og smá-
þorpa, sem ýmist hafa verið
svæfð eða drepin á Alþingi af
öðrum flokkum. Á síðastliðnu
sumri markaði flokkurinn fram-
tíðarafstöðu sína í málum
þessum með þingsályktun, er
samþykkt var á Alþingi, og
kunn er orðin um land allt.
Jafnframt var samþykkt þings-
ályktun frá flokknum um að
rannsókn skyldi fara fram, und-
ir umsjón Rafmagnseftirlits
ríkisins, á skilyrðum til raf-
orkuvirkjunar í helztu fall-
vötnum landsins. Þessi þingsá-
lyktun var fram borin með það
fyrir augum, að rannsókn sú, er
hún ráðgerði, yrði grundvöllur
að skipulegri lausn málsins.
Það er upphaf langloku Lúð-
víks Jósefssonar í Þjóðviljanum,
að þingsályktun þessi hafi ver-
ið loðin og sérstaklega ófull-
nægjandi fyrir Austfirðinga, þar
sem ekki hafi verið tekið fram
í hvaða röð rannsókn fallvatn-
anna skyldi fram fara, en hér
er líka enn leiðinlegra vegna
þess, að engu öðru en fram-
taksleysi ríkisins er um að
kenna.
Þess má vænta, að innan
skamms reisi ríkið sements-
verksmiðju. Byggingarvöru-
verzlun þess og sementsverk-
smiðjan gætu þá verið undir
sömu stjórn og haft styrk hvort
af öðru.
Þetta er mál, sem Alþingi ber
að taka til athugunar og lausn-
ar. Þ. Þ.
lægi hvorki fyrir meira né
1 minna en rannsókn fallvatna
, um land allt. Þegar Lúðvík Jós-
| efsson fellir þennan sleggju-
dóm, er hann sýnilega búinn að
gleyma því vegna ofsa síns og
ofurkapps við að afflytja mig
fyrir Austfirðingum, að nokkru
fyrr í grein sinni er hann búinn
að fullyrða að „í öllum fjórð-
ungum landsins öðrum en Aust-
firðingafjórðungi hafi öll fall-
vötn verið rannsökuð, og mörg
svo ítarlega, að á því er hægt
að byggja framkvæmdir.“
Séu þessar upplýsingar Lúð-
víks Jósefssonar réttar, — sem
vitanlega eru fram bornar af
honum, til þess að sýna að um-
boðsmenn allra annarra lands-
hluta hafi sýnt meiri dugnað
í þessum málum undanfarið en
fulltrúar Austfirðinga, — þá er
vægast sagt hæpið að se'gja
nokkrum línum síðar, að þings-
ályktun okkar Framsóknar-
manna hafi litla þýðingu fyrir
Austurland. Sé áður búið að
rannsaka aðalfallfötn annars
staðar, þá er þingsályktunartil-
lagan í reyndinni fyrst og
fremst ákvörðun um að rann-
saka fallvötn á Austurlandi.
Frá því í haust, að milli-
þinganefnd í raforkumálum
tók til starfa, hefi ég haft sam-
band við einstaka nefndar-
menn, til þess að kynna mér,
hvaða leiðir nefndin áliti skyn-
samlegastar í raforkumálum
Austfirðinga. Kom fljótt fram,
að um tvær leiðir var að ræða:
Virkjun Lagarfoss fyrir fjórð-
unginn allan, eða virkjun
smærri fallvatna og þá nokkuð
víða. Var því augljóst, að fyrsta
skrefið í málinu var að fá rann-
sökuð virkjunarskilyrði í Lagar-
fossi.
Mér var fullljóst, að rétta
leiðin til þess að tryggja rann-
sókn virkjunarskilyrðanna sam-
kvæmt þingályktunartill. er sú
að snúa sér til ríkisstjórnarinn-
ar, en ekki að flytja nýja þings-
ályktunartillögu um málið. Bar
tvennt til þess: Fyrst það, að
nýbúið var með þingsályktun
að fela ríkisstjórninni að láta
slíka rannsókn fara fram. í
öðru lagi, að flytti ég tillögu um
rannsókn á einu fallvatni
mundu fleiri slíkar ályktanir
verða gerðar á Alþingi um önn-
ur fallvötn og ríkisstjórnin eftir
sem áður verða að skera úr í
hvaða röð rannsóknirnar skyldu
framkvæmast.
Hitt var auðsætt, að flutning-
ur þingsályktunartillögu um
rannsókn á skilyrðum við Lag-
arfoss sérstaklega, sem lesin
væri í útvarp og skrifað um í
blöð, var betri auglýsingarað-
ferð. En fram að þessu hefi ég
ekki látið það sjónarmið ráða
gerðyim mínum í málum Aust-
urlands og mun svo verða enn
um sinn.
Mér var ljóst, að stjórnar-
skipti voru í aðsigi, og ákvað að
bíða nýju stjórnarinnar með
þetta mál, en reyna þá að
tryggja rannsókn virkjunar-
skilyrðanna í Lagarfossi í sum-
ar. Örstuttu eftir að Vilhjálm-
ur Þór varð atvinnumálaráð-
Merra ræddi ég málið við hann.
Sagði hann mér þegar í fyrsta
viðtali, að hann myndi leggja
fyrir Rafmagnseftirlit ríkisins
að framkvæma rannsókn þessa
f sumar. — Síðar átti hann tal
við mig af nýju og kvaðst þá
hafa kynnt sér það hjá Raf-
magnseftirliti ríkisins, að engin
vandkvæði væru á að fram-
kvæma verkið í sumar og myndi
hann bréflega leggja fyrir, að
verkið yrði hafið svo fljótt sem
frekast væri unnt. Mundi þetta
ganga fyrir öðru.
Rétt um þessar mundir fluttu
þeir Lúðvík Jósefsson og Sig-
urður Thoroddsen tillögu sína
um rannsókn virkjunarskilyrða
í Lagarfossi. Þeir minntust ekki
einu orði á mál þetta við þing-
menn Austfirðinga, og kynntu
sér ekki vitund hvað þeir hefðu
gert í málinu eða á hvern hátt
þeir teldu heppilegast að leysa
það. Þó hefir það verið föst
venja þingmanna af Austur-
landi, síðan ég þekki til, að hafa
samráð um slík mál, alveg án
tillits til flokkasklpunar. Þetta
var Lúðvík Jósefssyni vel kunn-
ugt. Það kemur fram af mörgu
og ekki sízt skrifum L. J. að hér
var um hreina auglýsingastarf-
semi að ræða, tilraun til þess að
„helga sér málið“ eins og Lúð-
vík Jósefsson kemst að orði í
ritsmið sinni víðar en á einum
stað, þegar hann talar um
vinnubrögð annarra.
í grein L. J.' gægist fram
hvernig hann álitur að vinna
beri að málum sem þessum, og
sést m.a. á þessum orðum hans:
„ýmsir umboðsmenn Eysteins
eystra munu hafa sagt honum
frá áhuga fólksins fyrir þessu
(Framh. á 3. síðu)
§ o r g
(DÓTTURMISSIR).
Svo ömurlegt tóm hefir hjarta mitt helgreipum læst,
að hugsun mín reikar sem útlagi vinlaus í þraut.
Eins og bylgjan, sem stormarnir knýja um úthafið æst,
svo er andi minn hrakinn og finnur ei vegfarans braut.
— Mér var hamingjan lánuð og hlæjandi í fimmtíu ár
ég hélt henni í greip minni og fannst að ég eiga þá gnótt. •
En öriögin hrópuðu: Heimskingi, á þessari nótt
verða heimtaðir vextir af láninu, greiddu þá fljótt.
Ó, hve varbúinn var ég að eiga að greiða það gjald.
Mér var gefið svo mikið, og allt var það hjartanu kærst.
Undir verndarvæng gæfunnar ástin var úthlutuð mér,
og ávexti hennar ég taldi mitt verðmæti stærst.
Og aleiga mín, hún var ást minni helguð og vígð,
þegar örlögin komu og heimtuðu reikninga-skil.
Æ, hví tókuð þið, nornir, ei heldur mitt hjartablóð allt,
en hlífðust við barnið mitt? Er þvílíkt réttlæti til?
•
Ég leiddi þig, dóttir, að fremsta hlunni þíns fjörs,
að feigðin þar leyndist svo nærri ég hugsaði trautt.
Þótt þyti um sál mína svipur af ókenndum beyg,
ég sinnti því ekki og vísaði óðara á bug.
Þú fyllt hafðir seytjánda árið þitt einmitt þann dag.
Að ævilok þín væru 'fram undan hugði ég trautt.
En margt bendir til þess, að þú hafir vitað sem var,
að varðengill lífsins var flúinn og sætið hans autt.
Hví var ég svo tómlátur meðan ég mátti og gat?
Hví mæddi mig stundum þitt syngjandi æskulífs fjör?
Hví leggja vor skammsýnu augu oft yfirborðsmat
á auðlegð, sem dylst undir æskunnar léttbrýnu skör?
Nú skil ég og veit, að litla „Vikatelpan“ þú varst,*)
sem vorljómans töfradýrð heillaði í fullveldin sín.
Því var það svo oft, þegar daglegu skyldunum skil
að skyldir þú gera, þá glöptu þér draumarnir sýn.
Nú kveður ei húsið við Iengur af lífrænum söng,
þitt léttara hjal um sögur og tóna og ljóð
er hljóðnað, og vakan er orðin sem andvakan löng,
en andvakan þúsundföld byrði í harmanna glóð.
Og gítarinn þinn hangir hljóður á þilinu þar,
og þungbúinn enduróm strengirnir kveða við hátt,
ef við þeim er hreyft af ómildri ókynnings-hönd.
Þú'ein áttir vald á að seiða fram tónanna mátt.
Ég veit þú varst borin til þroska á þessari braut,
en þar veit ég jafnframt, að lífið þér fært hefði tál.
Því gleðst ég í sorg minni að ég veit það, að eilífðin ein
slík ódauðleg hugðarmál þroskar hjá óspilltri sál.
Og ég veit, að hann bróðir þinn litli á undan þér er
sem óskeikull vörður og leiðtogi störfunum í.
Og tónarnir himnesku, þeir eru þrá mín og von.
Nú þrái ég endurfund barnanna minna á ný.
Jens Hermannsson.
*) Ath. „Vikatelpa", sbr. kvæði St. G. St. með því nafni.
Jón Helgason:
r
Islenzk tunga og Móðurmáls
sjóður Björns Jónssonar
i.
Listhneigð íslendinga hefir
mestu áorkað í orðlist og óðlist.
Listasköpun ýmissa annarra
þjóða hefir hafizt hæst í tón-
smíðum, málverkum, högg-
myndum og byggingarlist. Þær
þjóðir ólu Beethoven og Mozart,
Rembrandt og van Goyen,Mich-
elangelo og Rafael. íslenzka
þjóðin ól Egil og Snorra.
Um langan aldur voru hirð-
skáld norrænna konunga ís-
lendingar. Áreiðanlega hefir
þessi iðkun orðlistar og full-
komnun tungunnar þegar á
frumárum norrænnar ritaldar
og fyrr átt mikinn þátt í því, að
mál íslendinga hefir varð-
veitzt óbrjálaðra en tungur ann-
arra Norðurlandaþjóða.
Fáar þjóðir eiga því að
fagna, að geta látið hugsanir
sínar í ljós á jafn rökréttu og
meitluðu máli. Jafnvel einstök
orð málsins eru gædd slíkri
kyngi, tign og þýðleik, að undr-
un sætir. Mörg bera þau í sér
stórfenglega þætti úr sögu
horfinna kynslóða, svo auðráðið
er hverjum hugsandi manni. í
orðinu „fátækt“ speglast bar-
áttusaga manna, sem á fáu áttu
tök og lengi urðu vanbúnir að
sækja undir högg náttúruafl-
anna. „Örbirgð" er hlutskipti
þeirra, sem svo hörmulega eru
staddir að vera þrotnir að björg.
„Taða“ heitir það hey, sem
sprottið er af töddum velli —
sigurorð, sem til hefir orðið,
þegar búskapur forfeðra okkar
hófst af frumstigi rányrkjunn-
ar. „Barn“ er sennilega það
ungviði, sem lengi vel er borið á
örmum foreldranna, áður en
það fær sjálft gengið óstutt,
öndvert því, sem gerist um af-
kvæmi dýra, er þegar taka að
brölta á fótunum nýgotin.
Þannig mætti lengi rekja sög-
una, sem felst í hinum norrænu
hugtökum og heitum hlutanna
og varðveitzt hefir á tungu fs-
lendinga.
II.
Það lætur að líkum, að skáld-
in hafa öðrum betur skilið eðli
íslenzkrar tungu og ágæti. Hún
hefir verið tæki þeirra á veg-
um listarinnar og vængurinn,
sem lyftir þeim yfir duftið. Eg-
ill Skallagrímsson bar „úr orð-
hafi mærðartimbur máli laufg-
að.“ Jónas Hallgrímsson nefndi
tunguna „ástkæra, ylhýra máÞ
ið“. Matthías segir hana geyma
„trú og vonir landsins sona“.
Bólu-Hjálmar lætur þess getið,
að íslenzkan sé „orðafrjósöm
móðir“ og Einar Benediktsson
skildi á mikilli stund, að ís-
lenzkan á orð um „allt, sem er
hugsað á jörð“. Þessi ummæli
öll sýna okkur inn í hug skáld-
anna, er þau kváðu, og þau eru
sígild vegsömun móðurmáls
okkar, eins og það er bezt tal-
að og ritað í landinu, í senn
gætt kyngi fornrar orðgnóttar
og einfaldleik alþýðlegs lát-
leysis.
III.
Hjól tímans hverfist með
vaxandi hraða. íslenzk tunga
var lífæð þjóðerniskenndarinn-
ar margar kyrrstöðualdir og
kom fyrir kraft sinn og giftu
Fjölnismanna óflekkuð út úr
myrkri miðaldanna. Enn reynir
á viðnámsþrótt hennar, þótt
með öðrum hætti sé. Nú steðjar
að henni hætta frá sífelldum
umbreytingum og bylgjugangi
margra sæva.
Að sama skapi hafa úrræði
þjóðarinnar til að viðhalda
tungu sinni gerbreytzt. Fyrr á
öldum voru kvöldvökur, þar sem
sagnalestur og rímnakveðskap-
ur var um hönd hafður, eins
konar skólar mörg hundruð
heimila landsins. Þessar kvöld-
vökur áttu meðal annars drjúg-
an þátt í að móta málfar
manna. Nú eru kvöldvökurnar í
sinni upprunalegu mynd að
langmestu eða öllu leyti horfnar
úr sögunni. í þess stað eru blöð
og útvarp orðnir máttugir að-
ilar í daglegu lífi manna —
aðilar, sem með meðferð hins
ritaða og talaða máls eiga ef til
vill drýgstan þátt í að viðhalda
máltilfinningu landsmanna,
glæða hana eða spilla henni. |
Skyldi enginn ganga þess dul-
inn.
Það er eigi fátítt, að ómildir
dómar séu felldir um blaða-
mannastéttina íslenzku og
henni borin á brýn vankunnátta
og getuleysi. Með öðrum orðum:
hún sé illa fær um að gegna því
hlutverki, sem henni ber að
inna af höndum i þágu íslenzkr-
ar tungu og menningar. Ekki er
það ætlun mín með þessari
grein að ræða sérstaklega um
slíkar ásakanir. Það eitt skal
sagt, að oftlega er þess háttar
áfellisorðum varpað fram af
dómsjúkum mönnum, sem þykj-
ast kvaddir til dóms um störf ís-
lenzkra blaðamanna en skortir
allan kunnleika á starfsskil-
yrðum þeirra og því, sem af þeim
er krafizt. Og margir blaða-
menn, bæði lífs ög liðnir, hafa
unnið. verk sín svo vel, og al-
veg sérstaklega að því er tekur
til vandaðs ritháttar og auðugs
máls, að þjóðin er í mikilli þakk-
arskuld við þá. Hinu skal svo
eigi neitað, að iðulega hleypur
snurða á þráðinn f höndum
blaðamannanna, og enn oftar
brestur allmikið á um þá
reisn, sem gefin er máli Egils
og Snorra. Þetta vita engir bet-
ur eif blaðamennirnir sjálfir.
Engir sjá heldur gerr en þeir,
hve mikilsvert er að vanda svo
mál og rithátt í blöðunum,
að þeim sé til leiðsagnar, er
þróttmikið og auðugt mál vilja
temja sér, en eigi skóli lítillar
hugsunar og lágkúrulegs mál-
fars, eins og verða hlyti, ef þeir
gengju blindir til verks.
! Mannfélagið hefir í rauninni
lengi vanrækt að sýna blaða-
mönnum réttmætan sóma. Þeir
hafa sjálfir gert allt, sem gert
hefir verið, til þess að stuðla að
aukinni málvöndun í íslenzk-
um blöðum í framtíðinni. Segja
má, að þeim sé málið skyldast,
og það er satt. En á hitt er þó
að líta, að hér er um að ræða
mál, sem varðar þjóðina alla og
heill hennar: verndun, viðhald
og þróun þjóðtungunnar. Er
það tilætlunarsemi að gera ráð
fyrir, að þjóðfélagið sjálft og
einstakir skörungar og a.t-
kvæðamenn þess vilji eiga góð-
an hlut að því máli?
IV.
Björn Jónsson ritstjóri mun
jafnan verða talinn einn hinn
mesti ágætismaður í íslenzkri
blaðamannastétt. Auk þess að
yera einn af höfuðskörungum
þjóðarinnar á miklum baráttu-
timum, var hann ritslyngur og
óvenjulega vandvirkur blaða-
maður. Hann sá flestum mönn-
um betur, hverju blöðin máttu
áorka til góðs og ills um með-
ferð íslenzkunnar. Ef til vill
hefir hann séð fram á það, að
þau myndu verða enn áhrifa-
meiri í þessu efni eftir hans
daga.
Björn Jónsson lét sér ekki
nægja greinagóðan skilning.
Hann lét verkin tala. Hann var
öðrum natnari við ritstörfin
meðan hann sjálfur stýrði
penna. Eftir hans dag gáfu vin-
ir hans eigi lítið fé, er verja
skyldi til þess að verðlauna og
mennta íslenzka blaðamenn