Tíminn - 06.04.1943, Blaðsíða 3

159
40. blað
TtMITCN, l»ri8jmlagiim 6. apríl 1943
Minningarorð
um Pál Lýðsson hreppstjóra
í Hlíð í Gnúpverjahreppi.
„Snjallast var hann sam-
band snilldar og iðni.“
Flestum, sem þekktu Pál í
Hlíð, mun finnast þessi orð
skáldsins vera honum makleg
grafskrift.
Tónlístarstyrkj-
um úthlutað
Menntamálaráð fékk tónlist-
ardeild Bandalags ísl. lista-
manna kr. 10.000 til úthlutun-
ar. Fól tónlistardeildin þeim
Þórarni Guðmundssyni, Páli ís-
ólfssyni og Emil Thoi^oddsen að
skipta þessari upphæð milli
tónlistarmanna. Hafa þeir ný-
lega lokið störfum. Þessir hlutu
styrk:
Jón Leifs 2400.00
Þórarinn Jónsson 1000.00
Björgvin Guðmundsson 1000.00
Sigv. Kaldalóns 1000.00
Karl Ó. Runólfsson 1000.00
Hallgrímur Helgason 1000.00
Pétur Á. Jónsson 1000.00
Eggert Stefánsson 800.00
Sig. Skagfield 800.00
Er níðurskurður rétta leiðin?
Viðmót hans og lífsgleði ylj-
aði upp umhverfi han§, enda
var návist Páls í Hlið öllum til
skapbætis, svo hófsamur var
hann til orðs og æðis, fræðandi
og skemmtinn.
Ættingjar Páls hafa búið í
Hlið mann fram af manni í
meira en heila öld. Þaðan hafa
mörg heimili fengið bústoðir
sínar og orðið fyrirmyndir
sinna sveita um myndarskap og
híbýlahætti.
- Páll í Hlíð sameinaði fram-
farir nútimans við búhyggni
liðins tima. Hann ræktaði jörð
sína, reisti þar vandað steinhús
og lýsti það og yljaði með raf-
magni.
Nú búa tveir synir hans
myndarlegu félagsbúi í Hlíð.
Sambúð þeirra Hlíðarhjóna,
Páls og Ragnhildar Einars-
dóttur frá Hæli, var með þeim
ágætum, er fágæt má telja.
Mun það hafa átt sinn þátt í
hjúasæld þeirra hjóna, sem var
svo mikil, að fólk falaðist eftir
vinnu þar sér til hressingar og
eins konar sálubótar.
Börn þeirra Hlíðarhjóna eru
þessi:
Einar, útbússtjóri að Selfossi.
Aldís, húsfreyja í Sandvík,
Lýður og Steinar, bændur í
Hlíð.
Bjarni, skrifstofumaður á
Selfossi og
Ragnheiður, ógift heima.
Fósturdóttir þeirra hjóna
er Hulda Runólfsdóttir, kennari
í Hafnarfirði. Auk þess ólu þau
upp fleiri börn að nokkru leyti.
Um slíka menn sem Pál í
Hlið má með sanni segja, að þeir
unni fósturjörðunni í verki,
Samtals kr. 10.000.00
Er úthlutun þessi i algerðu
samræmi við styrkveitingar
Menntamálaráðs í fyrra, að því
undanskildu að Þórarni Jóns-'
syni er nú veittur 1000 kr. styrk-
ur og styrkur Hallgríms Helga-
sonar lækkaður um 200 kr.
Er af þessu sýnilegt, að tón-
listarmenn hafa ekki haft mik-
ið út á styrkveitingar Mennta-
málaráðs að setja, þótt sumir
þeirra berðu all rösklega fóta-
stokkinn í fararbroddi hinna
„óánægðu og vanmetnu” lista-
manna!
í greinargerð, sem úthlutun-
arnefndin lætur fylgja til-
kynningu sinni um styrkveiting-
arnar er það harmað, að eigi
hafi verið meira fé fyrir hendi
til að styrkja ýmsa aðra tón-
listarmenn, sem vel ættu það
skilið. Segir svo í niðurlaginu:
Að lokum viljum vér benda
á, að aldrei hefir verið meiri
ástæða til þess en einmitt nú,
að hlynna að góðri tónlist, þar
sem engin önnur listagrein
stendur nú jafn höllum fæti
gagnvart áhrifum, er spilla
smekk almennings. Einn liður
— en þó aðeins einn liður — í
baráttunni gegn smekkspilling-
unni er sá, að styrkja með fjár-
framlögum þá, sem iðka góða
tónlist og gera þeim unnt að
helga því starfi sem mest af
kröftum sínum.
helgi henni iðju sína og orku
heima í föðurtúnunum. Þeir
leita sér ekki frama út á við, en
framinn kemur sjálfkrafa til
þeirra og.gistir hjá þeim.
Brynjúlfur Melsteð.
Útbreiðið Tlmann!
(Framh. af 2. siðu)
trúlausir eða vankunnandi, og
hirðulausir: Niðurskurðarmenn
í húð og hár.
Það lagast að vísu um síðir, en
mismunurinn á bæjunum í
Reykholtsdal sýnir gerla mun-
inn á þessu. Lakari bæirnir, þar
sem lítt eða ekki hefir verið
hirt um hrútaval samkvæmt
reynslu af veikinni, dregur
heildina til muna niður. Að
næstu 8 árum liðnum sýnast
líkur til að vanhöld í Reyk-
holtsdal verði orðin mun minni
og fjáreign þar komin lang-
drægt til sömu hæðar og áður
var, og þegar þess má finna
dæmi í minni sveit, og nágrenni
Gauta, að vanhöld komist niður
í 10—12% á fjórða eða fimmta
ári, þá ofbýður mér svo niður-
skurður á slíku fé, að ég tel
hann ganga glæpi næst, og það
óafsakanlega vanrækslu, að hið
opinbera snúi sér ekki að út-
breiðslu og eflingu þess fjár,
framar öllum öðrum aðgerðum.
Halldór Pálsson fárast yfir
því i grein sinni í Frey, að fáir
hrútar í Miðfirði hafi náð háum
aldri. Sér er nú hver þrautseigj-
an. í sveitinni eru um 3 þús. ær.
Hvað ætli Miðfirðingar gætu
fengið marga sæmilega lamb-
hrúta á ári, undan þó fáeinum
gömlum. hraustum hrútum, ef
þeir leiddu til þeirra fyrst og
fremst þolnustu og beztu ær
sínar? Mér sýnist auðráðið, að
þeir yrðu drjúgum aflögufær-
ir til ■ nærsveitanna, þar sem
reynslan er ennþá sem komið
er minni af þolsmun fjárins.
Hvað ættu „betri“ 8 bæirnir í
Reykholtsdal ekki að geta bætt
á sama hátt í sínu umhverfi?
Sama reynsla er að koma fram
í Þingeyjarsýslu, hér í Aðaldal,
og svona mun hvarvetna fara,
þar sem vanstillingin og ofstop-
inn bera skynsemina ekki ofur-
liði.
í sambandi við talnameðferð
G. P., tekna upp úr skýrslum
H. P. um fjárdauðann af völd-
um veikinnar, þá verð ég nú að
segja þáð, með allri virðingu
fyrir Borgfirðingum, mínum
eigin sveitungum og bændum í
heild, að þær geta ekki verið
hárnákvæmar, og líkurnar eru
einmitt mun meiri fyrir því, að
veikinni 'sé eignað það sem
henni ber og ögn meira. Van
haldaskýrslur munu því miður
ekki til frá fyrri árum, svo að
samanburður verði gerður, en
hér virðist reynslan sú, að ann-
arra vanhalda gæti mjög lítið
eftir að mæðiveikin er komin til
skjalanna, og orsök þess er sú,
að veilasta og viðkvæmasta féð
fer löngum fyrst.
Hitt er annað, að eins og hjá
um landsins saman við það sem
gjörist annars staðar. Ég held
því, ef allar ástæður eru at-
hugaðar með skilningi og þekk-
ingu, að svo verði dæmt, að
bændur landsins hafi fyrir sitt
leyti unnið engu minna afrek
við að rækta og byggja uþp
landið á undanförnum áratug-
um — en aðrar stéttir þjóðfé-
lagsins í sínum verkahring, þó
að mörgum vaxi það meir í aug-
um.
Árangurinn er líka augljós í
/|bví að framleiðslumagn land-
"búnaðarins hefir haldið áfram
að aukazt jafn og þétt, þrátt
fyrir það að þeim fer sífækk-
andi, sem við hann vinna. Þó
að þar sé mikið óunnið og mörgu
áfátt enn, má ekki gleyma því
sem hefir verið til vegar snúið.
Það er skylt að geta þess og
þakka, að þjóðfélagið hefir að
nokkru leyti skilið og viður-
kennt þá sérstöðu, sem bóndinn
hefir, miðað við aðrar stéttir
þjóðfélagsins, að hann verður
að verja tíma sínum og fé í að
leggja grundvöll að lífsstarfi
komandi kynslóða með því að
skapa landið að nýju, um leið
og hann berzt fyrir daglegum
lífsnauðsynjum sínum og sinna,
— þjóðfélagið hefir viðurkennt
þessa sérstöðu með því að veita
honum nokkurn stuðning við
sköpun landsins — við ræktun-
ina. En það lýsir litlum skilningi
á þessu grundvallar starfi fyrir
framtíð landbúnaðarins og
framtið lands og þjóðar — að
telja þennan stuðning eftir.
Meginhluti starfsins, hiti og
1 þungi þess, hvílir eftir sem áð-
ur á bændunum sjálfum.
Og ég endurtek það, að þó að
viðurkennd séu að fullu þau af-
rek, sem aðrar stéttir þjóðfé-
lagsins hafa leyst af hendi á
síðustu árum, þá þurfi bænd-
urnir í landinu ekki að bera
kinnroða fyrir þann þátt, sem
þeim hefir verið falinn. Heldur
eigi þeir að bera höfuð hátt og
horfa djarft á hvern sem er.
Og jafnvel þó að svo yrði lit-
ið á með réttu, að framfarir
þær, sem orðið hafa með öðrum
stéttum þjóðfélagsins á undan-
förnum árum, séu meiri og
glæsilegri en framfarirnar í
sveitum landsins, — jafnvel þó
að þetta væri talið óyggjandi
rétt, þá er síður en svo ástæða
fyrir bændastéttina að missa
trúna á sjálfa sig og sína hæfi-
leika og dug. Því hvaðan er
þetta fólk komið, sem hefir leyst
af hendi hin nýju afrek í þjóð-
félaginu? Því hefir ekki skotið
upp úr öldunum, heldur hefir
bændastéttin sjálf lagt þjóðinni
það til að langsamlega mestu
leyti. Meginhluti þess fólks, er í
kaupstöðunum býr, er bænda-
synir og bændadætur — eða
afkomendur íslenzkra bænda í
annan og þriðja lið, blóð af
þeirra blóði og hold af þeirra
holdi.
Bændastéttin getur því verið
stolt af sjálfri sér að hafa fóstr-
að þessa syni og dætur, og get-
ur tekið undir þessi orð Egils
Skallagrímssonar: Veit ek sjálfr
at í syni mínum var at ills þegns
efni vaxit. íslenzka þjóðin er
stolt og glöð yfir löndum sínum
!í Vesturheimi, vegna margvís-
legra afreka þeirra í hinum nýju
heimkynnum, og þess álits, er
þeir njóta þar vegna hæfileika
sinna og atorku. Þjóðin gleðst
yfir þessu vegna þess að hér eru
vinir bg frændur annars vegar,
en þó sérstaklega vegna þess,
að í þeim sér hún mynd af
sjálfri sér, hæfileikum og at
orku, sem með þjóðinni býr, og
koma fram þegar.aðstaðan leyf-
ir þeim að njóta sín.
Alveg sömu ástæðu hefir ís-
lenzka bændastéttin til þess að
fá aukna trú á eigin mátt
fyrir unnin afrek afkomenda
hennar í öðrum stéttum, því að
hún býr sjálf yfir sömu getu og
sömu hæfileikum, þó að hún
verði að beita þeim á öðrum
sviðum, sem minna athygli
vekja í svip. Það er því einnig
hér fullkomin ástæða fyrir hana
að bera höfuð hátt. Yfirstand
andi tímar hafa valdið mp,rg-
vlslegri röskun í þjóðlífi okkar
íslendinga, og hefir það alveg
sérstaklega komið niður á land-
búnaðinum, og sett viðskipta-
mái hans úr eðlilegum skorðum.
Þannig hafa honum lokast
markaðsleiðir fyrir meginhlut-
ann af þeim framleiðsluvörum,
sem ekki er unnt að selja í land-
inu sjálfu. Það hefir því komiö
til kasta þjóðfélagsins að verja
hann áföllum af þessum sökum,
til að firra þjóðina þeim háska,
er af því hlyti að stafa, ef hann
hryndi í rústir á þessum við-
sjárverðu tímum. — Nú er þetta
styrjaldarfyrirbrigði stækkað i
augum, og notað af fjölda
(Framh. á é. síðu)
trúað fólk sá draúga um há-
bjartan dag, sjá ýmsir fjáreig-
endur nú mæðiveikina í hverri
kind, sem eitthvað er að, og
drepist hún, er djöfsa kennt.
Samanburður G. P. á van-
höldum Suður-Afríkufjár og ís-
lenzka fjárins, og aðrar hug-
leiðingar út frá því, kunna að
hafa einhvern flugufót, en
mörgu er nú logið á skemmri
leið, og að því varð erindrekum
okkar, sem fóru til Noregs og
Þýzkalands fyrir 10 árum eða
svo. Á slíkum tölum má ekki
byggja líflát hundraða þúsunda
:!jár, og yfirleitt ætti saga inn-
flutta fjárins að kenna mönn-
um að vanda nokkuð mikið meir
til heimilda um eitt og annað í
sambandi við fé og fjárpestir
en gert hefir verið. Sá leiðang-
ur liggur fyrir, þegar við verður
komið að völdustu menn okkar
verði sendir til rannsókna er-
lendis svo fljótt sem verða má
jafnhliða rannsóknum heima
fyrir og úrvali fjárins.
Niffurlag.
Vissulega er mæðiveikin sú
landplága, að jafna má til
þyngstu áfalla. Þó sveltum við
ekki hennar vegna né förumst
af óhollustu fæðunnar, eins og
forfeður okkar í móðuharðind-
unum og löngum fyr, en sá er
munurinn, til óhagræðis, að
þótt þá félli fé, rétti það, sem
lifði, við og gerði gagn, vitan-
lega þrautamerkt og þjakað.
Nú fellur féð frá nægu fóðri og
aðhlynningu, og svo hlýtur að
verða um sinn, en hitt er fjar-
stæða að ætla, að það verði svo
héðan af. Hitt er líkara, að él
eitt verði, strangt að vísu en
stætt, og að eftir fáa áratugi
valdi mæðiveikin ekki meiri
usla en bráðapestin og fjár-
kláðinn nú. Niðurskurður og til-
raun útrýmingar á sýki, sem
komin er í mikinn meirihluta
fjárins og er jafn óþekkt
um alla eðlisháttu, er svo tví-
sýn, að það er líkast og að fara
úr eldinum í bálið. Áður er
drepið á hættu þess, að veikin
yrði keypt í aðfengna fénu eða
að hún kæmi í opna skjöldu
meðan á viðureigninni stendur,
og hver getur svo ábyrgzt, að
ríkið geti lagt fram það fé er
til þarf, eins og nú er högum
háttað, því áætlun B. H. þarf
sennilega æðimikillar endur
skoðunar og margföldunar við,
eftir því, sem allt er nú á flug
stigi með alla hluti, þótt sleppt
sé endurskurði og öllum mis
tökum og ófyrirsjáanlegum
gjöldum.
Gauti telur það karlmanns
raun að leiða allt sitt fé í einu
á höggstokkinn, en játar þó
jafnframt, að hitt sé þyngra,
að horfa á mikið af því veslast
upp. Hér er rétt mælt, og þessi
játning er athyglisverð. Mun
það ekki vera að miklu ráðn
ingin á því, hve margir hallast
að niðurskurði? Menn velja
hópum saman hið léttara þrátt
fyrir viðurkenningu þess, að
þeir séu'margir hverjir „skjálf-
andi hræddir um árangurinn".
Það er af skorti á karlmennsku
og þrautseigju, sem B. H. og G.
P. og margir gegnir og greind
ir menn verða að hættulegum
prédikurum, sem mikla svo ógn-
ir og afleiðingar pestanna fyrir
sér og öðrum, að hópar rólyndra
og athugulla bænda missa svo
eðlishátta sinna og apa eftir
æsingamönnum þeim, er telja,
að öllu þurfi að bylta og botn
velta til þess að hér sé lífvæn
legt. Þeir snúast að vísu að fé,
hinir síðartöldu að mönnum.
Eftir blóðbaðið á svo nýr him
inn og jörð að ljóma.
Á dögum gömlu niðurskurð
armannanna burgu framsýn-
ustu og þrekmestu mennta-
menn, ásamt þolnustu bændun
um, þjóðinni frá fullkomnum
ófarnaði af þeim ægilega ófögn-
uði, er þá steðjaði að, vegna
sömu veiklunar og vanstilling
ar og nú. Enn hefir einskis
manns rödd heyrzt opinberlega
svo ég viti til, er talizt geti leið
togi. Ætla þeir að láta okkur
bændur eigast og mælast eina
við og atkvæðagreiðslu múg-
æsingamanna ráða lausn máls
sem framar öllu krefst rólegr-
ar og hleypidómalausrar vis-
indalegrar rannsóknar?
Fjalli í Aðaldal, 12/3. 1943
Ketill Indriðason.
Alúðarfyllstu pakkir færi ég Laugvetningum og
öllum öðrum fyrir höfðingsskap og margháttaðan
vináttuvott á afmœli mínu 31. marz.
Þórður Kristleifsson.
Samband ísl. samvinnufélaga.
Hafið eftirfarandi i huga!
Tekjuafgangi kaupfélags er úthlutað tQ félags-
rnanna i hlutfalli við viðskipti þeirra.
H ö ■*! lör!
Næstu daga verður seldur
úrvals dilkamör
5 kg. poki kostar kr. 30.00
10 kg. poki kostar kr. 58.00
Ekkl sent ’heim, nema um sé að ræða
meira en 10 kg. i sama hús.
ERYSTIHÚSIÐ HERÐUBREIÐ
Fríkirkjuvegi 7. Sími 2678.
Tilkynning
Viðékiptaráðið hefir ákveðið hámarksverð og hámarksálagn-
ingu á greiðasölu eins og hér segir:
I. Fullt fæði karla ............ kr. 320.00 á mánuði
Fullt fæði kvenna ....... — 300.00 á mánuði
Þegar ekki er um að ræða fullt fæði (morgunkaffi, mið-
degisverður o. s. frv., eitt eða fleira undanskilið) skal verð-
ið vera lægra í hlutfalli við minni tilkostnað.
II. Einstakar máltíðir, einréttaðar:
Kjötréttur kr. 3.75
Fiskréttur kr. 2.50
Einstakar máltíðir, tvíréttaðar:
Kjötmáltíð kr. 4.75
Fiskmáltíð kr. 3.50
Veitingahús, sem láta í té sérstaka þjónustu eða seljá
fjölbreyttari máltíðir, skulu nú þegar leita samþykkis verð-
lagsstjóra á verði einstakra máltíða.
Hafi fæði eða einstakar máltíðir verið seldar við lægra
verði en að ofan greinir, er bannað að hækka það nema
með leyfi viðskiptaráðsins.
III. Brauð og allskonar kökur:
Smurt brauð, þ. á m. glóðað.. kr. 0.50 stykkið
Smurt brauð, með osti eða ávaxtamauki — 1.00 stykkið
Smurt brauð, með ýmiskonar álagi .... — 2.00 stykkið
Annað brauð og kökur má selja með 50% álagi, ef það er
keypt tilbúið, en brauð eða kökur, sem hlutaðeigandi bakar
sjálfur, skal selja með sama verði og hliðstætt aðkeypt brauð
hefði verið selt.
IV. Drykkjarföng:
Molakaffi, 2 bollar ................. kr. 0.75
Te, 2 bollar ..........................— 0.75
Súkkulaði, 2 bollar ...................— 1.50
Kakó, 2 bollar ....................... — 1.00
Pilsner, bjór og maltöl ...............— 1.25 flaskan
Ávaxtadrykkir ........................ — 1.00 flaskan
Sítrón, sódavatn og coca-cola .........— 0.90 flaskan
Mjólk má hæst selja við kostnaðarverði að viðbættum 60%.
Verðlagsstjóri getur heimilað veitingahúsum, sem veita sér-
staka þjónustu af einhverju tagi, að reikna sætagjald kr. 0,25—
1.25, þegar ekki er um að ræða framreiðslu á heilum máltíðum.
Þeim, sem hafa á hendi greiðasölu, er bannað að rýra magn
eða gæði þess, sem framreitt er, frá því, sem verið hefir.
Ákvæði tilkynningar þessarar ganga í gildi frá og með fimmtu-
deginum 8. apríl.
Reykjavík, 2. apríl 1943.
'Verðlagsstjóriim.
F ramsóknarmenn
í Reykjavík
Afgreiðsla Tíinans biðnr ykkur vinsamleg-
ast nm aðstoð við að útvega börn eða nngllnga
til að bera blaðið til kaupenda i bænnm.